آیه 23 | شکّ در نزول و مبارز طلبی | جلسه 11

تفسیر سوره مبارکه بقره آیه ۲۳ جلسه 11

حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ یدالله رضوانی

12 جلسه تفسیر آیه بیست و سوّم

--------------------------------

فهرست کتاب تفسیر المیزان جلد 17

فهرست کتاب تفسیر المیزان  جلد   17

ترجمه تفسیر المیزان جلد 1

ترجمه تفسیر المیزان  جلد   1

ترجمه تفسیرالمیزان (مکارم شیرازی) جلد 1

• مشخصات کتاب
• مقدمه
  • سیره تفسیری استاد علامه طباطبائی (قده)
  • شناخت قرآن
  • تفسیر قرآن
  • تفسیر قرآن به قرآن
  • ضرب قرآن به قرآن
  • ویژگیهای تفسیری مرحوم استاد علامه طباطبائی
  • آیا توحیدی یا غرر آیات
  • ویژگیهای اخلاقی و تعلیمی مرحوم علامه طباطبائی «قدس سره»
  • مقدمه مترجم در چاپ دوم
  • مقدّمه مترجم در چاپ اوّل
• مقدمه مؤلف (در توضیح روش تفسیری کتاب)
  • اشاره
  • معنی تفسیر و تاریخچه آن
  • روش تفسیری طبقات اول و دوم مفسرین و بیان علل اختلاف روش اهل علم در تفسیر قرآن پس از رسول خدا (صلی الله علیه و آله)
  • روش تفسیری محدثین و انتقاد آن
  • اشاره به روش متکلمین در تفسیر قرآن و بیان فرق بین تفسیر و تطبیق
  • روش فلاسفه مشاء و اشراقی و متصوفه در تفسیر قرآن و رد بر آنها
  • وضع تفسیر در قرن حاضر و پیدایش روش تفسیر قرآن بر مبنای علوم طبیعی و اجتماعی
  • نظر مسلمان نماهای پیرو این روش درباره روایات
  • روش اینها نیز تطبیق است نه تفسیر
  • نقص و انحراف مشترک تمام مسلک های تفسیری یاد شده و لازمه این نقص
  • مفاهیم آیات قرآنی بدون ابهام و اغلاق است و منشا اختلافات، اختلاف در مصادیق است
  • توضیح و تحقیق درباره علت سبقت معانی مادی کلمات وضع شده به ذهن
  • دلالت الفاظ موضوعه با تغییر شکل موضوع له تغییر نمی یابد
  • جمود مقلدین از اصحاب حدیث به ظواهر آیات و رد بر آنها
  • دو راهی استفاده از علم برای درک حقائق قرآن و جمود به ظواهر آن
  • دو روش برای فهم حقائق قرآن از راه ابحاث علمی و روش مقبول از این دو
  • طریقه ای که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و ائمه اهل البیت (علیه السلام) در تفسیر قرآن سلوک کرده اند
  • پیروی ما از روش آنان و ذکر جهات و محورهای مورد بحث در این تفسیر
• 1- سوره حمد
  • اشاره
  • سوره الفاتحة (1): آیات 1 تا 5
    • اشاره
    • ترجمه آیات:
    • بیان سبب ابتداء به" بسم اللَّه"
      • اشاره
      • آغاز نمودن اعمال و گفتار با نام خدا ادب است و عمل را خدایی و نیک فرجام می کند
      • غرض از سراسر قرآن یک امر است و آن هدایت، این یک امر با نام خدا آغاز شده
      • علت ابتداء هر سوره با بسم اللَّه
      • معنی و موارد استعمال لفظ" اسم"
      • توضیح لفظ جلاله" اللَّه"
      • معنی رحمن و رحیم و فرق آن دو
      • معنی حمد و فرق آن با مدح
      • استشهاد بر اینکه جنس حمد و همه حمد از آن خدا است
      • بیان اینکه خدا از حمد حامدان منزه است و دلیل آن
      • معنی رب" مالک مدبر"
      • معنی مالکیت و تقسیم آن به حقیقی و اعتباری
      • مالکیت خدا حقیقی است و ملک حقیقی جدا از تدبیر متصور نیست
      • معنی" عالمین"
      • فرق بین مالک و ملک و اینکه قرائت" ملک یوم الدین" بنظر بهتر می رسد
    • بحث روایتی شاهد احادیثی در باره معنی بسم اللَّه و جزء قرآن بودن آن و معنی رحمن و رحیم و حمد خدا ...)
    • بحث فلسفی بیان عقلی اینکه هر ثناء و حمدی به حمد خدا منتهی می شود
    • بیان
      • اشاره
      • فرق بین عبودیت عبد در برابر مولی و عبودیت بندگان نسبت به خدا
      • وجه تقدم مفعول در" إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ"
      • شرائط کمال عبادت و اوصاف عبادت حقیقی
  • سوره الفاتحة (1): آیات 6 تا 7
    • اشاره
    • ترجمه آیات:
    • بیان
      • معنی صراط
      • چند مقدمه برای توضیح و تفسیر آیه" اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ"
      • راه بسوی خدا دو گونه است: دور و نزدیک
      • تقسیم دیگری برای راه بسوی خدا
      • سبیل مؤمنین نیز تقسیمات و درجاتی دارد
      • ضلالت، شراک و ظلم در خارج یک مصداق دارند
      • موارد استعمال صراط و سبیل در قرآن و فرق آن دو
      • مثل صراط مستقیم نسبت به سبیل های خدا مثل روح است نسبت به بدن
      • معنی صراط مستقیم با نتیجه گیری از مقدمات ذکر شده و با توجه به معنی کلمه" مستقیم"
      • پنج نکته در باره صراط مستقیم
      • تحقیق در باره معنی هدایت در" اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ"
      • آیا طلب هدایت توسط نماز گزار تحصیل حاصل نیست؟
      • پاسخ عجیب برخی مفسرین و اشکال وارد بر آنان
    • بحث روایتی (شامل روایاتی در ذیل آیات گذشته)
      • اقسام عبادت
      • معنی" اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ" و پاسخ ضمنی به شبهه تحصیل حاصل
      • مراد از" الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ"
