پژوهش های تفسیری آیه 44 سوره بقره

پژوهش های تفسیری آیه  44  سوره بقره

تفسیر رضوان . حوزه علمیه اصفهان

موضوع : سرزنش گویندگان بدون عمل به خاطر خردورزی نکردن

--------------------------------

44. أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ وَ أَنْتُمْ تَتْلُونَ الْکِتابَ أَ فَلا تَعْقِلُونَ‏
آیا مردم را به نیکى فرمان مى‏دهید، و خودتان را فراموش مى‏کنید، در حالى که شما کتابِ (خدا) را مى‏خوانید؟! پس آیا خردورزى نمى‏ کنید؟!

نکته‏ ها و اشاره‏ ها :

1) نکته اوّل

  برخى مفسران حکایت کرده‏اند که دانشمندان یهود، قبل از بعثت پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله به مردم بشارت ظهور او را مى‏ دادند و آنان را به ایمان به وى فرا مى‏خواندند، ولى بعد از ظهور پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله خودشان به وى ایمان نیاوردند «1» و آیه‏ ى فوق کار آنان را سرزنش کرد.

2) نکته دوّم

این آیه ‏خطاب به بنى‏اسرائیل و براى سرزنش عالمان بدون عمل یهود است، اما این سرزنش مخصوص آنان نیست و شامل همه‏ى عالمان بدون عمل در طول تاریخ مى‏شود که مردم را به کارهاى نیک و اداى امانت دعوت مى‏کنند ولى خود اهل عمل به آنها نیستند. این آیه‏درس عبرتى براى مبلغان مذهبى است که خود پیش‏گام عمل به دستورات خویش باشند.

         سعدیا گرچه سخن‏گو و مصالح‏گویى

         زعمل کار برآید به سخن‏رانى نیست‏

3) نکته سوّم

ممکن است این آیه‏به یک نکته‏ى روان‏شناختى اشاره داشته باشد و آن این که انسان ممکن است در سخن‏رانى و موعظه، بیش‏تر به دیگران توجه کند و دچار خودفراموشى شود؛ و این هشدارى جدى است و راه درمان آن خردورزى است. (آ)

4) نکته چهارم

در احادیث اسلامى نیز از امام صادق علیه السلام حکایت شده:
مردم را با اعمالتان (به سوى دین) فرا خوانید نه با زبان‏هایتان. «1»
         بزرگى سراسر به گفتار نیست             دو صد گفته چون نیم کردار نیست‏

اگر کسى دیگران را با زبان به شایسته‏ کارى فرا خواند و اعمالش خلاف آن باشد ، تأثیر چندانى نداشته، حتى گاهى تأثیر منفى دارد.
در حدیثى دیگر از امام صادق علیه السلام حکایت شده:
از کسانى که عذابشان در روز رستاخیز شدیدتر است کسى است که به عدالت سخن گوید و خلاف آن عمل کند. «2»
برخى مفسران از امام على علیه السلام حکایت کرده ‏اند که «آیه ‏ى فوق در مورد خطیبان و داستان‏سرایان است.» «3» البته روشن است که این‏گونه احادیث مصادیق بارز آیه ‏را بیان مى ‏کنند، ولى منحصر به این افراد نیستند.

5) نکته پنجم

در این آیه‏براى سرزنش گفتار بدون عمل به دو مطلب استناد شده است:

الف) بنى اسرائیل اهل کتاب بودند و تورات را مى‏خواندند و از آن پیروى مى‏کردند و چنین افرادى نباید گفتار بدون عمل داشته باشند؛ یعنى پیام کتاب‏هاى الهى و لازمه‏ى خواندن و پیروى از آنها آن است که انسان خود به‏ آنچه مى ‏گوید عمل کند.
ب) لازمه ‏ى خردورزى و تفکر آن است که انسان خود به آنچه مى‏ گوید عمل کند؛ پس گفتار بدون عمل نتیجه‏ ى بى‏ خردى است. عقل انسان حکم مى‏ کند که انسان خود در عمل به سفارش‏ هاى خوب خود پیش گام باشد و اگر بد است آن را بر زبان جارى نسازد.

         عالمى را که گفتار باشد و بس             هر چه گوید نگیرد اندر کس‏

         عالم آن کس بود که بد نکند             نه بگوید به خلق و خود نکند

__________________________________________________
 (1). سفینة البحار، ماده ‏ى «عمل». «کونوا دعاة الناس باعمالکم و لاتکونوا دعاة بالسنتکم»
 (2). نورالثقلین، ج 1، ص 75. «من اشد الناس عذاباً یوم القیامه من وصف عدلًا و عمِل بغیره»
 (3). تفسیر صافى، ج 1، ص 125

آموزه‏ ها و پیام‏ ها :

1)  گویندگان بدون عمل مستحق سرزنش ‏اند.
2) حکم عقل و نقل آن است که انسان پیش‏گام عمل به سخنان خود باشد.
3) الگوى عملى سخنان خویش باشید.

