تفسیر ادبی انوار درخشان آیه دوم سوره بقره

ذلِکَ الْکِتابُ لا رَیْبَ فیهِ هُدىً لِلْمُتَّقینَ (2)

«ذلِکَ الْکِتابُ لا رَیْبَ فِیهِ»: اسم اشاره مبتدا، الکتاب بیان و تفسیر و الف و لام آن عهد که مراد قرآن کریم است. الکتاب بمعنى مکتوب و مبدء آن کتابت بمعنى ثبوت زیرا فرامین پروردگار ثابت بوده و هرگز زوال پذیر نمیباشد. «لا رَیْبَ فِیهِ» جمله معدوله و خبر یا صفت الکتاب لا حرف نفى و ریب اسم مصدر و منصوب، و توصیف آن بنفى نقص و تردید بهترین تعبیریست از اینکه قرآن کریم بدلائل قطعیّه بیشمار استناد بپروردگار عالم دارد و هرگز شایسته تردید نیست.

«هُدىً لِلْمُتَّقِینَ» هدى اسم مصدر که بطور مبالغه خبر واقع شده و یا بمعنى فاعل و هادى، و از آنست هدایت بمعنى راهنمائى و یا رسانیدن بمقصد که در کریمه بر حسب شایستگى پیروان متفاوت و داراى درجاتیست (از اینکه بپذیرند) و یا مجرّد تعلیم و ارشاد باشد.

«لِلْمُتَّقِینَ»: لام حرف اختصاص متعلّق بکلمه هدى یعنى براى غیر اهل تقوى مجرّد ارشاد و تهدید خواهد بود، «لِلْمُتَّقِینَ»، بهیئت جمع و مفرد آن متّقى اسم فاعل و مصدر آن اتّقاء که از تقوى و وقایت گرفته شده و بمعنى خوددارى و پرهیزست و چون بر حسب متعلّق اختلاف مى‏یابد، بدین لحاظ اتّقاء در کریمه بمعنى ثبات عقیده بر توحید و پرهیز از شرک و مخالفت پروردگار میباشد، و متّقى کسیست که در عقیده و ایمان ثابت بوده و از تزلزل و مخالفت جوارحى بپرهیزد.

تعریف ایمان و ارکان تقوى بر حسب مقامات سه گانه آن (عقیده و خلق و عمل) در سه کریمه بعد ذکر میشود، و چون تقوى حفظ اعتقاد از شکّ و مخالفت عملیست؟

بدین تناسب عقیده بتوحید هر چه ثابت‏تر و مصون از تزلزل باشد ایمان زیاده خواهد بود، یعنى فصل اخیر و روح ایمان، تقواى اعتقادى و جوارحیست و داراى مراتب بیشمار بلکه غیر متناهیست، زیرا در صورتى که ایمان مشوب بتزلزل در عقیده و یا مخالفت پروردگار باشد در حقیقت تحقّق نداشته و بر حسب کریمه‏ «الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَمْ یَلْبِسُوا إِیمانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولئِکَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَ هُمْ مُهْتَدُونَ» انعام: 82. آنانکه در ایمان خود شائبه ظلم و تزلزل نداشته و از اداء وظائف سرپیچى ننموده‏اند تنها از عقوبت ایمن بوده و راه سعادت را مى‏پیمایند.

مفهوم کریمه آنستکه کسانیکه ایمانشان آمیخته بگناهان بوده هرگز از عقوبت ایمن نیستند.

و کریمه داراى سه جمله است و بطور توصیف و بدون حرف عطف ذکر شده از نظر تأکید در وضوح آن و ذکر کلمه‏ «لِلْمُتَّقِینَ» تخصیص هدایت قرآن کریمست در باره آنان و مشعر بآنستکه هدایت قرآن بطور اطلاق میباشد، فقط شرط آن قابلیّت مورد و پذیرفتن مردمانست.

 

 

 

انوار درخشان در تفسیر قرآن، ج‏1، ص: 35