      • روایتی از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در باره سوره حمد و فضیلت آن
      • بیان ویژگی های سوره حمد و مقایسه آن با آنچه مسیحیان در نماز می خوانند
      • سخن عجیب گوستاولوبون
    • بحث روایتی دیگر
      • چند روایت درباره مراد از" صراط مستقیم"
      • توضیح اصطلاح" جری" یعنی تطبیق کلی بر مصداق بارز
• (2)سوره بقره مشتمل بر دویست و هشتاد و شش آیه (286)
  • سوره البقرة (2): آیات 1 تا 5
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان قسمت های عمده حقائق بیان شده در این سوره مبارکه
      • اشاره
      • متقین دارای دو هدایتند هم چنان که کفار و منافقین در دو ضلالت می باشند
      • هدایت اول متقین از سلامت فطرت و هدایت دوم از ناحیه قرآن و فرع بر هدایت اول است
      • معنی ایمان
      • اشاره به مراتب ایمان
      • معنی غیب و ایمان به غیب
      • وجه تعبیر به" ایقان" در" وَ بِالْآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ"
    • بحث روایتی (شامل دو روایت در باره غیب و انفاق در آیه کریمه)
    • بحث فلسفی (پیرامون اعتماد به غیر ادراکات حسی و پاسخ به دانشمندان حس گرا)
    • بحث فلسفی دیگر (در اثبات وجود علم و رد بر سوفسطائیان و شکاکان)
      • اشاره
      • شبهه مادیون در وجود علم و رد بر آنها و اثبات تجرد و غیر مادی بودن علم و ادراک
  • سوره البقرة (2): آیات 6 تا 7
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان
      • اشاره
      • مراد از" الذین کفروا" کدام دسته از کفارند؟
    • بحث روایتی (شامل روایتی از امام صادق (علیه السلام) در باره وجود کفر)
  • سوره البقرة (2): آیات 8 تا 20
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان
      • اشاره
      • دو مثل در شرح وضع و حال منافقین
  • سوره البقرة (2): آیات 21 تا 25
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان
      • اشاره
      • اعجاز و ماهیت آن
      • اعجاز قرآن
      • اعجاز قرآن فقط از نظر اسلوب کلام یا جهتی دیگر از جهات، به تنهایی نیست
      • عمومیت اعجاز قرآن برای تمامی افراد انس و جن
      • تحدی قرآن به علم
      • تحدی به کسی که قرآن بر وی نازل شده
      • تحدی قرآن کریم به خبرهایی که از غیب داده
      • تحدی قرآن به اینکه اختلافی در آن نیست
      • اشکال بر ادعای عدم اختلاف در قرآن و پاسخ آن
      • رفع شبهه در باره نسخ که در قرآن صورت گرفته
      • تحدی قرآن به بلاغت
      • نمونه هایی از معارضاتی که با قرآن شده
      • دو شبهه پیرامون اعجاز بلاغت قرآن
      • اعتقاد به" صرف" درباره معجزه بودن قرآن
      • نادرستی اعتقاد به صرف
      • پاسخ به دو شبهه یاد شده و توضیح اینکه چگونه بلاغت قرآن معجزه است
      • حق یکی است و چون قرآن حق است میان اجزاء آن اختلاف نیست
      • معجزه در قرآن بچه معنا است؟ و چه چیز حقیقت آن را تفسیر می کند؟
      • اثبات بی پایگی سخنان عالم نمایانی که در صدد تاویل آیات داله بر وقوع معجزه، بر آمده اند در چند فصل
        • اشاره
        • 1- قرآن قانون علیت عمومی را می پذیرد
        • 2- قرآن حوادث خارق عادت را می پذیرد
          • اشاره
          • دو فرق بین وقایع عادی و معجزه خارق عادت
          • کارهای خارق العاده و توجیه علماء روانکاو از آنها
          • معجزه و خوارق عادات نیز مستند به علل و اسباب هستند
        • 3- قرآن در عین اینکه حوادث مادی را بعلل مادی نسبت میدهد بخدا هم منسوب میدارد
        • 4- قرآن کریم برای نفوس انبیاء تاثیری در معجزات قائل است
        • 5- قرآن کریم همانطور که معجزات را بنفوس انبیاء نسبت میدهد،
          • اشاره
          • بیان اینکه اراده و فعل انسان موقوف به اراده و فعل خدا است
        • 6- قرآن معجزه را به سببی نسبت میدهد که هرگز مغلوب نمیشود،
          • اشاره
          • تفاوت بین سحر و معجزات و کرامات
          • اشکال بر حجیت معجزه
          • بیان جهت اعجاز معجزات و پاسخ به اشکال مذکور
        • 7- قرآن کریم معجزه را برهان بر حقانیت رسالت میداند، نه دلیلی عامیانه.
          • اشاره
          • دو نوع عکس العمل مردم در انکار دعوی انبیاء (علیه السلام)
          • در خواست معجزه بعنوان حجت و شاهد از انبیاء برای پذیرش دعوت آنها
          • انحراف جمعی از اهل علم معاصر با تفسیر مادی حقائق دینی و از آن جمله معجزه
    • بیان آیات
      • توضیح" فاتقوا النار التی وقودها الناس و الحجارة ..."
    • بحث روایتی (شامل یک روایت در باره" ازدواج مطهره")
  • سوره البقرة (2): آیات 26 تا 27
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان
      • اشاره
      • یک مرحله از ضلالت و کوری از باب مجازات زشت کاری و فسق آدمی است
      • پاره ای از احوال و اوصاف دو طائفه" هدایت شدگان و گمراهان"
      • حیات و زندگی سه گانه انسان و تاثر زندگی متاخر از زندگی متقدم
      • استشهاد به چند آیه برای اثبات تبعیت حکم حیات اخروی از حیات دنیوی
      • معنی فسق
