.jpg)
آیه ۱۵۱ | نعمت پیامبر و اهداف او
تفسیر سوره مبارکه بقره آیه ۱۵۱ جلسه ۱
حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ یدالله رضوانی
۱ جلسه تفسیر آیه صدو پنجاه و یک
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ
وَ مِنْ حَیْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ حَیْثُ ما کُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ لِئَلاَّ یَکُونَ لِلنَّاسِ عَلَیْکُمْ حُجَّهٌ إِلاَّ الَّذینَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنی وَ لِأُتِمَّ نِعْمَتی عَلَیْکُمْ وَ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ (۱۵۰) کَما أَرْسَلْنا فیکُمْ رَسُولاً مِنْکُمْ یَتْلُوا عَلَیْکُمْ آیاتِنا وَ یُزَکِّیکُمْ وَ یُعَلِّمُکُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَهَ وَ یُعَلِّمُکُمْ ما لَمْ تَکُونُوا تَعْلَمُونَ (۱۵۱) فَاذْکُرُونی أَذْکُرْکُمْ وَ اشْکُرُوا لی وَ لا تَکْفُرُونِ (۱۵۲)
و از هر کجا بیرون آمدى، [به هنگام نماز] روى خود را به سمت مسجد الحرام بگردان؛ و هر کجا بودید رویهاى خود را به سوى آن بگردانید، تا براى مردم- غیر از ستمگرانشان- بر شما حجتى نباشد. پس، از آنان نترسید، و از من بترسید، تا نعمت خود را بر شما کامل گردانم، و باشد که هدایت شوید. (۱۵۰) همان طور که در میان شما، فرستادهاى از خودتان روانه کردیم، [که] آیات ما را بر شما مىخواند، و شما را پاک مىگرداند، و به شما کتاب و حکمت مىآموزد، و آنچه را نمىدانستید به شما یاد مىدهد. (۱۵۱) پس مرا یاد کنید، تا شما را یاد کنم؛ و شکرانهام را به جاى آرید؛ و با من ناسپاسى نکنید. (۱۵۲)
تفسیر سوره مبارکه بقره – آیه ۱۵۱
نعمت پیامبر و اهداف و برنامه هاى آگاهى بخش و سازنده ى او
حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ یدالله رضوانی
«أَعُوذُ بِاللَّهِ السَّمِیعِ الْعَلِیمِ مِنَ الشَّیْطَانِ اللَّعینِ الرَّجِیمِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ وَ صَلَّی اللهُ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرینَ وَ اللَّعنَهُ الدَّائِمَهُ عَلَی أعْدائِهِمْ مِنَ الآنِ إلِی قِیامِ یَومِ الدِّینِ».
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ
وَ مِنْ حَیْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ حَیْثُ ما کُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ لِئَلاَّ یَکُونَ لِلنَّاسِ عَلَیْکُمْ حُجَّهٌ إِلاَّ الَّذینَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنی وَ لِأُتِمَّ نِعْمَتی عَلَیْکُمْ وَ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ (۱۵۰) کَما أَرْسَلْنا فیکُمْ رَسُولاً مِنْکُمْ یَتْلُوا عَلَیْکُمْ آیاتِنا وَ یُزَکِّیکُمْ وَ یُعَلِّمُکُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَهَ وَ یُعَلِّمُکُمْ ما لَمْ تَکُونُوا تَعْلَمُونَ (۱۵۱) فَاذْکُرُونی أَذْکُرْکُمْ وَ اشْکُرُوا لی وَ لا تَکْفُرُونِ (۱۵۲)
و از هر کجا بیرون آمدى، [به هنگام نماز] روى خود را به سمت مسجد الحرام بگردان؛ و هر کجا بودید رویهاى خود را به سوى آن بگردانید، تا براى مردم- غیر از ستمگرانشان- بر شما حجتى نباشد. پس، از آنان نترسید، و از من بترسید، تا نعمت خود را بر شما کامل گردانم، و باشد که هدایت شوید. (۱۵۰) همان طور که در میان شما، فرستادهاى از خودتان روانه کردیم، [که] آیات ما را بر شما مىخواند، و شما را پاک مىگرداند، و به شما کتاب و حکمت مىآموزد، و آنچه را نمىدانستید به شما یاد مىدهد. (۱۵۱) پس مرا یاد کنید، تا شما را یاد کنم؛ و شکرانهام را به جاى آرید؛ و با من ناسپاسى نکنید. (۱۵۲)
کَما أَرْسَلْنا فِیکُمْ رَسُولًا مِنْکُمْ یَتْلُوا عَلَیْکُمْ آیاتِنا وَ یُزَکِّیکُمْ وَ یُعَلِّمُکُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَهَ وَ یُعَلِّمُکُمْ ما لَمْ تَکُونُوا تَعْلَمُونَ ۱
مقدمه بحث معانی کلمه قبله
در ذیل آیه ۱۵۰ نکاتی را عرض کردیم و حکمت تکرار این آیه در باب قبله و بحث آن مطالبی را گفتیم. یک نکته از بحث قبله باقی ماند و از آن تغافل شد که کلمه قبله را معنا کنیم، معنای قبله آنچه که در بین مردم مصطلح و متعارف است، این می‌باشد: جایی که پیش روی افراد قرار می‌گیرد و به آن نماز می‌خوانند.
