پژوهش های تفسیری آیه 22 سوره بقره

پژوهش های تفسیری آیه بیست و دوم سوره بقره

تفسیر رضوان . حوزه علمیه اصفهان

موضوع : گریز از شرک به وسیله یا آوری نعمتهای الهی

--------------------------------

 

22. الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ فِراشاً وَ السَّماءَ بِناءً وَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَراتِ رِزْقاً لَکُمْ فَلا تَجْعَلُوا لِلَّهِ أَنْداداً وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ‏
 (همان) کسى که زمین را بسترى و آسمان را بنایى براى شما قرار داد و از آسمان آبى فرو فرستاد، و بوسیله آن از محصولات رزقى براى شما بیرون آورد، پس براى خدا همانندهایى (معبودگونه) قرار ندهید، در حالى که شما مى‏دانید.

نکته‏ ها و اشاره‏ ها :

1) نکته اوّل

1. زمین با سرعت سرسام آورى حرکات وضعى و انتقالى دارد و در همان حال‏ مرکبى راهوار و آرام است، به طورى که انسان‏ها مى‏توانند به‏راحتى بر آن راه بروند، خانه بسازند، استراحت کنند، کشاورزى کنند و به زندگى آرام خود ادامه دهند و هم‏چون بسترى آرام و گرم و معتدل از زمین استفاده کنند.

 بر آن آفرین کو جهان آفرید            

زمین و زمان و مکان آفرید           

 که آرام از اوى است و هم کار ازو

هم آغاز از اوى است و انجام ازو

جز او را مَخوان کردگار جهان

شناسنده ‏ى آشکار و نهان‏

2) نکته دوّم

هدف آفرینش جهان چیست؟
در این آیه‏ و آیات‏ دیگر قرآن اشاره شده «1» که آفرینش نعمت‏هاى الهى و جهان براى انسان بوده است؛ یعنى انسان گل سر سبد خلقت است که همه چیز براى او آفریده شده تا از این نعمت‏ها در راه تکامل و سعادت خویش استفاده کند و به لقاى الهى برسد.

3) نکته سوّم

 آسمان که بالاى سر انسان بنا شده و هم‏چون خیمه ‏اى بر زمین قرار گرفته و محل نظام کیهانى و ستارگان و سیارات است، یکى از نعمت‏هاى‏ الهى است و شکر آن لازم است.
__________________________________________________
 (1) ر. ک: سوره‏ى ابراهیم، آیات 32- 34؛ سوره‏ى نحل، آیات 5- 14؛ سوره‏ ى جاثیه، آیه‏ى 13 و سوره‏ ى لقمان، آیه‏ى 20
 

 

4) نکته چهارم

گاهى در قرآن از آسمان به عنوان سقف محفوظ یاد شده است. «1» آرى جوّ زمین هوایى به ضخامت ده‏ها کیلومتر است «2» که اطراف زمین را احاطه کرده و مردم را در برابر شهاب سنگ‏ها و اشعه ‏هاى خطرناک حفظ مى ‏کند؛ یعنى بیش‏تر آنها را قبل از رسیدن به زمین نابود مى‏کند.

5) نکته پنجم

 گاهى منظور از آسمان در قرآن، جو زمین است؛ همان‏طور که در این آیه‏به نعمت نزول باران از جوّ زمین و پیدایش گیاهان و میوه‏ها از زمین اشاره شده است «3» تا حسّ شکرگزارى انسان را برانگیزد و او را به سوى پرستش خدا سوق دهد و از شرک‏ورزى دور سازد.

 برگ درختان سبز در نظر هوشیار

هر ورقش دفترى است معرفت کردگار

 (سعدى)

6) نکته ششم

مشرکان مى‏ پندارند که بت‏ها و معبودهاى دروغین شبیه خدا هستند؛ «4» از این رو آنها را شریک او قرار مى‏ دهند و مى‏ پرستند؛ در حالى که به خوبى آگاه ‏اند که از دست این بت‏ها کارى ساخته نیست و آفریدگار و نعمت دهنده فقط خداست و هیچ چیز شبیه گوهر ذات او نیست.

