پژوهش های تفسیری آیه 44 سوره بقره

پژوهش های تفسیری آیه  44  سوره بقره

تفسیر رضوان . حوزه علمیه اصفهان

موضوع : سرزنش گویندگان بدون عمل به خاطر خردورزی نکردن

--------------------------------

44. أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ وَ أَنْتُمْ تَتْلُونَ الْکِتابَ أَ فَلا تَعْقِلُونَ‏
آیا مردم را به نیکى فرمان مى‏دهید، و خودتان را فراموش مى‏کنید، در حالى که شما کتابِ (خدا) را مى‏خوانید؟! پس آیا خردورزى نمى‏ کنید؟!

نکته‏ ها و اشاره‏ ها :

1) نکته اوّل

  برخى مفسران حکایت کرده‏اند که دانشمندان یهود، قبل از بعثت پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله به مردم بشارت ظهور او را مى‏ دادند و آنان را به ایمان به وى فرا مى‏خواندند، ولى بعد از ظهور پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله خودشان به وى ایمان نیاوردند «1» و آیه‏ ى فوق کار آنان را سرزنش کرد.

2) نکته دوّم

این آیه ‏خطاب به بنى‏اسرائیل و براى سرزنش عالمان بدون عمل یهود است، اما این سرزنش مخصوص آنان نیست و شامل همه‏ى عالمان بدون عمل در طول تاریخ مى‏شود که مردم را به کارهاى نیک و اداى امانت دعوت مى‏کنند ولى خود اهل عمل به آنها نیستند. این آیه‏درس عبرتى براى مبلغان مذهبى است که خود پیش‏گام عمل به دستورات خویش باشند.

         سعدیا گرچه سخن‏گو و مصالح‏گویى

         زعمل کار برآید به سخن‏رانى نیست‏

3) نکته سوّم

ممکن است این آیه‏به یک نکته‏ى روان‏شناختى اشاره داشته باشد و آن این که انسان ممکن است در سخن‏رانى و موعظه، بیش‏تر به دیگران توجه کند و دچار خودفراموشى شود؛ و این هشدارى جدى است و راه درمان آن خردورزى است. (آ)

4) نکته چهارم

در احادیث اسلامى نیز از امام صادق علیه السلام حکایت شده:
مردم را با اعمالتان (به سوى دین) فرا خوانید نه با زبان‏هایتان. «1»
         بزرگى سراسر به گفتار نیست             دو صد گفته چون نیم کردار نیست‏

اگر کسى دیگران را با زبان به شایسته‏ کارى فرا خواند و اعمالش خلاف آن باشد ، تأثیر چندانى نداشته، حتى گاهى تأثیر منفى دارد.
در حدیثى دیگر از امام صادق علیه السلام حکایت شده:
از کسانى که عذابشان در روز رستاخیز شدیدتر است کسى است که به عدالت سخن گوید و خلاف آن عمل کند. «2»
برخى مفسران از امام على علیه السلام حکایت کرده ‏اند که «آیه ‏ى فوق در مورد خطیبان و داستان‏سرایان است.» «3» البته روشن است که این‏گونه احادیث مصادیق بارز آیه ‏را بیان مى ‏کنند، ولى منحصر به این افراد نیستند.

5) نکته پنجم

در این آیه‏براى سرزنش گفتار بدون عمل به دو مطلب استناد شده است:

الف) بنى اسرائیل اهل کتاب بودند و تورات را مى‏خواندند و از آن پیروى مى‏کردند و چنین افرادى نباید گفتار بدون عمل داشته باشند؛ یعنى پیام کتاب‏هاى الهى و لازمه‏ى خواندن و پیروى از آنها آن است که انسان خود به‏ آنچه مى ‏گوید عمل کند.
ب) لازمه ‏ى خردورزى و تفکر آن است که انسان خود به آنچه مى‏ گوید عمل کند؛ پس گفتار بدون عمل نتیجه‏ ى بى‏ خردى است. عقل انسان حکم مى‏ کند که انسان خود در عمل به سفارش‏ هاى خوب خود پیش گام باشد و اگر بد است آن را بر زبان جارى نسازد.

         عالمى را که گفتار باشد و بس             هر چه گوید نگیرد اندر کس‏

         عالم آن کس بود که بد نکند             نه بگوید به خلق و خود نکند

__________________________________________________
 (1). سفینة البحار، ماده ‏ى «عمل». «کونوا دعاة الناس باعمالکم و لاتکونوا دعاة بالسنتکم»
 (2). نورالثقلین، ج 1، ص 75. «من اشد الناس عذاباً یوم القیامه من وصف عدلًا و عمِل بغیره»
 (3). تفسیر صافى، ج 1، ص 125

آموزه‏ ها و پیام‏ ها :

1)  گویندگان بدون عمل مستحق سرزنش ‏اند.
2) حکم عقل و نقل آن است که انسان پیش‏گام عمل به سخنان خود باشد.
3) الگوى عملى سخنان خویش باشید.

 

                        تفسیر قرآن مهر، ج‏1، ص: 252