پژوهش های تفسیری آیه دوم سوره بقره

2) ذلِکَ الْکِتَابُ لَا رَیْبَ فِیهِ هُدىً لِلْمُتَّقِینَ‏
آن کتاب [با عظمت‏] هیچ تردیدى در آن نیست.

[و] راهنماى پارسایان (خود نگهدار) است.

نکته ‏ها و اشاره ‏ها :

1) نکته اول 

• «ذلک» در ادبیات عرب براى اشاره به دور به کار مى‏ رود و به معناى «آن» است، در حالى که قرآن نزدیک است؛ این به خاطر نشان دادن عظمت قرآن است که گویى در نقطه‏ اى دور دست و در اوج آسمان‏ها قرار گرفته است.

2) نکته دوم

• «کتاب» به معناى «نوشته شده» است و در این‏جا مقصود، قرآن کریم است که در صفحه‏ ى علم الهى (لوح محفوظ) نوشته شده، یا منظور بخشى از آن است که فرود آمده و نوشته شده یا آماده‏ ى نوشته شدن است.

3) نکته سوم

• «هدایت» و راه‏نمایى درجات و مراتبى دارد که برخى براى همه‏ ى مردم و برخى مخصوص مؤمنان ، نیکوکاران و پارسایان است؛  یعنى براى‏ استفاده از برخى مراتب محتواى عالى قرآن نیاز به زمینه ‏سازى درونى است و افراد هوا پرست و خود بین و متعصب یا لجوج نمى ‏توانند از همه‏ ى مراحل هدایت قرآن استفاده کنند؛ همانند زمین شوره ‏زارى که نمى ‏تواند از زلال باران استفاده کند و لاله برویاند.

عروس حضرت قرآن نقاب آن‏گه براندازد

که دارالملک ایمان را مجرد یابد از غوغا

 (سنائى)

4) نکته چهارم

• قرآن هدایت‏گر است و نور هدایتش مى ‏درخشد و اگر کسى این نور را دریافت نکند، زمینه و آمادگى دریافت این نور را نداشته و اشکال از خود اوست و گرنه چراغ نور افشان قرآن مشکل و بُخلى در هدایت‏گرى ندارد.

 جمال چهره‏ ى جانان اگر خواهى که بینى تو

دو چشم سرت نابینا و چشم عقل بینا کن‏

5) نکته پنجم

• «رَیب» به معناى «توهّم درباره‏ ى چیزى» است؛  یعنى به کوچک‏ترین شکى که ریشه در توهّمات انسان دارد، ریب گفته مى‏شود. این تعبیر مى ‏رساند که هیچ تردیدى در مورد قرآن وجود ندارد و آیات و مطالب قرآن خود شاهد راستى و عظمت و استحکام آن است و با گذشت زمان و پیش‏رفت علوم بشرى، درخشش آیات آن بیش‏تر مى‏شود.

6) نکته ششم

• چگونه در قرآن تردیدى نیست؟
• شهید مطهرى با طرح این پرسش این‏گونه پاسخ مى‏ دهد:
  • 1)ممکن است کسى در اصالت قرآن شک بکند، ولى تا هنگامى که دور است، و همین که با خود قرآن نزدیک شد (یعنى قرآن را خواند و فهمید و به آن عمل کرد)، دیگر شک نخواهد داشت.
  • 2)قرآن یک کتاب نظرى صرف نیست، نظر و عمل در آن توأم است؛ پس مى‏ خواهد بفرماید: اى مردمى که در قرآن شک دارید و حق دارید شک داشته باشید، زیرا نه در قرآن نظر نموده و از نزدیک آن را مطالعه کرده ‏اید و نه در عمل آزمایش نموده ‏اید، اگر شما با قرآن نزدیک شوید و آن را لمس نمایید، دیگر در اصالت آن تردیدى نخواهید داشت.

7) نکته هفتم

• «تقوا» در اصل به معناى حفظ خود از ضرر جسمى و روحى است و از این رو معناى خود نگه‏دارى و پارسایى دارد و «مُتّقى» کسى است که مواظب خویش باشد که به دام گناه و کارهاى مضرّ نیفتد و در میان اجتماع بماند ولى خود را گرفتار عذاب الهى ننماید.  تقوا یک نیروى کنترل درونى است که هم‏چون ترمز نیرومندى، ماشین وجود انسان را از تندروى و انحرافات حفظ مى‏کند.
• و مراد از «متقین» در این‏جا همان‏ هایى هستند که بر فطرت پاک اولیه باقى مانده ‏اند و اگر کسى چنین باشد این کتاب او را به سر منزل مقصود راه‏نمایى مى ‏کند.

                        تفسیر قرآن مهر (ویژه جوانان)، ج‏1، ص: 162