    • بحثی پیرامون مسئله معروف جبر و تفویض
      • اشاره
      • مالکیت مطلقه خداوند
      • معیارها و اساس قوانین عقلایی معیار و اساس احکام و قوانین شرعی است
      • روش عقلاء در قانونگذاری
      • اگر خدای سبحان بندگان را به اطاعت یا معصیت مجبور کرده باشد ...
      • اضلال منسوب به خدا، اضلال بعنوان مجازات است
      • تفویض نیز با تشریع سازگار نیست
    • بحث روایتی (پیرامون روایات قضا و قدر و امر بین الامرین)
      • اشاره
      • توضیح و تحقیق در زمینه قضا و قدر و جبر و تفویض
      • کیفیت تعلق اراده الهیه بر افعال انسانها
      • عقیده معتزله در تفویض، و ذکر مثالی برای روشن شدن" امر بین الامین"
      • خلقت و حسن متلازمند و آنچه عمل را گناه می کند امری است عدمی
      • طرق عدیده استدلال بر رد جبر و تفویض در روایات و اخبار
    • بحث فلسفی
      • اشاره
      • فعل اضطراری و فعل ارادی
      • تقسیم فعل ارادی به اختیاری و اجباری
      • استدلال بر رد جبر و تفویض از طریق برهان علیت
      • رد نظر فلاسفه مادی که جبر را به تمام نظام طبیعی راه داده اند
  • سوره البقرة (2): آیات 28 تا 29
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان
      • اشاره
      • مراد از دو مرگ و دو حیات
      • صراط انسان در مسیر وجودش و وسعت شعاع عمل او در عالم
      • مبدأ حیات دنیوی انسان
      • دو طریق سعادت و شقاوت در مسیر رجعت بسوی خدا
  • سوره البقرة (2): آیات 30 تا 33
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان
      • اشاره
      • سؤال ملائکه از خداوند در باره استخلاف انسان
      • عمومیت خلافت انسان و اینکه منظور از خلاف در آیه جانشینی خدا در زمین است
      • نداشتن ملائکه شایستگی خلافت را
      • مراد از علم به اسماء و اینکه مسمیات، حقائق و موجودات خارجی و دارای حیات و علم بوده اند
      • ابلیس قبل از بوجود آمدن صحنه خلقت آدم کافر بوده
    • بحث روایتی (شامل روایاتی در باره قصه آدم" علیه السلام")
  • سوره البقرة (2): آیه 34
    • اشاره
    • ترجمه آیه
    • بیان
      • دو وجه در معنی" وَ ما کُنْتُمْ تَکْتُمُونَ"
      • حکم سجده برای غیر خدا
      • سجده عبادت ذاتی نیست
        • اشاره
        • بحث روایتی (شامل روایاتی در باره قصه خلقت آدم و سجده ملائکه و اباء ابلیس ...)
      • سوره البقرة (2): آیات 35 تا 39
        • اشاره
        • ترجمه آیات
        • بیان
          • مواردی در قرآن که مساله بهشت آدم و داستان آن آمده
          • منظور اصلی از خلقت آدم سکونت در زمین بوده
          • علت بیرون شدن از بهشت
          • مراد از عهد خدا با آدم
          • نتیجه توجه به عهد خدا
          • نتیجه غفلت از عهد خدا
          • آدم و همسرش شیطان را میدیدند هم چنان که انبیاء (علیه السلام) او را می دیدند
          • ذریه آدم، در حکم با آدم شریکند
          • قصه اسکان آدم و همسرش در بهشت و هبوط آنها، مثلی است برای مجسم ساختن وضع انسان
      • توبه عبد بین دو توبه خدا واقع است
      • مگر پیامبر هم گناه می کند؟
      • مخالفت نهی ارشادی گناه نیست
      • معنی ظلم و عصیان و غوایت آدم
      • پس چرا آدم توبه کرد؟
    • بحث روایتی بهشت آدم بهشت دنیایی بوده
      • اشاره
      • ابلیس چگونه خود را به آدم و همسرش رساند؟
      • داستان آدم بنقل تورات
      • مگر بهشت مقام قرب و نزاهت نیست و مگر در باره بهشت نیامده که در آن لغو و گناه نیست؟ شیطان چگونه دو باره به بهشت راه یافت
      • درخت نهی شده چه درختی بود؟
      • روایاتی در باره قصه آدم در بهشت و هبوط او
  • سوره البقرة (2): آیات 40 تا 44
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان
  • سوره البقرة (2): آیات 45 تا 46
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان
      • استعانت به صبر و صلاة
      • وجه استعمال کلمه" ظن" در" الَّذِینَ یَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلاقُوا رَبِّهِمْ"
    • بحث روایتی (شامل روایاتی در باره استعانت از صبر و صلاة و مراد از صبر و ...)
  • سوره البقرة (2): آیات 47 تا 48
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان
      • نظام زندگی دنیا بر اساس اسباب و وسائط و شفعاء می گردد
      • این توهم خرافی که نظام حیات اخروی نیز بر مبنای اسباب و مسببات مادی است
      • رد این خرافات و بیان قطع روابط و سنن دنیوی مانند واسطه گری در آخرت
      • اثبات شفاعت در دسته ای دیگر از آیات قرآن
      • طریق جمع بین دو دسته آیات
      • اثبات شفاعت برای غیر خدا، به اذن خدا نه مستقلا
      • چند فصل در باره شفاعت و متعلقات آن
        • 1- شفاعت چیست؟ (تجزیه و تحلیل معنی شفاعت)
          • اشاره
          • شفاعت تکوینی و تشریعی
        • 2-اشکالهایی که در مسئله شفاعت بنظر می رسد، و پاسخ از آنها
          • اشاره
          • اشکال اول مخالفت شفاعت با حکم اولی خداوند
