ترجمه تفسیر المیزان جلد 14

ترجمه تفسیر المیزان  جلد   14

ترجمه تفسیرالمیزان (مکارم شیرازی) جلد 14

• مشخصات کتاب
• (19)سوره مریم مکی است و 98 آیه دارد
  • سوره مریم (19): آیات 1 تا 15
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات غرض سوره مریم بشارت و انذار مردم است به بیان داستان زکریا، یحیی و مریم (علیهم السلام) و تقسیم مردم به سه دسته
      • اشاره
      • اشاره ای در باره حروف مقطعه
      • سخن جناب زکریا (علی نبینا و آله و علیه السلام) با خدای تعالی، و مفاد جملات، و نکات و ظرائف آن سخنان
      • فرزند خواستن زکریا (علیه السلام) از خداوند (فَهَبْ لِی مِنْ لَدُنْکَ وَلِیًّا یَرِثُنِی ...)
      • بیان اینکه زکریا (علیه السلام) از خداوند فرزند صلبی خواسته که از او ارث ببرد و اینکه ادعای برخی از مفسرین که مراد از ارث را وراثت نبوت یا علم یا ... دانسته اند بدون قرینه و شاهد است
      • استجابت دعای زکریا (علیه السلام) و بشارت دادن به او- بِغُلامٍ اسْمُهُ یَحْیی ...
      • شگفت زده شدن زکریا از بشارت به پسر دار شدن و سبب آن، با اینکه خدا را قادر بر استجابت خواستش می دانست
      • پاسخ خداوند به استفهام و استعجاب زکریا:" قالَ رَبُّکَ هُوَ عَلَیَّ هَیِّنٌ ..."
      • در جمله:" یا یَحْیی خُذِ الْکِتابَ بِقُوَّةٍ" مقصود از اخذ کتاب به قوت، علم و عمل به آن است
      • توضیحات و وجوهی در باره" حکم"،" حنان" و" زکاة" که خداوند به یحیی (علیه السلام) داده است
      • یحیی (علیه السلام) در مقابل خالق" تقی" و در مقابل پدر و مادر" بَرًّا بِوالِدَیْهِ" بود و نسبت به مردم" جبار عصی" نبود
    • بحث روایتی روایاتی در بیان اینکه" کهیعص" اشاره به برخی اسماء حسنای الهی است
      • اشاره
      • سخن صاحب" روح المعانی" که برای توجیه یک روایت (که انبیاء مالی به ارث نمی گذارند) و برای تصحیح عمل خلفاء در گرفتن فدک، در تفسیر دعای زکریا (علیه السلام) گفته است
      • پاسخ به سخنان او و اثبات اینکه مقصود زکریا (علیه السلام) ارث مال بوده است و بیان اینکه حدیث نبوی- بر فرض صحت- معنایی را که قرائنی بر خلاف آن هست به آیه نمی دهد
      • روایاتی در ذیل آیات راجع به دعای زکریا (علیه السلام) و اوصاف و احوال یحیی (علیه السلام)
    • داستان زکریا (علیه السلام) در قرآن
      • اشاره
      • تاریخ زندگیش
    • داستان یحیی (علیه السلام) در قرآن
      • 1- ستایش قرآن کریم:
      • 2- تاریخ زندگیش .
    • داستان زکریا و یحیی در انجیل
  • سوره مریم (19): آیات 16 تا 40
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات اشاره به شباهت های داستان یحیی و داستان عیسی (علیهما السلام)
      • اشاره
      • مراد از جمله:" فَاتَّخَذَتْ مِنْ دُونِهِمْ حِجاباً" و مقصود از روحی که برای مریم (علیه السلام) به صورت بشر متمثل شد
    • گفتاری در معنای تمثل و نقد و بررسی چهار اشکال و شبهه ای که پیرامون تمثل جبرئیل برای مریم مطرح شده است
      • اشاره
      • گفت و شنود مریم و جبرئیل (علیهما السلام): پناه بردن مریم به خدا و آگاهانیدن او به دارا شدن پسری شایسته توسط جبرئیل
      • توضیح مفردات و جملات آیاتی که وضع حمل مریم و گفتگوی عیسی (علیه السلام) با او و شماتت مریم توسط مردم را حکایت می کنند
      • وجوه مختلف در باره لفظ" کان" در جمله:" کَیْفَ نُکَلِّمُ مَنْ کانَ فِی الْمَهْدِ صَبِیًّا" که مردم در پاسخ مریم (علیه السلام) که پاسخ سرزنش آنان را به نوزاد خود حوالت داد، گفتند
      • سخن گفتن عیسی (علیه السلام) در گهواره با مردم:" قالَ إِنِّی عَبْدُ اللَّهِ ..."
