پژوهش های تفسیری آیه هفتم سوره بقره

پژوهش های تفسیری آیه هفتم سوره مبارکه بقره  

--------------------------------

7) خَتَمَ اللَّهُ عَلى‏ قُلُوبِهِمْ وَ عَلى‏ سَمْعِهِمْ وَ عَلى‏ أَبْصارِهِمْ غِشاوَةٌ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِیمٌ‏

خدا بر دل‏هاى آنان و بر گوششان مهُر نهاده، و بر چشمانشان پرده‏ایست و عذاب بزرگى براى ایشان است.

قرآن کریم در آیه‏ ى هفتم سوره‏ ى بقره، به‏ عدم درک حقایق توسط کافران‏ و فرجام عذاب آلود آنان‏ اشاره مى‏کند و مى ‏فرماید:

نکته ‏ها و اشاره‏ ها :

1) نکته اول 

•  کافران چشم و گوش معمولى دارند ولى سخنان حق را نمى ‏شنوند و حقایق را نمى‏ بینند ، از این رو دل آنان حقایق را درک نمى‏ کند ؛ یعنى ابزار شناخت حقیقت و حسّ تشخیص خود را از دست داده ‏اند.

2) نکته دوّم

• مقصود از «مُهر نهادن بر دل‏هاى کافران» آن است که حسّ تشخیص و قدرت درک حقایق را از دست داده‏ اند؛ یعنى دل آنان هم‏چون نامه‏ ى سربسته ‏اى است که مُهر بر آن نهاده شده است و چیزى به آن داخل یا از آن خارج نمى ‏شود.
• البته این تعبیر براى کافرانى به کار مى ‏رود که بر اثر گناهان بسیار و لجاجت و دشمنى با حق نفوذ ناپذیر شده، پذیرش قلبى خود را از دست داده ‏اند و گوش آنها به ظاهر مى‏ شنود، در نتیجه، حقیقت را در نمى‏ یابند.

3) نکته سوّم

• خدا به خاطر اعمال و رفتار کافران بر دل‏هایشان مُهر نهاده و حقایق را درک نمى‏کنند؛ یعنى آنها در اثر کفر،^[1] تکبّر، ستمکارى و پیروى از هوس‏هاى سرکش و لجاجت در برابر حق به این مرحله رسیده‏اند؛^[2] پس آنها مجبور نیستند که کافر بمانند و حقایق را درک نکنند و اگر مهر نهادن به خدا نسبت داده شده، به خاطر آن است که خدا چنین تأثیراتى را در این اعمال نهاده است.

4) نکته چهارم

• «قلب» در قرآن به معناى بُعد دوم وجود انسان یا شخصیت واقعى او، یعنى روح به کار مى‏رود^[3] و از آن جهت به آن قلب مى‏گویند که کانون احساسات و عواطف است و زود منقلب مى‏شود.^[4]

گفت پیغمبر که دل هم‏چون پرى است‏
در بیابانى اسیر صرصرى است‏

(مولوى)^[5]

البته واژه‏ ى قلب گاهى به معناى جان و عقل و درک نیز به کار رفته است.^[6]

5) نکته پنجم

• برخى صاحب‏نظران برآن‏اند همان‏طور که بین مغز و ادراکات انسانى‏ رابطه است، بین قلب صنوبرى که خون را به جریان مى‏اندازد، با قلبى که کانون احساسات است رابطه‏ى تنگاتنگ وجود دارد؛ یعنى واکنش‏هاى عاطفى روح انسان، هم‏چون محبت، دشمنى، ترس، آرامش، شادى و غم، در قلب صنوبرى تأثیر مى‏گذارد.^[7]