          • اشکال دوم مخالفت شفاعت با سنت الهیه- نقض غرض- ترجیح بلا مرجح
          • اشکال سوم شفاعت مستلزم دگرگونی در علم و اراده خدا که محال است می باشد
          • اشکال چهارم اشکال چهارم: وعده شفاعت دادن باعث جرأت مردم بر معصیت می شود
          • اشکال پنجم اشکال پنجم: هیچیک از عقل و کتاب و سنت دلالت بر شفاعت نمی کنند
          • اشکال ششم قرآن کریم دلالت صریح بر رفع عقاب بوسیله شفاعت ندارد
          • اشکال هفتم آیات مربوط به شفاعت از متشابهات اند و باید مسکوت گذاشته شوند
        • 3- شفاعت در باره چه کسانی جریان می یابد؟
        • 4-شفاعت از چه کسانی صادر میشود؟
          • اقسام شفاعت و شفعاء
        • 5- شفاعت به چه چیز تعلق می گیرد؟
        • 6- شفاعت چه وقت فائده میبخشد؟
    • بحث روایتی (شامل روایاتی در باره شفاعت و شفعاء)
      • اشاره
      • امید بخش ترین آیه قرآن
      • معنی رضا در آیه کریمه" وَ لَسَوْفَ یُعْطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضی"
    • بحث فلسفی در بیان سعادت و شقاوت و رابطه اعمال با آنها و ترتب مجازات بر اعمال
    • بحث اجتماعی در باره حکومت و قانون و بررسی شفاعت از نظر اجتماعی
  • سوره البقرة (2): آیات 49 تا 61
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان توضیح و بیان آیات مربوط به بنی اسرائیل
  • سوره البقرة (2): آیه 62
    • اشاره
    • ترجمه آیه
    • بیان
      • ایمان ظاهری و ایمان واقعی
    • بحث روایتی
    • بحث تاریخی (در باره صابئین ابو ریحان بیرونی در کتاب آثار باقیه خود
  • سوره البقرة (2): آیات 63 تا 74
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان
      • اشاره
      • بر داشتن کوه بمنظور اکراه مردم نبوده
      • نمی شود به خدا نسبت امید داد
      • نکاتی که باعث بیان داستان گاو بنی اسرائیل با اسلوب مخصوص شده
      • داستان گاو در تورات
    • بحث روایتی (شامل روایاتی در ذیل آیات گذشته و در باره داستان گاو بنی اسرائیل)
    • بحث فلسفی (در باره دو معجزه: زنده کردن مردگان و مسخ)
    • بحث علمی و اخلاقی (در باره رفتار و اخلاق بنی اسرائیل)
      • اشاره
      • در زندگی اجتماعی، انسان ناچار از تقلید است
  • سوره البقرة (2): آیات 75 تا 82
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان
      • اشاره
      • ریشه مادی عقائد یهود
    • بحث روایتی (شامل دو روایت در باره جمعی از یهود و مراد از سیئه)
  • سوره البقرة (2): آیات 83 تا 88
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان
    • بحث روایتی (شامل روایاتی در ذیل" وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً")
  • سوره البقرة (2): آیات 89 تا 93
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان
      • بیان آیات، متضمن محاجه با یهود
    • بحث روایتی (شامل روایاتی در ذیل آیات گذشته)
      • توطن یهود در مدینه و اطراف آن و انکار و تکذیب آنها پیامبر (صلی الله علیه و آله) را
      • مناقشه بعضی از مفسرین در قسم دادن خدا به حق رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) و رد آن
  • سوره البقرة (2): آیات 94 تا 99
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان ادامه محاجه با یهود و اثبات دروغگویی آنان و ترسشان از مرگ
      • اشاره
      • " بصیر" یعنی عالم به دیدنی ها
    • بحث روایتی (شامل روایتی در باره دشمنی یهود با جبرئیل)
      • اشاره
      • کیفیت خواب رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله)
  • سوره البقرة (2): آیات 100 تا 101
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان
  • سوره البقرة (2): آیات 102 تا 103
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان
      • اختلاف عجیب مفسرین در تفسیر آیه 102
      • تفسیر آیه از نظر ما
    • بحث روایتی (شامل روایاتی در ذیل آیه 102 پیرامون سحر)
      • اشاره
      • ذکر چند روایت و بیان ضعف و سستی آنها
      • کلام در باب جعل حدیث و نظر بعضی مردم غرب زده و بعضی از اهل حدیث در باره روایات و راه تشخیص صحیح از سقیم
    • بحث فلسفی در باره تاثیر اراده در افعال خارق العاده، سحر، کهانت و احضار ارواح)
    • بحث علمی (درد در علوم عجائب و غرائب)
  • سوره البقرة (2): آیات 104 تا 105
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان
      • اشاره
      • مراد از" الذین آمنوا" در قرآن و تفاوت آن با" مؤمنین"
      • خطاب به" الذین آمنوا" تشریفی است و با عمومیت تکلیف منافات ندارد
      • معنی کلمه" راعنا" نزد یهود
      • مراد از" اهل الکتاب" در آیه 105
    • بحث روایتی (شامل روایتی از رسول خدا در باره رأس مصادیق" الذین آمنوا" علی علیه السلام)
  • سوره البقرة (2): آیات 106 تا 107
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان
      • اشاره
      • معنی" نسخ" و مراد از" نسخ آیه"
      • مفهوم" آیت" و اقسام آیات الهی
