پژوهش های تفسیری آیه 19 و 20 سوره بقره

پژوهش های تفسیری آیه نوزدهم سوره بقره

تفسیر رضوان . حوزه علمیه اصفهان

موضوع : مثال دیگرِ درماندگی و هراس منافقان 

--------------------------------

19. أَوْ کَصَیِّبٍ مِنَ السَّماءِ فِیهِ ظُلُماتٌ وَ رَعْدٌ وَ بَرْقٌ یَجْعَلُونَ أَصابِعَهُمْ فِی آذانِهِمْ مِنَ الصَّواعِقِ حَذَرَ الْمَوْتِ وَ اللَّهُ مُحِیطٌ بِالْکافِرِینَ‏
یا هم‏چون (گرفتاران در) رگبارى از آسمان که در آن تاریکى‏ها و رعد و برق است؛ بر اثر (صداى) آذرخش‏ها از بیم مرگ، انگشتانشان را در گوش‏هاى خود مى‏گذارند و خدا بر کافران احاطه دارد.
20. یَکادُ الْبَرْقُ یَخْطَفُ أَبْصارَهُمْ کُلَّما أَضاءَ لَهُمْ مَشَوْا فِیهِ وَ إِذا أَظْلَمَ عَلَیْهِمْ قامُوا وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَذَهَبَ بِسَمْعِهِمْ وَ أَبْصارِهِمْ إِنَّ اللَّهَ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدِیرٌ
نزدیک است که برق، چشمانشان را بگیرد؛ هر گاه که بر آنان روشنى بخشد، در آن گام زنند؛ و هنگامى که بر آنان تاریک شود، مى‏ایستند. و اگر (بر فرض) خدا مى‏خواست، حتماً گوش آنان و چشم‏هایشان را [از بین‏] مى‏برد، [چرا] که خدا بر هر چیز تواناست.

نکته‏ ها و اشاره‏ ها :

1) نکته اوّل

در این آیات‏ نیز قرآن با استفاده از روش تربیتى تشبیه و مثال، حالات منافقان را به کسى تشبیه کرده که در شبى تاریک در بیابانى پر خطر قرار گرفته است و باران و رعد و برق ضربات خود را هم‏چون شلاقى بر پیکر او وارد مى‏ سازند؛ او چهره ‏ى وحشتناک مرگ را در برابر خود مى ‏بیند و غرش صاعقه ‏ها بر وحشت او مى‏ افزاید، به طورى که انگشتان خود را در گوش‏هاى خویش قرار مى‏ دهد تا حداقل صداى غرش رعد و برق را نشنود؛ او هیچ پناهگاهى ندارد اما هرگاه صاعقه راه او را روشن مى‏ سازد چند گامى به جلو مى ‏رود ولى به ‏زودى همه جا تاریک مى‏ شود و او از حرکت بازمى ‏ایستد و بار دیگر درحیرت و وحشت فرو مى ‏رود؛ آرى، حالت منافقان در دنیا این‏گونه است.

2) نکته دوّم

منافقان در میان سیل خروشان مؤمنان قرار گرفته‏ اند و صاعقه‏ هاى نزول آیات ‏الهى، جهاد مسلمانان و مجازات‏هاى الهى بر سر آنان فرو مى‏ریزد و نور آیات ‏الهى و پیشرفت سریع اسلام چشم آنان را مى ‏زند و گاهى اندیشه و فطرت آنان را بیدار مى‏ کند و چند گامى به پیش مى ‏آیند، اما این حرکت استمرار نمى‏ یابد و به ‏زودى به تاریکى کفر و نفاق خود بازمى‏ گردند.

