پژوهش های تفسیری آیه سوّم سوره بقره

پژوهش های تفسیری آیه سوم سوره بقره

تفسیر رضوان . حوزه علمیه اصفهان

موضوع : سه صفت پارسایان 

 

--------------------------------

 قرآن کریم در آیه‏ ى سوم سوره ‏ى بقره سه صفت پارسایان را برمى‏ شمارد و مى ‏فرماید:
3) الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَیُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَمِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ‏

 (همان) کسانى که به (آنچه از حسّ) پوشیده، ایمان مى‏آورند و نماز را به پا مى‏دارند، و از آنچه که روزى آنان کرده‏ایم (در راه خدا) مصرف مى‏کنند.
 

 نکته ‏ها و اشاره ‏ها : 
1) نکته اول 

• قرآن کریم در آیات نخست سوره ى بقره مردم را به سه گروه تقسیم مى ‏کند :
  • 1) از آیه‏ ى سوم تا پنجم ویژگى‏ هاى پارسایان را بیان مى‏کند
  • 2) در آیه‏ى ششم و هفتم حالات کافران را بیان مى‏کند
  • 3) و از آیه ‏ى هشتم تا بیستم، حالات منافقانِ دورو را بیان مى‏کند.
• این آیات نوعى جریان‏شناسى اجتماعى است یعنى جریان‏هاى عقیدتى و سیاسى صحنه ‏ى اجتماع را به صورت گروهى و با ویژگى ‏هاى گروه آنان معرفى مى‏ کند.

2) نکته دوم

• «غیب» به معناى چیزى است که از حسّ پوشیده است؛ یعنى ماوراى محسوسات که از ما پنهان است، «غیب» است و آنچه براى حواس ما قابل درک است ، «شهود» است.
• بهترین نمونه‏ ى غیب براى انسان، خود وجود انسان است؛ بدن ما براى خودمان محسوس است و از روان خود نیز آگاه هستیم‏ ولى نسبت به دیگران، روان آنها براى ما غیرمحسوس و غیب است .
• انسان غیب دیگرى نیز دارد که حتى بر خودش نیز مخفى است و آن را روان ناخودآگاه مى‏نامند.

3) نکته سوم

• ایمان به «غیب» معناى وسیعى دارد و شامل ایمان به خدا، وحى، معاد، فرشتگان و حتى امام غایب نیز مى‏شود؛ یعنى همه‏ى این موارد از مصادیق غیب و پنهان هستند.
• از این روست که در احادیث اهل بیت علیهم السلام، «غیب» در این آیه بر امام مهدى علیه السلام تطبیق شده است.

4) نکته چهارم

• ایمان به غیب انسان‏هاى مؤمن را از غیر مؤمن جدا مى‏سازد. پارسایان و مؤمنینِ به غیب، مرزهاى ماده و محسوس را مى‏شکافند و دید وسیع‏ترى پیدا مى‏کنند.

5) نکته پنجم

• اگر دید انسان محدود به مادیات و محسوسات نباشد و به غیب و خدا و معاد ایمان داشته باشد، بخشش، جانبازى و فداکارى مى‏کند و از این کار خشنود هم مى‏شود؛ چرا که به پاداش‏هاى معنوى و اخروى امیدوار است. امّا کسى که ایمان به غیب ندارد از این فضایل دور است و بخشش را از دست دادن ثروت مى‏داند.

6) نکته ششم

•  ایمان به غیب، زمینه‏ ساز ارتباط با خدا و به پاداشتن نماز است. نماز شست‏وشوى جان و فکر و عمل، در نهر جارىِ یاد خداست و کسى که در برابر خدا تسلیم شود و سجده کند، دیگر در برابر طاغوت‏ها و ستمگران سر تسلیم فرود نمى‏ آورد.

7) نکته هفتم

• در این آیه از «اقامه» ى نماز، نه «خواندن» نماز، سخن گفته شده است؛ یعنى پارسایان مؤمن، هم نماز مى‏خوانند و هم نماز را بر پا مى‏دارند و عامل ترویج نماز در جامعه مى‏شوند. «1»

8) نکته هشتم

• انفاق یعنى مصرف مال در راه خدا؛  آرى، پارسایانِ مؤمن، رابطه‏ى نزدیکى با مردم دارند و از اموالشان در راه خدا به آنان انفاق مى‏نمایند.

9) نکته نهم

• نکته‏ ى جالب آن است که در این آیه نمى‏گوید: «از اموال خودشان انفاق مى‏کنند» بلکه مى‏فرماید: «از آنچه ما به آنان روزى دادیم انفاق مى‏کنند»؛ تا نشان دهد که اولًا، آنچه در دست آنهاست تفضّل الهى است و در حقیقت مال آنان نیست، پس، از مواهب الهى در راه خدا مى‏بخشند؛ و ثانیاً، از هرچه روزى آنان شده، مثل مال، قدرت، آبرو، مقام، علم و تمام مواهب مادى و معنوى انفاق مى‏کنند.

 رزق خود انفاق بر مسکین کنند             ترک جان در راه شرع و دین کنند

10) نکته دهم

• در حدیثى از امام صادق علیه السلام حکایت شده که در مورد این آیه فرمودند: از علومى که به آنان آموزش داده ‏ایم، به دیگران مى‏آموزند و نشر مى‏دهند.

11) نکته یازدهم

• «رزق» به معناى نعمت دایمى است که براى ادامه‏ى زندگى، طبق نیاز فرد به او داده مى‏شود «4» و رزقى که خدا به کسى مى‏دهد از مال حلال است؛ چون قسمت او از حیات مادى است. این آیه اشاره دارد به این که‏ بخشش‏ها را از نصیب خود که حلال است بدهید.

12) نکته دوازدهم

• در این آیه فعل‏ها به صورت مضارع به کار رفته است که دلالت بر استمرار دارد؛ یعنى ایمان، نماز و انفاقى خوب است که مستمر باشد.

13) نکته سیزدهم

• فلسفه‏ ى انفاق :
  • انفاق فلسفه ‏اش تنها پر شدن خلأها نمى‏ باشد
  • بلکه رابطه ‏اى با «ساخته شدن» دارد. 
  • این‏که انسان چیزى داشته باشد و از خود جدا کند و مظهر رحمانیت پروردگار بشود،
  • نقش بزرگى در ساختن انسان دارد
  • فلسفه ‏ى انفاق انسان‏ سازى است 
  • زیرا انسان‏ها در سایه‏ ى گذشت‏ها، بخشش‏ها و ایثارها روحشان روح انسانى مى ‏گردد.

آموزه‏ ها و پیام‏ها :

• 1. هستى داراى دو بخش پنهان و پیداست و محسوس و غیر محسوس دارد.
• 2. عقیده و عمل پارسایان ملازم یکدیگر است.
• 3. آنچه شما مى‏ بخشید، در حقیقت از خداست که در راه او مصرف مى ‏کنید.
• 4. اگر مى ‏خواهید پارسا شوید، ایمان به غیب، برپایى نماز و بخشش در راه خدا را فراموش نکنید.
• 5. ارتباط با خدا را همراه با ارتباط با مردم حفظ مى‏ کنید.

                      تفسیر قرآن مهر (ویژه جوانان)، ج‏1، ص: 166