      • اشاره به دو اعتراض بر مساله نسخ و استنباط پاسخ آنها از آیه کریمه
      • پنج نکته پیرامون نسخ
      • آیات منسوخه نوعا لحنی دارند که می فهمانند بزودی نسخ خواهند شد
      • فراموشاندن (نساء) آیه ای از آیات خدا شامل رسول خدا نمیشود
    • بحث روایتی (شامل روایاتی در باره وقوع نسخ در مواردی از کلام اللَّه)
  • سوره البقرة (2): آیات 108 تا 115
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان
      • اشاره
      • بیان جمله" لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ"
    • بحث روایتی (شامل روایاتی در ذیل جمله" فَأَیْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ")
      • اشاره
      • دو قاعده در معارف قرآنی
  • سوره البقرة (2): آیات 116 تا 117
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان
      • اشاره
      • دو برهان در رد اعتقاد به پیدایش فرزند از خدای سبحان
      • دو نکته: 1- عبادت شامل همه مخلوقات است 2- فعل خدا تدریجی نیست
      • معنی" سبحان"
    • بحث روایتی (شامل روایتی در ذیل جمله" بدیع السماوات و الارض")
    • بحثی علمی و فلسفی (بیان اینکه هر موجودی بدیع الوجود است)
  • سوره البقرة (2): آیات 118 تا 119
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان
      • اشاره
      • مماثلت اهل کتاب و کفار در طرز فکر و عقائد
  • سوره البقرة (2): آیات 120 تا 123
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان
      • اشاره
      • اصولی ریشه دار از برهانی عقل در رد یهود و نصاری، در یک آیه
    • بحث روایتی (در باره تلاوت قرآن)
  • سوره البقرة (2): آیه 124
    • اشاره
    • ترجمه آیه
    • بیان
      • اشاره
      • ابراهیم (علیه السلام) در اواخر عمر به امامت رسید
      • امتحان جز با برنامه ای عملی صورت نمی گیرد و کلمات مبین آن است
      • مراد از" کلمة اللَّه" در قرآن
      • مراد از" کلمات" و" اتمهن" در آیه کریمه
      • معنی" امامت" و بیان اینکه امامت ابراهیم (علیه السلام) غیر نبوت او بوده
      • حقیقتی که در تحت عنوان" امامت" است (در قرآن" امامت" و" هدایت" با هم آورده شده اند)
      • تفاوت میان هدایت امام و سایر هدایت ها
      • صبر و یقین، برای موهبت امامت معرفی شده است
      • باطن دلها و اعمال و حقیقت آن بر امام مکشوف است
      • امام باید ذاتا سعید و پاک و معصوم باشد
      • مراد از" ظالمین" در آیه مطلق هر کسی است که ظلمی و معصیتی هر چند کوچک از او صادر شده
      • هفت نکته که در باره امام و امامت از آیه کریمه بانضمام آیات دیگر استفاده می شود
      • امامت مستلزم اهتداء به حق است نه بالعکس
    • بحث روایتی روایتی در باره مقاماتی که جناب ابراهیم (علیه السلام) به ترتیب بدست آورد
      • اشاره
      • فرق بین" نبی" و" رسول"
      • معنی" خلیل" و فرق آن با" صدیق"
      • چند روایت در ذیل آیه شریفه- 124
  • سوره البقرة (2): آیات 125 تا 129
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان
      • اشاره
      • اسلامی که ابراهیم و اسماعیل (علیه السلام) از خدا خواستند غیر اسلام به معنای متداول آنست
      • مراد از" أَرِنا مَناسِکَنا وَ تُبْ عَلَیْنا"
      • اسلامی که ابراهیم و اسماعیل (علیه السلام) برای ذریه شان در خواست نمودند اسلام واقعی بود
    • بحث روایتی (شامل روایاتی در ذیل آیات گذشته مربوط به هجرت ابراهیم به مکه و بنای کعبه و دعای ابراهیم ...)
      • اشاره
      • بررسی اخباری که به امور خارق العاده در باره کعبه و حجر الاسود و سنگ مقام اشاره دارند
      • استدلال آنها که بکلی منکر این دسته روایات شده اند
      • پاسخ به منکرین و معترضین و بیان اینکه اینها دچار اشکال بزرگتری شده اند
      • رد یا اثبات حقائق معنوی در شان علوم طبیعی و اجتماعی نیست
      • معارف دینی بطور مستقیم هیچ ربطی به طبیعیات و اجتماعیات ندارند
      • اینگونه بیانات الهی و ظواهر دینی پرده هایی است که بر روی اسراری انداخته شده
      • امت محمد (صلی الله علیه و آله) چه کسانی هستند؟
      • معنای کلمه" امت" از نظر عمومیت و وسعت تابع مورد استعمال، یا اراده گوینده است
    • بحث علمی
      • سر گذشت ابراهیم (علیه السلام) یک دوره کامل از سیر عبودیت را در بر دارد
      • در باره حج و اشاره به اسرار و حکمت آن
      • عباداتی که توسط انبیاء (علیه السلام) تشریع شده تمثال هایی از سیر عبودی آنان است
  • سوره البقرة (2): آیات 130 تا 134
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان
      • رو گرداندن از کیش ابراهیم (علیه السلام) از حماقت و سفاهت نفس است
      • مقام اصطفاء و بر گزیدگی همان مقام اسلام و تسلیم است
      • نکته و وجه دو" التفات" در دو آیه کریمه
      • معنای اسلام و مراتب و درجات چهار گانه اسلام و ایمان
        • مرتبه اول اسلام
        • مرتبه دوم
        • مرتبه سوم
        • مرتبه چهارم از اسلام
      • معنای عمل صالح و آثار آن
