پژوهش های تفسیری آیه 9 سوره بقره

پژوهش های تفسیری آیه نهم سوره بقره

تفسیر رضوان . حوزه علمیه اصفهان

موضوع : خود فریبی منافقان

--------------------------------

9. یُخادِعُونَ اللَّهَ وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ ما یَخْدَعُونَ إِلَّا أَنْفُسَهُمْ وَ ما یَشْعُرُونَ‏

با خدا و کسانى که ایمان آورده‏اند، نیرنگ مى‏بازند، در حالى که جز برخودشان نیرنگ نمى ‏زنند و (با درک حسّى) متوجه نمى‏ شوند.

 

نکته‏ ها و اشاره‏ ها :

1) نکته اوّل

این آیه ‏به مطلب روان‏ شناختى «خود فریبى» اشاره دارد. آنان مى‏ پندارند که با نیرنگ و اظهار ایمان دروغین، خدا و مؤمنان را فریب مى‏ دهند، در حالى که با این کار به سوى گمراهى مى‏ روند و خود را از سعادت دنیا و آخرت محروم مى‏ سازند؛ پس خودشان زیان مى‏ کنند و فریب مى‏ خورند؛ هم‏چون بیمارى که نسخه ‏ى پزشک را مخفیانه دور مى ‏اندازد و مى‏ پندارد که پزشک را فریب داده است، در حالى که با خود نیرنگ کرده است.

2) نکته دوّم

برخى مطالب، فرا حسّى ‏اند و یا به سختى با حواس درک مى ‏شوند؛ هم‏چون امور معنوى و روان‏ شناختى که انسان به سادگى متوجه آنها نمى‏ شود. در این آیه ‏اشاره شده است که منافقان متوجه نمى‏ شوند که خودشان را فریب مى‏ دهند (نه خدا و مؤمنان را)، چرا که این مطلب با دقت حسّى قابل درک نیست، در حالى که قلمرو دید منافقان مطالب حسّى است. «1»

3) نکته سوّم

 هیچ کس نمى ‏تواند خدا را فریب دهد؛ چرا که او از آشکار و نهان آگاه‏ است و حتى افکار و نقشه‏ ها و نیرنگ ‏هاى افراد را مى‏ داند.
پس مقصود از نیرنگ با خدا، همان نیرنگ با پیامبر صلى الله علیه و آله و مؤمنان است و گویا نیرنگ با مؤمنان نیرنگ با خداست و این تعبیر براى احترام به مؤمنان و دفاع خدا از آنان است که خود را در صف آنها قرار مى‏ دهد. «2»
البته این احتمال نیز هست که مقصود از نیرنگ با خدا، خدعه به احکام خدا و دین او باشد. «3»
__________________________________________________
(1). تعبیر «لا یَشْعُرُونَ» از ماده‏ى «شَعر» به معناى «مو» است و این تعبیر را در مورد چیزهاى دقیق که با حواس به‏سختى درک مى‏شوند، به کار مى‏برند؛ پس مفهوم فارسى‏اش این است که منافقان با درک دقیق حسّى این مطالب را متوجه نمى‏شوند. (التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، ماده‏ى «شَعر»)

(2). ر. ک: تفسیر نمونه، ج 1، ص 104
(3). تفسیر نور، ج 1، ص 57

4) نکته چهارم

یکى از نشانه ‏هاى روان‏ شناختى منافقان آن است که خود را زیرک مى‏ دانند و مى‏ پندارند که خدا و مؤمنان را فریب داده ‏اند.

5) نکته پنجم

نتیجه ‏ى نیرنگ بازى با حقیقت، فریب دادن خود است:
هیچ‏گاه حقیقت و واقعیت را نمى‏ شود فریب داد و هر کس که به فکر فریب دادن حقایق بیفتد، در واقع خودش را فریب داده است. طبیب را مى‏ شود فریب داد اما طب را نمى‏ شود فریب داد ....
در این‏جا نیز مسلمانان را مى‏ توان گول زد و با آنها از در نیرنگ وارد شد ولى هیچ‏گاه به خداوند که عین حق و حقیقت است نمى ‏توان نیرنگ زد. «1»
 

آموزه‏ ها و پیام‏ ها :

1)   منافقان خودفریب و ناآگاه‏اند.
2)   کسانى که با خدا و مؤمنان نیرنگ مى‏ بازند، گرفتار خودفریبى شده ‏اند.
3)   منافقان را از نیرنگ ‏بازى آنان بشناسید.
_______________________
  (1). آشنایى با قرآن، ج 2، ص 85
                        تفسیر قرآن مهر، ج‏1، ص: 178