پژوهش های تفسیری آیه 45 | 46 سوره بقره

پژوهش های تفسیری آیه  45|46  سوره بقره

تفسیر رضوان . حوزه علمیه اصفهان

موضوع : راهکارهای امداد جویی و استقامت ورزی و صفات راهبردی فروتنان

--------------------------------

45. وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَکَبِیرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخاشِعِینَ‏
و بوسیله شکیبایى و نماز یارى جویید؛ در حالى که مسلماً این (کار) جز بر فروتنان، گران است.
46. الَّذِینَ یَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلاقُوا رَبِّهِمْ وَ أَنَّهُمْ إِلَیْهِ راجِعُونَ‏
 (همان) کسانى که مى‏ دانند که آنان پروردگارشان را ملاقات مى‏ کنند، و اینکه آنان فقط به سوى او باز مى‏گردند.

 

نکته‏ ها و اشاره‏ ها :

1) نکته اوّل

  این آیات‏ و سفارش ‏هاى آن در مورد بنى اسرائیل است، اما در حقیقت‏  قوانین و سفارش ‏هایى براى کل بشریت است و بیان آنها در قرآن نوعى تأکید بر آنهاست.

2) نکته دوّم

هر انسانى دوست دارد امدادگرى داشته باشد که با کمک او بر سختى‏ها پیروز شود. در این آیات، صبر و نماز، امدادگران زندگى بشر معرفى شدند.

3) نکته سوّم

صبر، حالت استقامت و ایستادگى در برابر مشکلات درونى و برونى است؛ یعنى انسان باید در برابر میل به گناه و هوس‏هاى نفسانى و شیطانى، دشمنان خارجى و مصیبت‏ها و سختى‏هاى زندگى استقامت ورزد تا پیروزى از راه برسد.

         تیغ حلم از تیغ آهن تیزتر

        بل ز صد لشکر ظفرانگیزتر

4) نکته چهارم

نماز و نیایش، راه پیوند انسان با خداست؛ یعنى انسان را به منبع بى‏کران قدرت الهى وصل مى ‏کند و نیرویى معنوى و روحى به او مى ‏بخشد تا در برابر مشکلات ایستادگى کند و یکى از راه‏هاى مقابله با فشارهاى روانى و مشکلات است.

5) نکته پنجم

حکایت شده که پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله هر گاه با مشکلى روبه‏رو مى‏شد که او را ناراحت مى‏کرد، از نماز و روزه مدد مى‏ گرفت. «1»
و نیز حکایت شده که امام على علیه السلام در هنگام مشکلات نماز مى‏گزارد و آیه‏ى فوق را مى‏ خواند. «2»
و از امام صادق علیه السلام نیز حکایت شده که فرمودند:
هر گاه با اندوهى از غم‏هاى دنیوى روبه‏ رو مى‏شوید، وضو بگیرید، به مسجد بروید، نماز بخوانید و دعا کنید؛ چرا که خدا فرموده است: از صبر و نماز کمک بجویید. «3»
_____________________
 (1). مجمع البیان، ذیل آیه‏
 (2). تفسیر نمونه، ج 1، ص 219
 (3). مجمع البیان، ذیل آیه‏
 

6) نکته ششم

در برخى احادیث از امام صادق علیه السلام حکایت شده که مقصود از صبر، روزه است و برخى مفسران گفته‏ اند که منظور از «صلوة» در این آیه، نمازهاى پنج‏گانه و نمازهاى مستحبى و نیز صلوات بر محمد و آل محمد است. «1»
البته روشن است که این موارد مصادیق صبر و صلوةاند و معنا در این موارد منحصر نمى‏شود.

7) نکته هفتم

عوامل سستى در نماز:
این سستى ما در امور دینى معلوم مى‏ شود براى چیست. براى آن است که ایمان به غیب نداریم و پایه‏ ى یقین و اطمینان سست است و وعده‏ ى خدا و انبیا را به جان و دل قبول نکردیم ... «2»
مبادا در امر دیانت و خصوصاً این نمازهاى پنجگانه، تهاون (سستى) کنى و آنها را سست شمارى! خدا مى‏داند که انبیا و اولیا و ائمه‏ى هدى علیهم السلام از کمال شفقت بر بندگان خدا این‏قدر ترغیب و تخدیر (هشدار) نمودند و الّا ایمان ما نفعى به آنها نرساند و از اعمال ما سودى نبرند.