      • تقریر حجتی که با توجه به جمله:" إِذا قَضی أَمْراً فَإِنَّما یَقُولُ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ" بر نفی فرزند بودن عیسی (علیه السلام) برای خدا، اقامه شده است
      • توبیخ کسانی که در باره عیسی (علیه السلام) اختلاف کردند و گمراه گشتند، و تهدید آنان
      • توضیحی در باره مراد از اینکه فرمود:" إِنَّا نَحْنُ نَرِثُ الْأَرْضَ وَ مَنْ عَلَیْها ..."
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیات مربوط به مریم و حمل او به عیسی و تکلم عیسی در نوزادی و ...)
  • سوره مریم (19): آیات 41 تا 50
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • معنای" صدیق" و" نبی" که ابراهیم (علیه السلام) به آن دو وصف شده (إِنَّهُ کانَ صِدِّیقاً نَبِیًّا)
      • احتجاج ابراهیم (علیه السلام) با" آزر" و رد و ابطال بت پرستی او از دو جهت
      • تقریر و توضیح بیانی که آن حضرت (علیه السلام) در نهی" آزر" از اطاعت شیطان به کار برد
      • جواب نرم ابراهیم (علیه السلام) در برابر انکار و تهدید" آزر" و وعده استغفار به او دادن و وجوهی که در باره استغفار ابراهیم (علیه السلام) برای" آزر" با اینکه مشرک بوده گفته شده است
  • سوره مریم (19): آیات 51 تا 57
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • اشاره به اوصاف موسی (علیه السلام): کان مخلصا ... و قربناه نجیا
      • اسماعیل صادق الوعد کیست؟ و مقصود از" رَفَعْناهُ مَکاناً عَلِیًّا" در باره ادریس چیست؟
    • داستان اسماعیل صادق الوعد و سخنی در باره وفای به عهد و مراتب آن
    • داستان ادریس پیغمبر (علیه السلام)(روایات و اقوال مختلف در باره آن جناب و سر گذشت او)
  • سوره مریم (19): آیات 58 تا 63
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • معنای آیه شریفه:" أُولئِکَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ ..."
      • چهار بیان در آیات قرآنی که چهار میعاد را برای اختصاص نوع بشر به نعمت نبوت و موهبت سعادت بیان می کند
      • توضیح جمله:" وَ مِمَّنْ هَدَیْنا وَ اجْتَبَیْنا" در آیه:" أُولئِکَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ ..." و وجوهی که در معنای آن گفته شده است
      • مقصود از اینکه خلف کسانی که خدا به آنان انعام کرده بود و برای خدا خاضع و خاشع بودند، نماز را ضایع کردند
      • اشاره به معنای اینکه بهشتیان از یکدیگر" سلام" می شنوند و نکته ای در مورد تعبیر از بهشت به میراثی که به متقین می رسد
    • بحث روایتی (چند روایت در مورد اینکه مراد از" مِمَّنْ هَدَیْنا وَ اجْتَبَیْنا" ائمه علیهم السلام هستند و ...)
  • سوره مریم (19): آیات 64 تا 65
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • وجه اتصال دو آیه:" وَ ما نَتَنَزَّلُ إِلَّا بِأَمْرِ رَبِّکَ" با آیات قبل
      • بیان اینکه سخن ملائکه: لَهُ ما بَیْنَ أَیْدِینا وَ ما خَلْفَنا وَ ما بَیْنَ ذلِکَ" مالکیت حقیقیه و مطلقه خدا را افاده می کند و اشاره به وجوه مختلف دیگر در معنای این جمله
      • معانی و نکات مستفاد از آیه:" رَبُّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ ..." که در ادامه سخن ملائکه آمده است
  • سوره مریم (19): آیات 66 تا 72
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • توضیحی در باره اینکه استبعاد معاد را از" انسان" حکایت کرده و فرموده:" وَ یَقُولُ الْإِنْسانُ أَ إِذا ما مِتُّ لَسَوْفَ أُخْرَجُ حَیًّا ..."