3) نکته سوّم

در این آیات‏ فضا و محیط منافقان به تصویر کشیده شده است. آرى، منافقان صدر اسلام، در شهر مدینه، در عصر پیامبر صلى الله علیه و آله، در وحشت و سرگردانى بودند و لحن کوبنده‏ى آیات، هم‏چون صاعقه بر سر آنان فرود مى‏آمد و هر لحظه احتمال مى‏دادند که دستور مجازات یا اخراج آنان از مدینه صادر شود.
آرى، سرنوشت منافقان در جوامع اسلامى در طول تاریخ همین گونه است. همان‏طور که در عصر خودمان شاهد سرگردانى و آوارگى و ترس آنان هستیم.

4) نکته چهارم

در این آیات، بیان شده که خدا بر هر چیزى تواناست و قدرت او حد و مرز و مکان و زمان ندارد؛ از این رو، او بر همه چیز، از جمله کافران، تسلّط و احاطه دارد، به طورى که مى‏تواند فرمان نابودى چشم و گوش آنان را صادر کند، چرا که همه‏ ى وجود، جان و اعضاى مردم از خدا و به دست خداست.

5) نکته پنجم

رعد و برق دو پدیده ‏ى طبیعى است که در اثر برخورد توده ‏هاى ابر پیدا مى‏ شود. هنگامى که ابرهایى با بار مثبت به ابرهایى با بار منفى برخورد مى‏کنند، جرقه‏ها و صاعقه‏ هایى تولید مى‏شوند که به آنها برق گفته مى‏شود و این صاعقه ‏ها به هر چیزى که برخورد کنند آن را مى‏ سوزانند و نابود مى‏کنند.
خطر این صاعقه‏ ها در بیابان‏هایى که ساختمان و درخت ندارد براى انسان شدیدتر است. صداى مهیب حاصل از برخورد ابرها و تولید صاعقه‏ ها، رعد نامیده مى‏شود که گاهى بسیار وحشتناک است.

 

آموزه‏ ها و پیام‏ ها :

1) منافقان در جامعه‏ى اسلامى درمانده و هراسناک ‏اند.
2) منافقان از مرگ خود و حوادث اطراف خویش سخت بیمناک‏ اند.
3) منافقان تحت قدرت الهى هستند (و راه گریزى ندارند).
4) حرکت‏هاى منافقان نافرجام و ناپایدار است.
5) براى نشان دادن حالات افراد، از مثال‏هاى ملموس استفاده کنید.

 

 مقایسه ‏ى ویژگى‏هاى

پارسایان، کافران و منافقان‏

پارسایان منافقان کافران خود نگه‏دارى خود فریبى‏ حق پوشى هدایت ‏پذیرى هدایت نایافتگى هدایت ‏ناپذیرى غیب ‏باورى دو چهره بودن (بى ‏ایمانى درونى و تظاهر به ایمان در برون) بى ‏ایمانى ارتباط با خدا (نماز) فسادگرى بخشش به خلق نیرنگ بازى قرآن باورى تکذیب ‏گرى ایمان به کتاب‏هاى آسمانى ادعاى اصلاح ‏گرى معادباورى سرگردانى حرکت در مسیر هدایت سرکشى گرفتارى در عذاب بزرگ رستگارى زیانکارى در بازار و تجارت دنیا ناآگاهى (جهل مرکب) کرى، کورى، لالى (ناکارآمدى ابزارهاى شناخت) ریشخند و تحقیر مؤمنان گرفتارى در تاریکى و محرومیت از نور الهى ترس و درماندگى حرکت در مسیر نافرجام و ناپایداررها شدن در سرکشى گرفتار شدن به ریشخند الهى‏

تذکر :

مقایسه ‏ى فوق نشان دهنده‏ ى خطر نفاق از منظر آیات 2- 20 سوره‏ ى بقره است، ولى در قرآن نشانه ‏هاى منافقان، کافران و پارسایان مؤمن در آیات ‏و سوره ‏هاى متعددى بیان شده است. ذیل آیات 7- 8 سوره ‏ى منافقین مجموعه ‏اى از این موارد را یادآور مى‏ شویم.

                        تفسیر قرآن مهر، ج‏1، ص: 195