      • معنای صلاح نفس و صلاح ذات و مراد از" صالحین" در قرآن
      • صلاح ذاتی دارای مراتبی است و رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) و آل او دارای بالاترین مراتب آنند
    • بحث روایتی چند روایت در بیان اسلام و ایمان
  • سوره البقرة (2): آیات 135 تا 141
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان دین حق یکی و آن هم اسلام بوده
      • اشاره
      • علت دسته بندی های دینی و پیدایش انحرافات مذهبی
      • مراد از" اسباط"
      • رد یهود و نصاری از سه جهت
    • بحث روایتی (شامل روایاتی در ذیل آیات گذشته)
  • سوره البقرة (2): آیات 142 تا 151
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان (در باره قبله شدن کعبه برای مسلمین)
      • اشاره
      • تغییر قبله از بزرگترین حوادث و از اهم احکام تشریعی بود
      • فائده و اثر تغییر قبله و اعتراض یهود و مشرکین، و پاسخ آنها
      • در جمله" لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ" چرا شمال و جنوب ذکر نشده است؟
      • " امت وسط" یعنی چه؟
      • مراد از" شُهَداءَ عَلَی النَّاسِ"
      • " شهادت" در آیه، از حقائق قرآنی است و در موارد متعددی از قرآن ذکر شده
      • معنای صحیح" شهادت" در آیات قرآنی، تحمل (دیدن) حقائق اعمال مردم است
      • معنای صحیح" وسط" بودن امت واسطه بودن امت بین رسول و مردم است
      • غرض خداوند از تغییر قبله
      • در برابر سرزنش و تفاخر یهود، پیامبر (صلی الله علیه و آله) منتظر رسیدن حکم تغییر قبله بود
      • سه فائده برای حکم قبله
    • بحث روایتی (شامل روایاتی در باره تغییر قبله و معنی شهداء و ...)
    • بحث علمی (در باره یافتن جهت قبله و تاریخچه آن)
    • بحث اجتماعی (پیرامون فوائد تشریع قبله از نظر فردی و اجتماعی)
      • اشاره
      • روح و مغز عبادت، عبودیت درونی است و افعال عبادی قالب های تحقق خارجی آن عبودیت است
  • سوره البقرة (2): آیه 152
    • اشاره
    • ترجمه آیه
    • بیان
      • اشاره
      • معنی و موارد استعمال" ذکر"
      • " ذکر" دارای مراتبی است
    • بحث روایتی (در باره، فضیلت ذکر و مراد از آن)
  • سوره البقرة (2): آیات 153 تا 157
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان
      • اخبار و اشاره آیات شریفه به مصائب و بلایایی که در نتیجه جهاد و قتال پیش می آیند
      • نظر جمعی از مفسرین در باره زنده بودن شهداء
      • چند اشکال بر این نظر
      • مراد از حیات بعد از شهادت، حیات حقیقی (در عالم برزخ) است
      • سخن بسیار عجیب بعضی مردم در باره آیه شریفه و رد آن
      • چند آیه قرآنی که دلالت بر" برزخ" دارند
    • بحثی پیرامون تجرد نفس
      • اشاره
      • آیاتی که بر دوئیت و مغایرت بین نفس و بدن و تجرد نفس دلالت می کنند.
      • آیاتی که از آنها کیفیت ارتباط روح با ماده (جسم) بدست می آید
    • بیان آیات:
      • استعانت از صبر و نماز و داشتن ایمان به حیات پس از مرگ، پیروزی می آورند
      • صابران چه کسانی هستند؟
      • صبر در برابر مصیبت ها نتیجه ایمان به مالکیت مطلق خداوند بر تمام هستی است
    • بحثی در اخلاق
      • اشاره
      • تکرار اعمال نیک که تنها راه تهذیب اخلاقی است از دو طریق عملی می باشد
        • طریقه اول توجه به فوائد دنیوی فضائل و تحسین افکار عمومی است
        • طریقه دوم طریقه انبیاء است و آن توجه به فوائد اخروی فضائل است
          • اشاره
          • تاثیر اعتقاد به قضا و قدر در اخلاق
        • طریقه سوم مخصوص قرآن است و آن محو زمینه های رذائل اخلاقی است
      • فرق میان این سه طریقه و مسلک
    • بیان آیات
      • نسبت بین" صلوات" و" رحمت"
      • یک بحث روایتی در باره برزخ و زندگی روح بعد از مرگ
      • داستانی در تایید ادله گذشته بر وجود عالم برزخ و حیات روح بعد از مرگ
    • بحث فلسفی
      • (در باره اینکه نفس (روح) آدمی مجرد از ماده است)
      • ادله و براهین منکرین تجرد روح
      • رد ادله مادیین منکر تجرد روح
      • آنچه که علمای روانکاو عصر جدید در نفی تجرد روح فرض کرده اند
      • گفته جمعی از معتقدین به مبدأ و معاد پیرامون انکار تجرد روح و رد آن
    • بحث اخلاقی تعریف علم اخلاق و بیان اینکه سه نیروی عمومی: شهویه، غضبیه و نطقیه فکریه منشا اخلاق آدمی است
      • اشاره
      • اصول اخلاق فاضله: عفت، شجاعت، حکمت و عدالت
      • تلقین علمی و تکرار عملی، راه رهایی از رذائل و کسب فضائل است
      • ویژگی های مسلک اخلاقی قرآن
      • مسلک کسانی که به ارزش های ثابت اخلاقی معتقد نیستند (مادیون)
      • چند مقدمه برای رد این نظریه
      • توضیح دیگر
      • یک بحث روایتی دیگر مربوط به متفرقاتی از آنچه گذشت
      • چطور ممکن است شرع با عقل مخالف باشد؟
  • سوره البقرة (2): آیه 158
    • اشاره
    • ترجمه آیه
    • بیان
      • توضیح کلمات: صفا، مروه و شعائر
      • معانی کلمات: حج، عمره و طواف
