تفسیر سوره مبارکه بقره آیه 25

 

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ‏

وَبَشِّرِ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ ۖ کُلَّمَا رُزِقُوا مِنْهَا مِنْ ثَمَرَةٍ رِزْقًا ۙ قَالُوا هَٰذَا الَّذِی رُزِقْنَا مِنْ قَبْلُ ۖ وَأُتُوا بِهِ مُتَشَابِهًا ۖ وَلَهُمْ فِیهَا أَزْوَاجٌ مُطَهَّرَةٌ ۖ وَهُمْ فِیهَا خَالِدُونَ

ترتیل آیه 25  سوره مبارکه بقره

---------------------------------------------------------

به نام خداوند بخشنده بخشایشگر

به کسانی که ایمان آورده، و کارهای شایسته انجام داده‌اند، بشارت ده که باغهایی از بهشت برای آنهاست که نهرها از زیر درختانش جاریست. هر زمان که میوه‌ای از آن، به آنان داده شود، می‌گویند: «این همان است که قبلا به ما روزی داده شده بود. (ولی اینها چقدر از آنها بهتر و عالیتر است.)» و میوه‌هایی که برای آنها آورده می‌شود، همه (از نظر خوبی و زیبایی) یکسانند. و برای آنان همسرانی پاک و پاکیزه است، و جاودانه در آن خواهند بود.

 

 ترجمه آیه 25  سوره مبارکه بقره

 -----------------------------------------

اعوذ بالله السمیع العلیم من الشیطان اللعین الرجیم 

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ

الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ صلی الله عَلَى سَیِّدِنَا  مُحَمَّدٌ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ وَ و اللَعْنَةُ الدائمه عَلَی أَعْدائِهِمْ من الان الی قیام یوم الدین

وَبَشِّرِ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ ۖ کُلَّمَا رُزِقُوا مِنْهَا مِنْ ثَمَرَةٍ رِزْقًا ۙ قَالُوا هَٰذَا الَّذِی رُزِقْنَا مِنْ قَبْلُ ۖ وَأُتُوا بِهِ مُتَشَابِهًا ۖ وَلَهُمْ فِیهَا أَزْوَاجٌ مُطَهَّرَةٌ ۖ وَهُمْ فِیهَا خَالِدُونَ    (27 ، بقره)