6) نکته ششم

• دل ، دریاى وجود انسان و احساس هستى است.
• شهید مطهرى رحمه الله در مورد «قلب» مى‏نویسند:
  • آنچه را دل مى‏نامیم عبارت است از احساسى بسیار عظیم و عمیق که در درون انسان وجود دارد و گاهى اسم آن را «احساس هستى» مى‏گذارند، یعنى احساسى از ارتباط انسان با هستى مطلق.^[8]
  • انسان در عین این‏که موجودى واحد است، صدها و هزارها بُعد وجودى دارد. «من» انسانى عبارت است از مجموعه‏ى بسیارى اندیشه‏ها، آرزوها، ترس‏ها، امیدها، عشق‏ها و ... این‏ها در حکم رودها و نهرهایى هستند که همه در یک مرکز به هم مى‏پیوندند.
  • خود این مرکز، دریایى عمیق و ژرف است که هنوز هیچ بشر آگاهى ادعا نکرده که توانسته است از اعماق این دریا اطلاع پیدا کند. آنچه قرآن «دل» مى‏نامد عبارت است از واقعیت خود آن دریا که همه‏ى آنچه ما روح مى‏نامیم، رشته‏ها و رودهایى است که به این دریا مى‏پیوندند، حتى خود عقل نیز یکى از رودهایى است که به این دریا متصل مى‏شود.^[9]

7) نکته هفتم

• ویژگى‏هاى قلب :
  • الف) قلب انسان مى‏تواند با تزکیه و تقوا به صفا و پاکى و روشنایى برسد و حق و باطل را متمایز ببیند.^[10]
  • ب) کارهاى ناشایست قلب را تیره و منحرف مى‏ سازد.^[11]
  • ج) گاهى دل انسان در اثر نفاق و کفر و عصیان قساوت مى‏ یابد^[12] و بر آن قفل زده مى‏ شود.^[13]

دلم رمیده شد و غافلم من درویش‏
که این شکارى سرگشته را چه آمد پیش‏

(حافظ)

آموزه ‏ها و پیام‏ها :

1. کافران، درک و دید و شنوایى حقیقى ندارند تا حقایق را بفهمند.

2. سزاى کفر و حق‏پوشى (و گناهان) از دست دادن ابزار شناخت و فرجام عذاب‏آلود است.

 

منابع و مآخذ

---

^[1] . از امام رضا علیه السلام حکایت شده که مهرنهادن برقلب کافران سزاى کفر آنهاست( نورالثقلین، ج 1، ص 27)

^[2] . ر. ک: سوره‏ى نساء، آیه‏ى 155؛ سوره‏ى مؤمن، آیه‏ى 35 و سوره‏ى غاشیه، آیه‏ى 23

^[3] . به بُعد دوم وجود انسان، عقل، قلب، نفس، روح و فؤاد گفته مى‏شود که هر کدام به‏خاطر یکى از صفات آن است که ذیل آیات‏مناسب آن توضیح خواهیم داد

^[4] .« قلب» در اصل به معناى دگرگونى، یا وارونه شدن است و به قلبى که درون سینه است از آن جهت قلب مى‏گویند که دایم در حال دگرگونى است

^[5] . در حدیثى از پیامبر صلى الله علیه و آله حکایت شده که:« مثل القلب کمثل ریشة فى الضلات تعلقت فى اصل شجرة یقلّبها الریح ظهراً و بطناً»( نهج‏الفصاحه و جامع الصغیر، ج 1، ص 102)

^[6] . ر. ک: سوره‏ى احزاب آیه‏ى 10 و سوره‏ى ق آیه‏ى 37

^[7] . تفسیر نمونه، ج 1، ص 88- 89

^[8] . آشنایى با قرآن، ج 1، ص 36

^[9] . همان، ص 66

^[10] . سوره‏ى شمس، آیه‏ى 9 و سوره‏ى انفال، آیه‏ى 29

^[11] . سوره‏ى مطففین، آیه‏ى 14؛ سوره‏ى آل‏عمران، آیه‏ى 8 و سوره‏ى صف، آیه‏ى 5

^[12] . در مورد عوامل نرمى و سختى دل، ذیل آیه‏ى 16 سوره‏ى حدید مطالبى بیان‏مى‏شود

^[13] . سوره‏ى بقره، آیه‏ى 7؛ سوره‏ى انعام، آیه‏ى 25؛ سوره‏ى اعراف، آیه‏ى 101 و سوره‏ى حدید، آیه‏ى 16

 

موزیک پلیر

موزیک پلیر