      • آیه در مقام تشریع و بیان وجوب سعی است نه استحباب آن
      • شاکر بودن خدای تعالی وصفی حقیقی است نه مجازی
    • بحث روایتی
      • (شامل روایاتی در باره صفا و مروه و سعی بین آن دو)
  • سوره البقرة (2): آیات 159 تا 162
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان
      • اختلاف هایی دینی و انحراف ها، معلول انحراف علماء و کتمان آنها آیات الهی را بوده است
    • بحث روایتی (شامل روایاتی در ذیل آیات گذشته)
  • سوره البقرة (2): آیات 163 تا 167
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان
      • اشاره
      • معنی" واحد" در" اله واحد"
      • بیان فرق اجمالی بین دو کلمه" احد" و" واحد"
      • اقسام وحدت و نکته ای که در جمله" إِلهُکُمْ إِلهٌ واحِدٌ" هست
      • " الا" در" لا اله الا هو" برای استثناء نیست
      • سه برهان، که آیه شریفه برای اثبات وجود خدا و توحید اقامه کرده است
      • برهانی دیگر بر رحمن و رحیم بودن خدا
      • علل پیدایش شب و روز
      • اختیار انسان او را سبب تام و مستقل از اراده خداوند نمی کند
    • گفتار در اینکه مصنوعات انسانها هم مصنوع خداست
      • اشاره
      • پندار باطل مادیون در باره علت و ریشه خدا شناسی و اعتقاد به ما وراء طبیعت
      • تناقض گویی های عجیب این آقایان
      • قرآن کریم قانون علیت عمومی را پذیرفته و افعال و پدیده های را هم به علل طبیعی و هم به خدا نسبت میدهد
      • شاید عدم دسترسی این آقایان به منابع صحیح معارف اسلامی علت اشتباه آنان بوده
    • بیان آیات
      • اهمیت آب و چگونگی پیدایش باران و بارش آن
      • تشریح جریان باد و فوائد و آثار آن
      • اطاعت از غیر خدا شرک است
      • استعمال محبت در خدای تعالی استعمال حقیقی است
      • ملاک مدح و ذم" محبت" اطاعت از محبوب است
    • بحث روایتی (شامل روایاتی در ذیل آیات گذشته)
    • بحث فلسفی (در باره حب و دوستی و محبت خدا)
      • اشاره
      • حب تعلقی است خاص بین انسان و کمال او
      • محبت دارای مراتب مختلفی است و فقط به امور مادی تعلق نمیگیرد
      • خدای سبحان از هر جهت اهلیت محبوب شدن را دارد
      • خداوند خلق خود را دوست می دارد
      • شعور و علم لازمه حب نیست
      • حب حقیقتی است که در تمام موجودات عالم سریان و جریان دارد
    • بحث فلسفی دیگر (در باره خلود و جاودانگی عذاب قیامت)
      • اشاره
      • اشکال هایی که به خلود در عذاب شده است و پاسخ آنها
    • بحث قرآنی و روایتی در تکمیل بحث سابق (بیان اینکه عذاب خدا نیز از رحمت اوست)
  • سوره البقرة (2): آیات 168 تا 171
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان
      • اشاره
      • حکم اباحه آنچه مشرکین و برخی از مؤمنین بر خود ممنوع کرده بودند
      • چند نکته که آیه شریفه:" کُلُوا مِمَّا فِی الْأَرْضِ ..." افاده میکند
      • رد بر کسانی که از پدران خود تقلید می کردند
    • بحث روایتی (شامل روایاتی در باره" خطوات شیطان")
    • بحث اخلاقی و اجتماعی
      • (در باره رابطه عقائد و علوم با عمل و مسئله خرافه گرایی)
      • علت گرایش به خرافات
      • اساس تمدن مادی امروز بر خرافه پرستی
      • راهی که قرآن در این مورد پیموده است
      • پیروی از دین تقلید نیست
      • بطلان و کذب تقسیمی که مادی ها در باره سیر عقائد و آراء بشری گفته اند
  • سوره البقرة (2): آیات 172 تا 176
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان
      • اشاره
      • دلالت آیه شریفه بر تجسم اعمال
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیات گذشته)
  • سوره البقرة (2): آیه 177
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان
      • اشاره
      • توضیح مفردات آیه
      • ذکر مصداق در کنار مفهوم، دأب قرآن در تمام بیاناتش می باشد
      • در باره ایمان کامل و پاره ای از اعمال و اخلاق ابرار مؤمنین حقیقی)
      • وفای به عهد، صبر و صدق، سه صفت مؤمنین
      • استخراج صفات مؤمنین و مال کارشان از چند مورد آیات قرآنی
    • بحث روایتی (ذیل آیه کریمه و بیان اهمیت آنچه در آن آمده)
  • سوره البقرة (2): آیات 178 تا 179
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان وجه تسمیه" قصاص" و بیان حکم عفو و انتقال از قصاص به دیه
      • اشاره
      • معنای" قصاص" و آثار آن و بیان لطائف جمله" وَ لَکُمْ فِی الْقِصاصِ حَیاةٌ"
    • بحث روایتی (شامل چند روایت در باره قصاص و عفو و دیه
    • بحث علمی (در باره حکم قصاص)
      • چگونگی و سابقه حکم قصاص در میان اعراب و پیروان ادیان غیر اسلام
      • اعتراضات و اشکالاتی که در عصر حاضر به حکم قصاص مخصوصا به قصاص به اعدام می شود
      • پاسخ به همه این اشکالات و بیان فلسفه تشریع در یک آیه قرآنی
  • سوره البقرة (2): آیات 180 تا 182
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان
      • بیان آیات مربوط به حکم وصیت در باره ما ترک
    • بحث روایتی (شامل روایاتی در ذیل آیات گذشته و احکام وصیت)