قبله به معنای بوسیدن
نکات جالبی در خود کلمه قبله وجود دارد که اگر به سرآمد همه آن‌ها دقت نماییم، یکی از معناهای آن بوسیدن است، کلمه تقبیل هم داریم و از آن باب می‌باشد و واژه قبله را من در اینترنت سرچ کردم ، در فرهنگ فارسی معین (عربی به فارسی) همه قبله‌ها را به معنای بوسه گرفتن در نظر گرفته است.
قبله به عنوان جهت عبادت
اما چیزی که مصطلح است معمولا قبله را به عنوان جهتی برای نماز خواندن در نظر می‌گیرند ، زمانی که کلمه قبله در مصطلح مسلمانان گفته می‌شود، یعنی به جهت خانه کعبه ایستادن و نماز خواندن یا به عبارت دیگر سمتی که نمازگزاران مسلمان برای عبادت می‌ایستند و به عبارت سوم قبله به معنای کعبه ،یعنی به کعبه قبله گفته می‌شود.
معنی قبله در فرهنگ عمید
در فرهنگ عربی به فارسی عمید در چاپ قدیم و جدید قبله با کسر را به معنای بوسیدن گفته اند ، کتاب‌های لغت واژه‌های مترادفی را برای کلمه قبله تعریف کرده‌اند از جمله: کعبه، پرستشگاه، عبادتگاه و معبد، پیشوا، مهتر، جهت و سمت، روبه‌رو، مقابل، جنوب، روش و طریقه و همان وجهه که روز قبل به معنای اشاره کردیم. «وَلِکُلٍّ وِجْهَهٌ» ۲
معانی اصطلاحی کلمه قبله
اگر قبله را به صورت قَبله مفتوح بخوانیم، به معنی چرخه ریسمان، ریگ دارای توده مدور است ، مرتعی که در مقابل خانه باشد به آن قبله گفته می‌شود به طوری که حیوانات در آن شنا کنند که منظور از حیوانات، طیور هستند ، قبله در معنای نوعی از مهره‌ها که بدان مردان را بند می‌کنند یا به گردن اسب ببندند که از چشم زخم در امان باشد.
معنی قبله از دید دهخدا
لغتنامه دهخدا نیز قبله را به معنای جهت نماز خواندن تعریف کرده است ، دیکشنری عربی به فارسی می‌گوید که قبله به معنای بوسیدن، بوسه گرفتن و بوس کردن می‌باشد ، برای مثال در این عبارت داریم که «وَاجْعَلُوا بُیُوتَکُمْ قِبْلَهً» ۳ منظور این است که خانه‌های خود را روبه‌روی یکدیگر بسازید که برخی روبه‌روی برخی دیگر و در جهت واحد قرار بگیرند تا بر یکدیگر مشرف نباشند.
معنای قبله‌سازی و عنوان بزرگان
قبله ساختن نیز به معنای پیش روی قرار دادن است برای مثال می‌گوییم شما فلانی را قبله خودت قرار بده به چه معنا؟ به این معنا که او را رهوار یا رهبر خود قرار دهید ، در فرهنگ معین مکان قبله یعنی جای قبله در معنای مکانی که زمان عبادت خدا بدان روی آورند ، عنوانی است احترام‌امیز به پدر و بزرگان و برای آن‌ها نیز گفته می‌شود.
آتش قبله دهقانان و زرتشتیان
اسامی مکان نیز در کلمه قبله داریم که ممکن است به برخی از اماکن مانند روستاها قبله بگویند یا مثلا قبله زرتشتیان که کنایه از آتش می‌باشد چرا که وقتی قصد خدا را بپرستند در مقابل آتش می‌ایستند ، آتش قبله دهقان‌ها نیز است چرا که در زمان سردی هوا آتشی روشن کرده و در جهت آن می‌نشینند.