      • جواب به این اشکال که استدلال برای اثبات معاد به وقوع مثل آن (خلقت انسان از هیچ) باز گشت خود شخص را اثبات نمی کند
      • تفصیلی در مورد مدلول آیه:" وَ إِنْ مِنْکُمْ إِلَّا وارِدُها ..." و بیان اینکه" ورود" در آیه به معنای حضور و اشراف عموم مردم بر آتش است
    • بحث روایتی (روایاتی در بیان مراد از:" أَنَّا خَلَقْناهُ مِنْ قَبْلُ وَ لَمْ یَکُ شَیْئاً" و" إِنْ مِنْکُمْ إِلَّا وارِدُها")
    • گفتاری در معنای وجوب و جواز و عدم جواز فعلی بر خدای سبحان و بیان اینکه حکم عقل به حسن و قبح منتزع از فعل خدا و منتهی به اراده او است
      • اشاره
      • سه نکته و مطلب حاصل از این بحث
  • سوره مریم (19): آیات 73 تا 80
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات استدلال کفار برای صحت روش خود و اثبات سعادتشان به اینکه مال و منالشان بیشتر و مقام و مجلسشان بهتر از مؤمنان است و جواب خداوند به این پندار باطل
      • اشاره
      • جواب دوم به احتجاج کفار که گفتند:" أَیُّ الْفَرِیقَیْنِ خَیْرٌ مَقاماً وَ أَحْسَنُ نَدِیًّا"
      • استدلالی دیگر از کفار، مشابه استدلال پیشین که مال و فرزند دار شدن را نتیجه کفر پنداشته اند و جواب خدای تعالی به آنان
    • بحث روایتی (روایاتی که در باره شان نزول آیه:" أَ فَرَأَیْتَ الَّذِی کَفَرَ ..." وارد شده و بیان ضعف و عدم انطباق آنها با آیات)
  • سوره مریم (19): آیات 81 تا 96
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • معنای اینکه فرمود:" مشرکین جز خدا آلهه ای گرفتند تا برای آنان عزت باشند"
      • مقصود آیه:" کَلَّا سَیَکْفُرُونَ بِعِبادَتِهِمْ وَ یَکُونُونَ عَلَیْهِمْ ضِدًّا"
      • مراد از اینکه فرمود ما نفس ها یا روزهای زندگی آنان را می شماریم این است که اعمال آنان شمرده و ضبط می شود
      • مقصود از اینکه مشرکان گفتند:" خدا فرزند گرفته" و احتجاج خداوند در رد این سخن باطل
      • اشاره به مراد از اینکه فرمود: خداوند برای مؤمنان صالح العمل مودتی در دلها قرار می دهد
    • بحث روایتی
      • اشاره
      • چند روایت در معنای جمله:" إِنَّما نَعُدُّ لَهُمْ عَدًّا"
      • روایاتی در باره مقصود از حشر متقین الی الرحمن وفدا
      • روایاتی در باره مراد از اینکه فرمود کسی مالک شفاعت نیست إِلَّا مَنِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمنِ عَهْداً
      • روایاتی در ذیل آیه:" إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا" و نزول آن در باره امیر المؤمنین (علیه السلام)
  • سوره مریم (19): آیات 97 تا 98
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • معنای تیسیر قرآن به زبان پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله)
• (20)سوره طه مکی است و 135 آیه دارد
  • سوره طه (20): آیات 1 تا 8
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • توضیحی در مورد" تذکره" بودن قرآن کریم" لِمَنْ یَخْشی"
      • بیان آیه:" الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی" که عمومیت ملک و سلطه مطلقه خدا را افاده می کند
      • توضیح معنای آیه:" وَ إِنْ تَجْهَرْ بِالْقَوْلِ فَإِنَّهُ یَعْلَمُ السِّرَّ وَ أَخْفی" که عمومیت تدبیر خدای سبحان را اثبات می کند
      • تفصیلی در باره" اسمای حسنی" و اختصاص آنها به خدای تعالی" لَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنی"
    • بحث روایتی نقل و بررسی روایاتی در باره شان نزول آیه:" ما أَنْزَلْنا عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لِتَشْقی" و روایات و اقوال مختلفی که در باره کلمه" طه" نقل شده است
      • اشاره
      • روایاتی در بیان مراد از استوای خدا بر عرش (الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی)
      • طریقه و روش ائمه اهل بیت علیهم السلام در ارجاع متشابهات قرآن به محکمات و بیان حقائق و معارف دقیقه، هم در مقام نفی و هم در مقام اثبات
      • نقد روش اکثر صحابه و تابعین و پیروانشان که به نفی جهات نقص از خدا اکتفاء کرده در آیات متشابه سکوت می نموده اند
      • دو طائفه (مفوضه و مؤوله) که هر دسته در تفسیر آیات متشابه قرآن راهی (بیراهه ای) در پیش گرفته اند
  • سوره طه (20): آیات 9 تا 48
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات بیان آیاتی که چگونگی برگزیدن موسی (علیه السلام) به رسالت و مامور شدنش در کوه طور به دعوت فرعون را حکایت می کنند
      • اشاره
      • توضیحی در مورد تکلم خدا با موسی
      • شرح خطاب خدای تعالی به موسی (علیه السلام):" إِنَّنِی أَنَا اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِی ..."