ترجمه تفسیر المیزان جلد 2

ترجمه تفسیر المیزان  جلد   2

ترجمه تفسیر المیزان جلد 3

ترجمه تفسیر المیزان  جلد   3

ترجمه تفسیر المیزان جلد 4

ترجمه تفسیر المیزان  جلد   4

ترجمه تفسیر المیزان جلد 5

ترجمه تفسیر المیزان  جلد   5

ترجمه تفسیر المیزان جلد 6

ترجمه تفسیر المیزان  جلد   6

ترجمه تفسیر المیزان جلد 7

ترجمه تفسیر المیزان  جلد   7

ترجمه تفسیر المیزان جلد 8

ترجمه تفسیر المیزان  جلد   8

ترجمه تفسیر المیزان جلد 9

ترجمه تفسیر المیزان  جلد   9

ترجمه تفسیر المیزان جلد 10

ترجمه تفسیر المیزان  جلد   10

ترجمه تفسیر المیزان جلد 11

ترجمه تفسیر المیزان  جلد   11

فهرست کتاب تفسیر المیزان جلد 16

فهرست کتاب تفسیر المیزان  جلد   16

فهرست کتاب تفسیر المیزان جلد 15

فهرست کتاب تفسیر المیزان  جلد   15 

فهرست کتاب تفسیر المیزان جلد 14

فهرست کتاب تفسیر المیزان  جلد   14 

فهرست کتاب تفسیر المیزان جلد 13

فهرست کتاب تفسیر المیزان  جلد   13 

فهرست کتاب تفسیر المیزان جلد 12

فهرست کتاب تفسیر المیزان  جلد   12 

فهرست کتاب تفسیر المیزان جلد 11

فهرست کتاب تفسیر المیزان  جلد   11 

فهرست کتاب تفسیر المیزان جلد 10

فهرست کتاب تفسیر المیزان  جلد   10 

فهرست کتاب تفسیر المیزان جلد 9

فهرست کتاب تفسیر المیزان  جلد   9 

فهرست کتاب تفسیر المیزان جلد 8

فهرست کتاب تفسیر المیزان  جلد   8 

فهرست کتاب تفسیر المیزان جلد 7

فهرست کتاب تفسیر المیزان  جلد   7 

فهرست کتاب تفسیر المیزان جلد 6

فهرست کتاب تفسیر المیزان  جلد   6 

فهرست کتاب تفسیر المیزان جلد 5

فهرست کتاب تفسیر المیزان  جلد   5 

فهرست کتاب تفسیر المیزان جلد 4

فهرست کتاب تفسیر المیزان  جلد   4 

فهرست کتاب تفسیر المیزان جلد 3

فهرست کتاب تفسیر المیزان  جلد   3 

فهرست کتاب تفسیر المیزان جلد 2

فهرست کتاب تفسیر المیزان  جلد   2 

فهرست کتاب تفسیر المیزان جلد 1

فهرست کتاب تفسیر المیزان جلد  1 

ترجمه تفسیر المیزان جلد 12

ترجمه تفسیر المیزان  جلد   12 

ترجمه تفسیر المیزان جلد 13

ترجمه تفسیر المیزان  جلد   13

ترجمه تفسیر المیزان جلد 14

ترجمه تفسیر المیزان  جلد   14

ترجمه تفسیر المیزان جلد 15

ترجمه تفسیر المیزان  جلد   15

ترجمه تفسیر المیزان جلد 16

ترجمه تفسیر المیزان  جلد   16

ترجمه تفسیر المیزان جلد 17

ترجمه تفسیر المیزان  جلد   17