مقدمه

بحث در دو قسمت آخر این آیه بود که فرمود « وَ لَهُمْ فیها أَزْواجٌ مُطَهَّرَةٌ » که عرض کردیم، ازواج مطهره در بهشت دو دسته هستند یک دسته حوریان بهشتی که آیاتش گفته شد. دستة دوم زنان مؤمنة صالحه ای هستند که به مراتب از حور العین و از حوریان زیبا تر هستند. در سورة زخرف آیة 70  فرمود: « ادْخُلُوا الْجَنَّةَ أَنْتُمْ وَ أَزْواجُکُمْ تُحْبَرُون‏ » اشاره و دستور به اهل بهشت است که به بهشت داخل شوید در حالی که شما و همسرانتان مورد کرامت بسیار بالا هستید  و در سورة رعد آیة 23 « جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَها وَ مَنْ صَلَحَ مِنْ آبائِهِمْ وَ أَزْواجِهِمْ وَ ذُرِّیَّاتِهِمْ وَ الْمَلائِکَةُ یَدْخُلُونَ عَلَیْهِمْ مِنْ کُلِّ باب‏ » بهشت هایی که محل اقامت و جاودانگی است و شایستگان از پدرانتان، همسرانتان و فرزندانتان. نکتة مهمی است که آن هایی که متقی و متدین هستند، در بهشت همراه با اهلشان هستند.
-   زنان مؤمن بهشتی با اهل اینها تفاوت دارد، با زنان خودشان که در بهشت با اینان هستند؟
{زنان مؤمن بهشتی} همسران خودشان هست « أَزْواجِهِمْ »
-  زنان دنیاییشان آن جا هم هستند.
بله، تصریح دارد «انتم و ازواجکم» یا «و أَزْواجِهِمْ وَ ذُرِّیَّاتِهِمْ »
-  آن جا از حوری هم زیباتر می شود.
بله. قرآن چنین می گوید
-  حق انتخاب با مرد است یا با زن؟
در نهایت باید رفت تا فهمید.
-  منظور این که زنانی که مردشان جهنمی است مانند فرعون، زنان مؤمنه آن مرد را انتخاب می کنند یا مرد مؤمنه آن زن را انتخاب می کند؟
اختیار با انسان است مثل « وَ فاکِهَةٍ مِمَّا یَتَخَیَّرُون‏ » وقتی میوه های بهشتی را هرکس هرگونه که بخواهد می تواند اختیار کند، در مورد زوج هم مسلم همین است.
آیة بعدی در سورة یس آیة 55 و 56 «إِنَّ أَصْحابَ الْجَنَّةِ الْیَوْمَ فی‏ شُغُلٍ فاکِهُونَ (55) هُمْ وَ أَزْواجُهُمْ فی‏ ظِلالٍ عَلَى الْأَرائِکِ مُتَّکِؤُنَ (56)» روز قیامت اصحاب بهشت در نعمت ها متلذذ هستند، آن ها و همسرانشان در سایه بان ها و زیر سایه هایی که بر تخت ها تکیه زده اند. تعبیرات این گونه ای هست برای این که انسان ها به سمت بهشتی شدن رهنمون شوند.
-در بهشت علقة پدر، مادری، برادر و خواهری هست؟
بله. آن ها که متدین و متقی هستند  « فَأَمَّا مَنْ أُوتِیَ کِتابَهُ بِیَمینِهِ (7) فَسَوْفَ یُحاسَبُ حِساباً یَسیراً (8)  » آن هایی که اهل تقوا هستند. گاهی کسی بچه، ذریه یا همسری دارد که آن ها بد هستند، مانند فرعون و همسر.  اینها به دلیل اهلیت نداشتن با همدیگر جمع نمی شوند. قرآن در مورد نوح و فرزندش فرمود: «لَیْسَ مِنْ أَهْلِک‏ » این از اهل تو نیست.
{در قیامت} گویند مقداری از اعمال حسنه بده تا من نجات پیدا کنم، گوید من هنوز خودم نجات پیدا نکردم. علقه در آن زمان ضعیف می شود.
بله «یَوْمَ یَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخیه‏» این در سورة قیامت هست.
-می خواهم بگویم در بحث عالم برزخ حرف از ایثار و گذشت نیست.
عالم فراتر از دنیا عالم وانفسا است. اما کسانی که باهمدیگر خوب هستند و متدین و متقی و اهل بهشت هستند با همدیگر هستند. در آن زمان حسادت، بخل، کینه و غیره نیست.
به هرحال آنچه مسلم است در بهشت، همسران دو دسته هستند 1. حوریانی که تا به حال کسی آن ها را لمس نکرده 2. همان همسران دنیایی که بهشتی شده اند و زیباتر و بهتر از حوریان از نظر جلوه دهندگی، هستند. جمیع مراتب طهارت را در آن ها با کلمة «و ازواجکم فیها مطهرون» داریم. این نشان دهندة این است که ازواج از همة رذایل و خبایث و نجاست ظاهری پاک هستند.