      • وجوه عدیده ای که در ذیل جمله:" وَ أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِکْرِی" گفته اند
      • مقصود از اینکه در باره قیامت فرمود:" أَکادُ أُخْفِیها- نزدیکست پنهانش بدارم"
      • آغاز وحی رسالت موسی (علیه السلام) با استفهام:" ما تِلْکَ بِیَمِینِکَ یا مُوسی" و اشاره به وجه رد و بدل شدن سؤال و جواب در باره عصا
      • نشان دادن دو آیه به موسی (علیه السلام): اژدها شدن عصا و ید بیضاء
      • شرح و توضیح درخواست های موسی (علیه السلام) از خداوند بعد از ماموریت به رسالت (قالَ رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی ...)
      • استجابت ادعیه موسی (علیه السلام) و تذکار منت پیشین خدا بر او در ماجرای زاده شدن و پرورش یافتنش در دامان دشمن
      • یاد آوری منت ها و تفضلات دیگر خدا به موسی (علیه السلام) در نجات یافتن از مصر و ازدواج با دختر شعیب و اقامت در مدین و ...
      • مراد از جمله:" وَ اصْطَنَعْتُکَ لِنَفْسِی" در خطاب خداوند به موسی (علیه السلام)
      • بیان اینکه اظهار امید در کلام خدا (در مانند جمله:" لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشی") قائم به مقام است و رد سخنی از فخر رازی در باره سر ارسال موسی (علیه السلام) به سوی فرعون با علم به ایمان نیاوردن او
      • اشاره به وجه اینکه موسی و هارون از عقاب و طغیان فرعون اظهار نگرانی کردند
      • نکات و دقائقی که در اوامر خداوند به موسی و هارون در باره رفتن نزد فرعون و دعوت او به کار رفته است
    • بحث روایتی روایاتی در ذیل آیات مربوط به داستان موسی (علیه السلام)
      • اشاره
      • روایتی که حاکی است از دعای پیامبر گرامی (صلی اللَّه علیه و آله) در باره امیر المؤمنین (علیه السلام)، مشابه دعای موسی (علیه السلام) و درخواست وزارت هارون و شرکت دادن او در امرش
      • رد سخن صاحب" روح المعانی" که" امر" ی را که پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله) از خدا خواسته تا علی (علیه السلام) را در آن شریک او بنماید بر ارشاد و دعوت به حق حمل کرده است
  • سوره طه (20): آیات 49 تا 79
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات بیان ریشه اعتقادی این سؤال فرعون که گفت:" فَمَنْ رَبُّکُما یا مُوسی" و توضیحی پیرامون مذهب بت پرستان و دیدگاه آنان در باره خدا و روششان در اتخاذ آلهه و ارباب
      • اشاره
      • اقوال مختلفی که در باره مذهب و اعتقاد فرعون نقل شده است
      • توضیح نکات و دقائق جواب موسی (علیه السلام) که فرمود:" رَبُّنَا الَّذِی أَعْطی کُلَّ شَیْ ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدی" که در قالب برهان خلق و هدایت همه چیز رب العالمین را معرفی نمود
      • سؤال دیگر فرعون:" فَما بالُ الْقُرُونِ الْأُولی" که معاد را استبعاد کرده زیر سؤال می برد
      • شرح جواب موسی (علیه السلام) که فرمود:" عِلْمُها عِنْدَ رَبِّی فِی کِتابٍ ..." و بیان مناسبت و ارتباط آن با مقام
      • گفتگو به متهم ساختن موسی (علیه السلام) به توطئه و ساحری منجر می شود ...