امتیازات قبله رو بودن
قبله کونین را برای پیامبر به کار می‌برند که منظور از قبله دو عالم حضرت پیامبر صلوات الله علیه می باشد و معانی مختلفی از این جهت تعریف می‌نماید ، اگر اصل قبله را گفتند یعنی کسانی که به سمت کعبه نماز می‌خوانند ، قبله رو یعنی کسانی که همیشه رو به قبله هستند ، رو به قبله بودن دارای امتیازاتی است که آن‌ها را در فروع فقهی باید بررسی کرد.
مسلمانان به عنوان اهل قبله
آنچه که در مرتکزات مسلمانان وجود دارد این است که اگر قبله گفتند یعنی مسلمانان و یعنی کسانی که به سمت کعبه نماز می‌خوانند، اگر کسانی به سمت بیت‌المقدس نماز بخوانند، به آن‌ها اهل قبله گفته نمی‌شود ، این موارد نکاتی بودند که درباره کلمه قبله به آن اشاره شد.
اکمال و بحث ولایت و وصایت
بحث آخر این آیه که بحث فتح مکه بود که در مقدماتی در این آیه به فواید می‌رسیم که سه فایده برای آن گفتیم و آخرین آن «لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ» ۴ بود و لازم بود مقدماتی را برای آن بیان کنیم، مقدمه اول در اکمال بود که بحث وصایت و ولایت است.
نحوه پاکیزه ساختن مکه
بحث دوم مکه بود که فرمود :«إِنَّا فَتَحْنَا لَکَ فَتْحًا مُبِینًا*لِیَغْفِرَ لَکَ اللَّهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ وَ یُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکَ» ۵ و درباره اتمام نعمت بود یعنی خانه خدا را از بت‌ها، ناپاکی‌ها و پلیدی‌ها پاک نمودند و برای حج عمومی آماده کردند.
مقدمه بحث ولایت در قرآن
مقدمه دیگر آن که بحث حجه الوداع بود و همان بحث غدیر خم و مراسم حجی که پیامبر انجام دادند براینکه مهم‌ترین مطلب در بحث حجه الوداع را بیان کردند که آن همان بحث ولایت می‌باشد که اگر در صراط مستقیم ولایتی نباشد، نتیجه‌ای از آن حاصل نخواهد شد.
بحث تشبیه به لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ
اینکه خداوند متعال می فرماید:«کَما أَرْسَلْنا فِیکُمْ رَسُولًا» در اینجا که تشبیه است و نیز «کَما أَرْسَلْنا فِیکُمْ رَسُولًا مِنْکُمْ یَتْلُوا عَلَیْکُمْ آیاتِنا وَ یُزَکِّیکُمْ وَ یُعَلِّمُکُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَهَ وَ یُعَلِّمُکُمْ ما لَمْ تَکُونُوا تَعْلَمُونَ» بحث تشبیه موجود در کما را بگوییم ، کلمه «کَما» بحث تشبیه می‌باشد به «لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ» تشبیه می‌کنند یعنی همانطوری که این مقدمات را خداوند فراهم فرمودند که شما هدایت پیدا کنید ؛ یعنی همان فاعل سوم در آیه قبل ؛ بر بحث تحویل قبله و امثال اینها، عبارت «کَما أَرْسَلْنا» را به کار بردند و تنزیل کردند.
انتخاب پیامبر برای انجام رسالتی مهم
جمله «کَما أَرْسَلْنا فِیکُمْ رَسُولًا» یعنی ما در شما فردی را به عنوان رسول قرار دادیم تا سه کار را برای شما انجام دهد ؛ اولا این «کَما أَرْسَلْنا فِیکُمْ رَسُولًا مِنْکُمْ» از خود شما است یعنی هم «فِیکُمْ» و هم «مِنْکُمْ» می‌باشد؛ از خارج کسی را نیاوردیم و همچنین «عَلَیْکُمْ آیاتِنا» اولین نشانه این رسول آن است که آیات خدا را بر شما تلاوت می‌نماید «یُزَکِّیکُمْ» و شما را تزکیه می‌کند.
تعلیم حکمت توسط خداوند
جمله «یُعَلِّمُکُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَهَ» یعنی و شما را کتاب که همان قرآن باشد، تعلیم کند و حکمت که همانا علم به مفاسد و مصالح در باب واجبات، مستحبات، محرمات و مکروهات باشد ، «یُعَلِّمُکُمْ ما لَمْ تَکُونُوا تَعْلَمُونَ» و خداوند به شما چیزهایی که نمی‌دانستید تعلیم کند (چیزهایی که به آن جاهل بودید)
منابع
۱_ سوره بقره آیه ۱۵۱
۲_سوره بقره آیه ۱۴۸
۳_سوره یونس آیه ۸۷
۴_سوره بقره آیه ۱۵۰
۵_سوره فتح آیات ۱ و ۲