 

7) نکته هفتم

در حدیثى حکایت شده که‏ مردى در برابر پیامبر صلى الله علیه و آله گفت: «هر چه خدا بخواهد و تو بخواهى.» پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «مرا شریک و هم ردیف و شبیه خدا قرار دادى؟!» «1» البته این‏گونه احادیث اشاره به آن دارد که شرک ورزیدن منحصر در شرک جلىّ و آشکار، هم‏چون بت ‏پرستى نیست، بلکه شرک خفى را نیز شامل مى‏ شود.
__________________________________________________
 (1) «وَ جَعَلْنَا السَّماءَ سَقْفاً مَحْفُوظاً» (سوره ‏ى انبیاء، آیه‏ ى 32)
 (2) واژه ‏ى «سماء» به معناى جهت بالاست و در قرآن در معانى متعددى، از جمله جوّ زمین، جایگاه ستارگان و آسمان معنوى به کار رفته است (ر. ک: ذیل آیه‏ ى 29، سوره ‏ى بقره)
 (3) برخى مفسران معاصر برآن‏اند که تکرار واژه ‏ى «سماء» در آیه‏ى فوق، به جاى آوردن‏ ضمیر، اشاره به تعدد معناى آسمان در این آیه‏ است (تفسیر تسنیم، ج 2، ص 392)
 (4) واژه‏ ى «انداد» به معناى شبیه و شریک در گوهر ذات است و برخى گفته‏ اند که «نِدّ» به ‏معناى مخالفى است که در مقابل قرار گرفته است و خود یا دیگران ادعاى همانندى او را مى‏کنند
 

8) نکته هشتم

 اقسام شرک:

الف) شرک جلىّ ، مثل: بت‏ پرستى، دوگانه ‏پرستى، سه‏ گانه ‏پرستى و ...
بـــــــ) شرک خفى ، مثل: هوا پرستى، «2» دانشمندان و راهبان را ارباب دانستن «3» و بندگى طاغوت‏ها «4». «5»

9) نکته نُهم

خطّ توحید و شرک، حتى براى مشرکان روشن است و آنان با توجه به نعمت‏هاى الهى و وسایل شناختى که در اختیار دارند، مى ‏دانند که خدا شریک ندارد، ولى باز هم از روى تعصب، عناد و لجاجت شرک مى‏ ورزند.

10) نکته دهم

 نعمت‏ها براى همه‏ ى مردم، اعم از مسلمان و غیر مسلمان، آفریده شده است و همگان حق استفاده از مواهب طبیعى را دارند. «6»

___________________________
 (1). تفسیر نمونه، ج 1، ص 124
 (2). «أَ رَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ» (سوره‏ى فرقان، آیه‏ى 43)
 (3). «اتَّخَذُوا أَحْبارَهُمْ وَ رُهْبانَهُمْ أَرْباباً مِنْ دُونِ اللَّهِ» (سوره‏ ى توبه، آیه‏ ى 31 و سوره‏ى آل‏عمران، آیه‏ ى 64)
 (4). «عَبَّدْتَ بَنِی إِسْرائِیلَ» (سوره ‏ى شعراء، آیه ‏ى 22)
 (5). برگرفته از: آشنایى با قرآن، ج 2، ص 37- 40
 (6). چون آیه ‏ى قبل خطاب به «ناس» بود و «مقصود از ضمیر «کم» همه‏ ى انسان‏هاست (ن)

 

آموزه‏ ها و پیام‏ ها :

1)  به نعمت‏هاى الهى توجه کنید (و سپاسگزار و پرستشگر او باشید) و  شرک نورزید.
2)  به صحنه‏ ى آسمان و زمین و چرخه ‏ى آب و حیات گیاهى نظر کنید و درس توحید بیاموزید.
3)  راه توحید و شرک براى انسان‏ها روشن است.
4)  خدا شریک و شبیه ى ندارد و همتایان دروغین ساخته و پرداخته‏ ى مشرکان است.
 

                        تفسیر قرآن مهر، ج‏1، ص: 200