      • مقصود از جمله:" لا تَفْتَرُوا عَلَی اللَّهِ کَذِباً" در موعظه موسی (علیه السلام) به فرعون و فرعونیان نهی از بت پرستی است
      • باز تاب اندرز موسی (علیه السلام) و عکس العمل مردم در برابر آن
      • معنای جمله:" فَأَوْجَسَ فِی نَفْسِهِ خِیفَةً مُوسی" و وجوهی که در باره مقصود از نگران شدن موسی (علیه السلام) بعد از مشاهده سحر ساحران گفته شده است
      • غلبه موسی (علیه السلام) به ساحران و ایمان آوردن آنان
      • جواب بلیغ مؤمنان در مقابل عتاب فرعون و تهدیدات او، که حاکی از تحول فکری و معنوی آنان بعد از ایمان می باشد
    • بحث روایتی (دو روایت در ذیل آیات مربوط به داستان موسی (علیه السلام) و فرعون)
  • سوره طه (20): آیات 80 تا 98
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات بیان آیات مربوط به آخرین فصل از داستان موسی (علیه السلام) در این سوره
      • اشاره
      • معنای آیه:" وَ إِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدی" و بیان مراد از اضافه کردن قید" ثُمَّ اهْتَدی" بر ایمان به خدا و عمل صالح
      • بیان آیات راجع به رفتن موسی (علیه السلام) به" طور" و گمراه شدن بنی اسرائیل با پرستش گوساله سامری و باز گشت موسی (علیه السلام) به سوی آنان و ...
      • معنای آیه:" قالَ بَصُرْتُ بِما لَمْ یَبْصُرُوا بِهِ ..." که کلام سامری در جواب باز خواست موسی (علیه السلام) را حکایت می کند و وجوه مختلفی که در معنای آن گفته شده است
    • بحث روایتی
      • اشاره
      • روایتی که بنا بر آن مقصود از جمله:" ثُمَّ اهْتَدی" در آیه:" وَ إِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ ..." ولایت اهل بیت (علیهم السلام) است
      • بیان عدم اختصاص آیه به بنی اسرائیل و اشاره به سه معنای" ولایت" و اینکه مراد از ولایت اهل بیت (علیهم السلام) کدامین است
      • بررسی چند روایت در اطراف داستان گوساله پرستی بنی اسرائیل
      • روایات آحاد حتی در صورت صحت سند در غیر احکام شرعیه حجیت ندارند
  • سوره طه (20): آیات 99 تا 114
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • اشاره به اینکه از آیه:" مَنْ أَعْرَضَ عَنْهُ فَإِنَّهُ یَحْمِلُ ..." تجسم اعمال استفاده می شود
      • معنای جمله:" وَ نَحْشُرُ الْمُجْرِمِینَ یَوْمَئِذٍ زُرْقاً
      • حال آدمیان در روز قیامت: پیروی داعی، خشوع اصوات و سود نبخشیدن شفاعت إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمنُ
      • معنای آیه:" وَ لا تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ ..." و اشاره به اینکه از آن استفاده می شود که قرآن یک بار دفعتا و بار دیگر تدریجا نازل گردیده است
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیات گذشته)
      • اشاره
      • روایتی در نفی رؤیت خدای تعالی
      • چند روایت در ذیل آیه:" وَ لا تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ ..."
  • سوره طه (20): آیات 115 تا 126
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • تمثیل حال نوع آدمی بر حسب طبع زمینی و زندگی مادی اش در داستان آدم (علیه السلام) و هبوط او
      • علت دشمنی ابلیس با آدم و همسرش و معنای کلمه" فتشقی" و وجه مفرد آوردن آن در آیه:" فَقُلْنا یا آدَمُ ..."
      • معنای جمله:" وَ عَصی آدَمُ رَبَّهُ فَغَوی" و" فَتابَ عَلَیْهِ وَ هَدی" با توجه به معصوم بودن انبیا (علیهم السلام) و از آن جمله آدم (علیه السلام)
      • توضیحی در مورد اینکه روی گردانان از یاد خدا دارای زندگی تنگ (معیشت ضنک) هستند
      • مقصود از نابینا محشور نمودن معرضان از یاد خدا
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیه:" وَ لَقَدْ عَهِدْنا إِلی آدَمَ ..." و برخی دیگر از آیات گذشته)
  • سوره طه (20): آیات 127 تا 135
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • شرح و توضیح معنا و مراد آیه:" وَ لَوْ لا کَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِنْ رَبِّکَ ..." که حاکی از تاخیر عذاب دنیوی در برابر کفر و اسراف است. و برخی وجوه در این باره
      • مفاد و مراد آیه:" وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ غُرُوبِها ..." و اقوال و وجوه عدیده ای که مفسرین پیرامون آن گفته اند
      • اشاره به اینکه چگونه تسبیح و تحمید خدا انسان را به مقام رضا می رساند
      • مراد از اهل پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله) در آیه:" وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیْها"
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیات:" وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ ..." و" وَ لا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْکَ ..." و ...)