کلمة بعدی «وَ هُمْ فیها خالِدُون‏» چکیدة مطلب خلود، یعنی چیزی که زمان و پایان و عجل ندارد و ابدی است. جاودانگی به معنای ابدی بودن است، یعنی تمامی ندارد. خلود برای اهل بهشت است و برای اهل دوزخ هست. آنهایی که اهل دوزخ هستند خلود دارند و اتش آن ها هیچ گاه سرد نمی شود و همیشه آتششان فوران کننده و شعله ور است و زمانی برای پایان آن نیست و این ها نیز در اثر سوختن در آتش نمی میرند که عذابشان تمام شود لذا آنچه مسلم است خلود و جاودانگی اهل بهشت، در بهشت و کفار و معاندین در دوزخ و جهنم است. مرحوم طیب اصفهانی می فرماید: جاودانگی اهل بهشت در بهشت و جاودانگی اهل دوزخ در دوزخ از ضروریات دین اسلام است، یعنی کسی که منکر این مطلب بشود کافر می شود.
- دلیلشان «َ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فیها خالِدُون‏».
دلیل را در کلم الطیب از ایات و روایات آورده است. کلم الطیب، ص 760 و 774.
- کسانی هم هستند که به اندازة گناهشان عذاب می کشند و بعد وارد بهشت می شوندو نجات می یابند.
آنهایی هستند که با ایمان هستند ولی کمی باید خالص شوند. کسی که اهل ایمان باشد اهل نجات است. کسی که ایمان نداشته باشد خالد در جهنم است.
 «هم فیها خالدون»، کلمة «خلود» را در آیات نسبت به اصحاب بهشت و جهنم بررسی میی کنیم سورة  بقره، ایه 82 «والذین آمنوا و عملوا الصالحات اولئک اصحاب الجنه...» مومنینِ عاملِ به صالحات اصحاب جنت هستند، اصحاب که شدند، «هم فیها خالدون» یعنی زمان آن ها جاودان است و پایان پذیر نیست «بلی من کسب سیئه ....» در این آیات این نکته مهم است، اصحاب نار یا جنه که شد، «هم فیها خالدون» هم به دنبال آن می آید. سورة بقره، آیه 81 «ِ وَ الَّذینَ کَفَرُوا أَوْلِیاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ یُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُماتِ أُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فیها خالِدُون‏ » این آیه بعد از ایه الکرسی است. قبل آن «والله علی الذین آمنوا...»
آنچه مورد بحث و شاهد مثال است، «اولئک اصحاب النار هم فیها خالدون» کلمة «خالدون» به معنای وصف است یعنی ثبوت است. وصف در موصوف مسلم است. سورة بقره آیة 257 بود. سورة لقمان آیة  8 و 9 «ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات لهم جنات نعیم .....»  جنات نعیم برای مومنین فرمود، «خالدین فیها» در این آیه کلمة اصحاب را ندارد خالدین فیها در جنات نعیم، یعنی بهشت هایی که مملو است نعمت است «جنات نعیم» یعنی بهشت و باغ هایی که در آن نعمت فراوان است. سورة زخرف آیة 71«و فیها ما تشتهیه الانفس....» در بهشت، آنچه نفسشان میل دارد و دوست دارند «و تلذذ اعین» و چشم آن ها لذت می برد «و انتم فیها خالدون» وجود این ها در بهشت و داشتن هر آنچه می خواهند هیچ گاه پایان ندارد.
- «تشتهیه الانفس» با «مما یتخیر» یکی می شود؟
هر کدام تعبیر جداگانه ای است یعنی نفس انسان به مقاماتی رسیده که هرچه بخواهد همان است. «و فاکهه مما یتخیرون» شاید از لحاظ معنای ظاهری و فارسی همی نباشد اما تفاوت دارد، آن راجع به میوه ها بود که هر میوه ای را که بخواهد همان موقع می تواند میل کند و از آن لذت ببرد این جا می گوید: نفس انسان هرچه میل داشته باشد این جا نفسی است که در این دنیا مهار شده و در آن عالم هرچه بخواهد، دریافت میکند چون کلمة نفس در زبان مقداری مذموم است ولی در قیامت نفوس انسان نفوس متعالی و بهشتی می شود. و نفس اماره نیست، نفسی است که فراتر از نفس مطمئنه است.
دربارة خلود در جهنم هم سورة زخرف آیة 74 «ان المجرمین ....»
-( دقیقه 19 و 58 ثانیه)
معاد جسمانی است، برزخ بود که برزخ با جسم ارتباطی ندارد. ولی عالم قیامت عالم جسم است