8) نکته هشتم

نماز و روزه براى افراد بى‏ ایمان و متکبّر سخت و گران است، اما انسان‏هاى فروتن مؤمن از نماز لذّت مى‏ برند و آن را دوست دارند؛ چرا که نماز و روزه و صبر در راه خدا را ذخیره ‏اى براى روز رستاخیز خویش مى ‏دانند، در روزى که در محضر الهى حاضر مى ‏شوند و او را ملاقات مى‏کنند.
این نکته ‏اى راهبردى است که خشوع و فروتنى، نماز و عبادت را براى انسان آسان و لذت‏ بخش مى‏ سازد.
_______________________
 (1). تفسیر صافى، ج 1، ص 126
 (2). امام خمینى، چهل حدیث، ص 421
 

9) نکته نهم

در این آیات ‏دو صفت راهبردى براى فروتنان بیان شده است:
الف) آنان مى‏دانند «1» که پروردگارشان را ملاقات خواهند کرد؛ از این رو احساس مسئولیت کرده، فروتن مى‏شوند و خود را براى آن روز آماده مى‏کنند و توشه‏هاى معنوى مى‏اندوزند.
ب) آنان مى‏دانند که در حال حرکت و سیر به سوى خدا هستند؛ از این رو در راه خدا و نیکوکارى و انجام عبادات استقامت مى‏ورزند تا مایه‏ى رشد و پیش رفت آنان در مسیر تکاملى به سوى خدا شود.

10) نکته دهم

با توجه اینکه خدا جسمانى نیست ملاقات حسّى با او معنا ندارد پس مقصود از «لقاءاللَّه» و ملاقات با او چیست؟
مفسران قرآن در مورد «لقاء اللَّه» چند تفسیر ارائه کرده‏اند:
الف) منظور از آن، حضور در صحنه‏ى رستاخیز و مشاهده‏ى آثار قدرت او و پاداش‏ها و کیفرهاى قیامت است، همان‏طور که در برخى احادیث نیز به این معنا اشاره شده است. «2»
ب) مقصود از ملاقات خدا، همان شهود باطنى و قلبى است؛ یعنى ممکن است انسان به جایى برسد که با چشم دل خدا را ببیند. «3» همان‏طور که حکایت شده:
شخصى از امام على علیه السلام پرسید: آیا پروردگارت را دیده ‏اى؟ امام پاسخ داد: آیا چیزى را که نمى ‏بینم پرستش کنم؟! (سپس اضافه کرد) چشم‏هاى ظاهرى او را علنى مشاهده نمى‏کنند ولى دل‏ها با حقیقت ایمان او را درک مى‏کنند. «4»
البته مانعى ندارد که هر دو تفسیر در مورد معناى «لقاءاللَّه» صحیح باشد.
__________________________________________________
 (1). واژه ‏ى «ظنّ» اگر با «انّ» استعمال شود به معناى علم است (المفردات فى غریب‏القرآن، ماده‏ى «ظن») و در برخى از احادیث نیز از امام على علیه السلام حکایت شده که منظور از «ظن» در این‏جا یقین است (تفسیر صافى، ج 1، ص 126)
 (2). تفسیر صافى، ج 1، ص 126
 (3). تفسیر نمونه، ج 1، ص 217
 (4). نهج‏البلاغه، کلام 179

 

آموزه‏ ها و پیام‏ ها :

1)  استقامت‏ ورزى و پیوند با خدا یارى‏ گر بشر است.
2)  معادباورى زمینه ‏ساز فروتنى است.
3)  مؤمن فروتن شوید تا انجام عبادات و تحمّل مشکلات براى شما آسان شود.

                        تفسیر قرآن مهر، ج‏1، ص: 256