• (21)سوره انبیاء مکی است، و 112 آیه دارد
  • سوره الأنبیاء (21): آیات 1 تا 15
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات غرض و مفاد کلی سوره مبارکه انبیاء
      • اشاره
      • معنای نزدیک شدن حساب- قیامت- به مردم (اقْتَرَبَ لِلنَّاسِ حِسابُهُمْ)
      • وجوهی که در باره جمع بین غفلت (که متضمن عدم توجه است) و اعراض (که مستلزم توجه است) در جمله:" وَ هُمْ فِی غَفْلَةٍ مُعْرِضُونَ" گفته شده است
    • گفتاری در چند فصل پیرامون معنای حدوث و قدم کلام
      • فصل اول تجزیه و تحلیل حقیقت و واقعیت" کلام- سخن" و بیان اینکه قدیم بودن کلام متصور نیست
      • فصل دوم آیا کلام از جهت کلام بودن، فعل متکلم است یا صفت او یا هیچکدام؟
      • فصل سوم اشاره به معنایی دیگر برای کلام از جهت اینکه مکنونات ضمایر را کشف می کند و بیان اینکه بحث در باره حدوث و قدم قرآن بی مورد بوده است
      • فصل چهارم:
        • اشاره
        • نقل سخنان و افترائات مکذبان پیامبر اسلام (صلی اللَّه علیه و آله) در تکذیب و انکار آن حضرت (صلی اللَّه علیه و آله)
        • پاسخ خدای تعالی به سخن مشرکان که در مقام انکار نبوت پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله) بشر بودن او را مستمسک قرار دادند
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیه:" ما یَأْتِیهِمْ مِنْ ذِکْرٍ مِنْ رَبِّهِمْ مُحْدَثٍ ..." و" فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ ..." و ...)
  • سوره الأنبیاء (21): آیات 16 تا 33
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • استدلال بر حقیقت معاد و حقانیت دعوت پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله)، به اینکه آفرینش آسمان و زمین عبث و به انگیزه لهو و لعب نبوده است
      • وجوهی که مفسرین در معنای آیه:" لَوْ أَرَدْنا أَنْ نَتَّخِذَ لَهْواً لَاتَّخَذْناهُ مِنْ لَدُنَّا" گفته اند
      • توضیح معنی و مفاد آیه: بَلْ نَقْذِفُ بِالْحَقِّ عَلَی الْباطِلِ ..." و اشاراتی در باره حق و باطل
      • حال مقربان درگاه الهی (استغراق در عبودیت و استمرار در عبادت) از آثار مالکیت مطلقه الهی است
      • اشاره به معتقد بودن بت پرستان به واجب الوجود، و مورد اختلاف آنان با موحدین
      • تقریر و توضیح استدلال بر نفی وجود آلهه جز خدا، در جمله:" لَوْ کانَ فِیهِما آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتا" و پاسخ به دو شبهه
      • بررسی وجوهی که مفسران پیرامون باز خواست نشدن خداوند (لا یُسْئَلُ عَمَّا یَفْعَلُ) گفته اند و اختیار این وجه که عدم سؤال از افعال خدا ناشی از مالکیت مطلقه او است
    • گفتاری در حکمت خدای تعالی، و معنای اینکه افعال او دارای مصلحت است و این بحثی است فلسفی و قرآنی
    • بیان آیات
      • اشاره
      • مطالبه" برهان" از مشرکین در مقابل قرآن و کتب آسمانی پیشین
      • بیان حال و وصف ملائکه، که نه آلهه بَلْ عِبادٌ مُکْرَمُونَ خدایند و لا یَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَ هُمْ بِأَمْرِهِ یَعْمَلُونَ
      • تقریر برهان که با بیان" فتق" آسمان ها و زمین بعد از" رتق" آنها (کانَتا رَتْقاً فَفَتَقْناهُما) برای توحید خدای تعالی در ربوبیت و تدبیر اقامه شده است
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیات گذشته مربوط به: قذف به حق بر باطل، وصف ملائکه، استدلال بر نفی آلهه و ...)
  • سوره الأنبیاء (21): آیات 34 تا 47
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • پاسخ خدای تعالی به امید بستن مشرکین به مرگ پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله)، با بیان عمومیت مرگ
      • معانی و موارد استعمال" نفس" در لغت و در آیات قرآن کریم
      • معنی و موارد استعمال کلمه" موت- مرگ"
      • معنای جمله:" کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ" و اختصاص مفاد آن به نوع انسان
      • تهدید کافران استهزاء کننده به آتشی که ناگهانی می آید و ...