- مراد از نفس در این جا چیست؟
همان که مجری و مدیر عامل انسان است. انسان دارای روح و نفس است، نفس مجری و مدیر عامل است. اگر نفس تحت فرمان عقل قرار بگیرد انسان را به سعادت می برد. اما اگر به تمایلات نفسانی اماره ای پاسخ دهد به جهنم و شقاوت می برد.
- مراد از نفس، نفس اماره نیست.
از نفس مطمئنه فراتر است. کسی که در بهشت می رود «یا ایتها النفس المطمئنه» می شود. مسلم است نفسی که در بهشت است، مراتب پست را ندارد.
- یعنی روح
نفس غیر از روح است. نفس و روح تفاوت دارند.
-روح چیست؟
بحث های خاص خود را دارد.
اما انچه مسلم است این است که نفس انسان غیر از روح انسان است.
در سورة احزاب «ان الله لعن الکافرینو أعد لهم سعیرا» کافر ها از رحمت الهی به دور هستند. خدا کافرین را لعن کرده است. و جهنم را برای آنها آماده کرده است. «خالدین فیها ابدا» آن ها در آن همیشه جاودان هستند و هیچ با آن ها همراهی نمی کند و هیچ کس به آن ها کمک نمی کند یعنی آن ها باید همیشه در آتش بمانند در حالی که نمی میرند تا آسوده شوند. در این جا می فرماید: «خالدین فیها ابدا لا یجدون ولیا و لا نصیرا» هیچ ولی و نصیری یافت نمی شود. اینها صفت مشبهه به معنای اسم فاعل است.
در سورة فاطر  آیة 36 «والذین کفروا....» کسانی که کفر ورزیدند اتش دوزخ مخصوص این ها است و زمان آن منقضی نمی شود «فیموتوا» تا بمیرند. آتش دنیا به گونه ای است که اگر کسی در آن قرار بگیرد آن شخص بعد از چند دقیقه بیهوش می شود و میمیرد اما در اتش جهنم «لایقضی علیه» زمانش منقضی و تمام نمی شود. «ولایخفف عنهم من عذابها» درجة حرارت هم کم نمی شود. و آسان نمی شود و همینطور آتش شعله می کشد «کذالک نجزی کل کفور»  این گونه مجازات می شود هرکسی که کفر بورزد.
دربارة بهشتی ها، سورة فاطر آیة 33 «جنات عدنٍ یدخلون» یعنی بهشت هایی دائم الاقامه که در آن جاودان هستند. در سوره ق آیة 34 فرمود: «ادخلواها بسلام.....» داخل بهشت شوید با سلامتی کامل «ذلک یوم خلود» این روزی است که پایان پذیر نیست و جاودان است.
راجع به اخبار، چند روایت بیان می کنیم، اخبار متواتری در این مطلب هست که اجمالا می توانیم صحبت کنیم. خطبة متصف به حضرت علی (ع) که در ضمن خطبه وصف اهل نار را هم می فرماید «قد (  ) علی اهلها...» جهنم به گونه ای است که وقتی اهل جهنم در آن قرار می گیرند  در های دوزخ بر اهل آتش بسته می شود و هیچ گاه درها باز نمی شود و نسیم و خنکی وارد نمی شود و حزن و اندوه و غم هم از آن ها منقضی نمی شود. «والعذاب ابدا شدیدا» عذاب هم در آنجا ابدی، شدید و سخت است «والعذاب ابدا جدید» آتش به گونه ای نیست که فروکش کند همیشه تازه است زیرا انسان ها نفت و سوخت و هیزم آتش هستند و سرا سرایی نیست که زائل شود تا فانی شود، آن جا دار بقا است «و لا عاجال القوم تقضی» و عجل های اهل دوزخ هم به پایان نمی رسد. خلاصه می گوید: خلاصی از جهنم و اهل جهنم وجود ندارد چه نسبت به دوزخ چه نسبت به اهل دوزخ. همه با هم جاودان هستند. در تفسیر قمی، ج2، ص289؛ بحار الانوار، ج8، ص292، حدیث 34؛ نهج البلاغه، ص209، خطبة 109 می فرماید: «لامدت للدار....»زمان ندارد «ولا عجل القوم...» و عجلی برای اهل آن نیست که عجل آن ها برسد. در دعای کمیل هم فرمود: «و هو و لا.....» (دقیقه 28  و 48و ثانیه) کوتاه نمی آید و آسان نمی شود، عذاب خفیف نمی شود. به هر حال اهل دوزخ خلود دارند و خلود آنها به گونه ای است که جهنم و اهل آن خلاص نمی شوند اهل بهشت هم جاودانگی دارند به گونه ای که بهشت آن ها هر روز متنعم تر و اهل آن ماندگار هستند
 

 

 

تفسیر سوره مبارکه بقره آیه 25    - استاد حجت الاسلام و المسلمین رضوانی