 

                        تفسیر قرآن مهر، ج‏1، ص: 252

پژوهش های تفسیری آیه 42 و 43 سوره بقره

پژوهش های تفسیری آیه 42 و 43  سوره بقره

تفسیر رضوان . حوزه علمیه اصفهان

موضوع : سفارش درمورد پیوند با خدا و خلق و جمعگرایی و اشاره به ممنوعیت حق پوشی

--------------------------------

42. وَ لا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْباطِلِ وَ تَکْتُمُوا الْحَقَّ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ‏
و حق را با باطل نیامیزید؛ و حق را پنهان نکنید در حالى که شما مى‏دانید.
43. وَ أَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ وَ ارْکَعُوا مَعَ الرَّاکِعِینَ‏
و نماز را بر پا دارید، و [مالیات‏] زکات را بپردازید، و با رکوع کنندگان، رکوع کنید.

نکته‏ ها و اشاره‏ ها :

1) نکته اوّل

  انسان باید حق‏گرا باشد و حق را آشکار سازد، هر چند منافع زودگذر او به خطر بیفتد؛ که کتمان حق و آمیختن حق و باطل، گناه و جرم است، زیرا موجب گمراهى و به اشتباه انداختن دیگران مى‏شود. «1»
حق‏گویى در بیان مطالب دینى و گواهى دادن در دادگاه و حق جویى در پژوهش‏ها و ابراز حق در برابر ستمکاران، مى‏تواند از مصادیق مهم حق‏گرایى باشد.

2) نکته دوّم

اگر آمیختن حق و باطل از سر جهل باشد جرم به شمار نمى‏آید؛ چون انسان ناآگاه معذور است. اما اگر کسى آگاهانه حق و باطل را بیامیزد و حقایق را کتمان کند، گناهى بزرگ انجام داده است؛ چون بر خلاف علم خود سخن گفته و دیگران را به اشتباه انداخته است. این قانون کلى شامل یهودیانى که نشانه‏ها و صفات پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله را کتمان کردند و همه ‏ى حق‏پوشان در طول تاریخ، مى‏شود.
__________________________________________________
 (1). واژه ‏ى «تَلْبِسُوا» در اصل از «لبس» به معناى خلط و آمیختن است (مقاییس اللغة) و یا به معناى ستر و پوشاندن است که در این آیه، به قرینه‏ ى حق و باطل، به معناى خلط و به اشتباه انداختن است (التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، ج 10، ص 160، ماده ‏ى «لبس»)
 

3) نکته سوّم

 برپایى صلوة (نماز) «1» نشانه‏ى پیوند با خالق است. انسان باید نماز بگزارد و در جامعه نیز نماز را برپا دارد؛ یعنى زمینه‏هاى گسترش فرهنگ نماز را فراهم سازد، و نماز را به طور کامل و با حضور قلب به پا دارد تا در روح و جان او تأثیر بگذارد. «2»

4) نکته چهارم

پرداخت مالیات زکات «3» نوعى ارتباط با بینوایان و پیوند فرد با جامعه‏ى انسانى است. پرداخت کامل زکات موجب آبادانى شهرها و رفع فقر مى‏گردد.

5) نکته پنجم

شکل نماز در بین ملت‏ها و ادیان متفاوت است؛ مثلًا نماز یهودیان بدون رکوع و نماز مسلمانان با رکوع است. شاید آیه‏ى فوق به همین مطلب اشاره دارد؛ یعنى از یهودیان مى‏خواهد که به مسلمانان ملحق شوند و نماز را با رکوع و به صورت جماعت برگزار کنند. «4»

6) نکته ششم

در احادیث اسلامى در مورد نماز جماعت بسیار سفارش شده است. از امام صادق علیه السلام حکایت شده: نماز جماعت بیست و چهار درجه از نماز فردى برتر است. «5»

آموزه‏ ها و پیام‏ ها :

1)  حق را ظاهر سازید که حق پوشى ممنوع است.
2)  حق را خالص بگویید (تا در اثر آمیزش حق و باطل مردم گمراه نشوند).
3)  پیوند با خدا (نماز) و امدادرسانى به مردم (زکات) از وظایف الهى شماست.
4)  در عبادت جمع‏گرا باشید (و نماز را به جماعت بخوانید.)
__________________________________________________
 (1). واژه‏ ى «صلوة» در اصل به معناى دعاست، ولى در اسلام به معناى عبادت خاصى به‏کار مى‏رود که شامل اذکار، رکوع، سجود و ... است‏
 (2). المنار، (بیروت: دارالمعرفة، ط 2)، ج 2، ص 293
 (3). واژه ‏ى «زکوة» در اصل به معناى رشد و نموّ است، ولى در اسلام به معناى مالیات‏ مخصوصى است که به طلا، نقره، گاو و ... تعلق مى‏گیرد؛ و از آن جهت بدان زکات مى‏گویند که موجب رشد حقیقى و برکت مال مى‏شود
 (4). تفسیر نمونه، ج 1، ص 209
 (5). تهذیب، ج 3، ص 25                      

 

                        تفسیر قرآن مهر، ج‏1، ص: 249

پژوهش های تفسیری آیه 44 سوره بقره

پژوهش های تفسیری آیه 44 سوره بقره

تفسیر رضوان . حوزه علمیه اصفهان

موضوع : سرزنش گویندگان بدون عمل

--------------------------------