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل برخی آیات گذشته)
  • سوره الأنبیاء (21): آیات 48 تا 77
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • اشاره به وجه تسمیه" تورات" به: فرقان، ضیاء و ذکر
      • مقصود از اینکه قرآن" ذِکْرٌ مُبارَکٌ" است و اینکه فرمود:" ما به ابراهیم رشد او را دادیم"
      • گفتگوی ابراهیم (علیه السلام) با قوم بت پرست خود
      • محاجه آن جناب (علیه السلام) با قوم خود بعد از شکستن بتها:" قالَ بَلْ فَعَلَهُ کَبِیرُهُمْ ..."
      • اشاره به اینکه" برد" و" سلام" شدن آتش برای ابراهیم (علیه السلام) به امر تکوینی خدای تعالی خارج از محدوده اطلاعات ما از سلسله علل و اسباب است
      • بیان اینکه در جمله:" وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنا" مراد از هدایت رساندن به مقصد و مراد از" امر" امر تکوینی است
      • توضیح اینکه مراد از وحی در آیه:" وَ أَوْحَیْنا إِلَیْهِمْ فِعْلَ الْخَیْراتِ ..." وحی تسدید است نه وحی تشریع و مؤید بودن ائمه به تسدید و تایید الهی را افاده می کند
    • بحث روایتی روایاتی در باره داستان ابراهیم (علیه السلام) و نمرودیان و در آتش انداختن آن حضرت (علیه السلام)
      • اشاره
      • چند روایت راجع به اینکه خداوند امامت را در ابراهیم (علیه السلام) و ذریه او قرار داد
  • سوره الأنبیاء (21): آیات 78 تا 91
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • بیان آیه:" وَ داوُدَ وَ سُلَیْمانَ إِذْ یَحْکُمانِ ..." و شرح اینکه حکم آن دو جناب حکم واحد و مصون از خطا بوده است
      • معنای تسخیر کوه ها و مرغ ها با داود (علیه السلام) و تعلیم" صنعت لبوس" به او
      • مقصود از جریان باد به امر سلیمان (علیه السلام) به سوی سر زمین شام (وَ لِسُلَیْمانَ الرِّیحَ عاصِفَةً ...)
      • معنای اینکه ذو النون (یونس علیه السلام)" ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَیْهِ" و اینکه سپس در ظلمات ندا کرد:" أَنْ لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ"
    • بحث روایتی چند روایت در باره حکم داوود و سلیمان در ذیل آیه:" وَ داوُدَ وَ سُلَیْمانَ إِذْ یَحْکُمانِ"
      • اشاره
      • روایاتی دیگر در ذیل آیاتی که به ایوب، یونس، زکریا و مریم (علیهم السلام) اشاره داشتند
  • سوره الأنبیاء (21): آیات 92 تا 112
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • معنای آیه:" إِنَّ هذِهِ أُمَّتُکُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ أَنَا رَبُّکُمْ فَاعْبُدُونِ" و مراد از" امت" در آن
      • نکوهش اختلاف مردم در امر دین و بیان اینکه اعمال کسانی که توأم با ایمان از اعمال صالح به جای می آورند مقبول است
      • وجوه مختلف در معنای آیه:" وَ حَرامٌ عَلی قَرْیَةٍ أَهْلَکْناها أَنَّهُمْ لا یَرْجِعُونَ" و اشاره به اینکه فساد فرد به فساد مجتمع می انجامد
      • یاد آوری معاد و تهدید مشرکین به عذاب جاودانی
      • معنای آیه:" یَوْمَ نَطْوِی السَّماءَ کَطَیِّ السِّجِلِّ ..." که در هم پیچیده شدن آسمان را در روز قیامت حکایت می کند
      • مقصود از" زبور"،" ذکر" و" وارثت" در آیه:" وَ لَقَدْ کَتَبْنا ... أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُها عِبادِیَ الصَّالِحُونَ" و بیان اینکه آیه ناظر بر وراثت دنیوی و اخروی- هر دو- است
      • اشاره به اینکه تمامی معارف و احکام اسلام از فروع توحید و منتهی به آنند (إِنَّما یُوحی إِلَیَّ أَنَّما إِلهُکُمْ إِلهٌ واحِدٌ ...)
      • اعلام خطر رسول خدا (صلی اللَّه علیه و آله) به مشرکان استهزاء کننده
    • بحث روایتی روایاتی در ذیل آیه:" إِنَّکُمْ وَ ما تَعْبُدُونَ ... حَصَبُ جَهَنَّمَ" و محاجه یکی از مشرکین با پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله) بعد از نزول این آیه
      • اشاره
      • روایتی در باره اینکه علی (علیه السلام) و شیعیانش از مصادیق آیه:" إِنَّ الَّذِینَ سَبَقَتْ لَهُمْ مِنَّا الْحُسْنی ..." می باشند
      • روایتی در این معنی که آیه:" وَ لَقَدْ کَتَبْنا فِی الزَّبُورِ ..." در باره قائم آل محمد (علیهم السلام) و اصحاب او است
• (22)سوره حج در مدینه نازل شده و 78 آیه دارد
  • سوره الحج (22): آیات 1 تا 2
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • اشاره به مفاد کلی سوره حج و بیان آیات تهدید به قیامت که زلزله اش" شَیْ ءٌ عَظِیمٌ" است و در آن روز" تَذْهَلُ کُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمَّا أَرْضَعَتْ"
    • بحث روایتی (روایتی در ذیل آیه:" یا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَیْ ءٌ عَظِیمٌ" و سخن پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله) بعد از نزول این آیه)
  • سوره الحج (22): آیات 3 تا 16
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات وصف الحال سه صنف از مردم: اصرار کنندگان بر باطل، متزلزلان در راه حق و مؤمنان
      • اشاره
      • مراد از اینکه در باره پیروی از شیطان فرمود:" کُتِبَ عَلَیْهِ أَنَّهُ مَنْ تَوَلَّاهُ فَأَنَّهُ یُضِلُّهُ ..."
      • رفع ریب و تردید در بعث و نشور، با بیان چگونگی خلقت انسان و گیاه
      • تفصیلی در مورد استنتاج پنج نتیجه از بیان کیفیت خلقت انسان و نبات
      • مقصود از" علم" و" هدی" در آیه:" وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یُجادِلُ فِی اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ لا هُدیً ..."
      • وصف صنفی دیگر که دین را برای دنیایشان می خواهند و در آزمایش ها روی می گردانند (وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَعْبُدُ اللَّهَ عَلی حَرْفٍ ...)
      • معنی و مفاد آیه:" مَنْ کانَ یَظُنُّ أَنْ لَنْ یَنْصُرَهُ اللَّهُ ..." و وجوهی که در باره آن گفته اند
    • بحث روایتی روایاتی در باره مراد از" مُخَلَّقَةٍ وَ غَیْرِ مُخَلَّقَةٍ" و جمله:" نُقِرُّ فِی الْأَرْحامِ ما نَشاءُ إِلی أَجَلٍ مُسَمًّی" در آیه:" یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنْ کُنْتُمْ فِی رَیْبٍ ..."
      • اشاره
      • چند روایت در ذیل آیه:" وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَعْبُدُ اللَّهَ عَلی حَرْفٍ" که در باره طالبان دین برای دنیا است
  • سوره الحج (22): آیات 17 تا 24
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • مراد از" الَّذِینَ آمَنُوا"،" الَّذِینَ هادُوا"،" نصاری"،" صابئین"،" مجوس" و" الَّذِینَ أَشْرَکُوا" که فرمود:" خدا در قیامت بین آنان حکم به حق می کند"
      • سجده (خضوع و تذلل) تکوینی موجودات در برابر خدا و سجده تشریعی بسیاری از مردم و استکبار بسیاری دیگر که:" حَقَّ عَلَیْهِ الْعَذابُ"
      • تمامی مذاهب مختلف به دو دسته:" محق" و" مبطل" منقسمند و همه اختلافاتشان به اختلاف در ربوبیت خدا بر می گردد
    • بحث روایتی روایتی در باره مجوس
      • اشاره
      • توضیحی در باره مشیت خداوند و اینکه در روایت آمده است: هر که معتقد باشد به اینکه خدا از ازل مرید بوده موحد نیست
      • تمامی مذاهب مختلف به دو دسته:" محق" و" مبطل" منقسمند و همه اختلافاتشان به اختلاف در ربوبیت خدا بر می گردد
      • چند روایت در ذیل آیه:" هذانِ خَصْمانِ اخْتَصَمُوا فِی رَبِّهِمْ"
  • سوره الحج (22): آیات 25 تا 37
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات برابری همه مؤمنین در عبادت در مسجد الحرام و تهدید کسانی که راه خدا و مسجد الحرام را می بندند
      • اشاره
      • معبد شدن کعبه برای مردم و مقصود از دستور الهی به ابراهیم (علیه السلام):" وَ طَهِّرْ بَیْتِیَ لِلطَّائِفِینَ ..."
      • توضیحی در مورد منافع دنیوی و اخروی حج
      • توضیح مفردات و جملات آیات مربوط به مناسک حج
      • اشاره به اینکه" تقوی" امری معنوی و قلبی است و قائم به اعمال خارجی نیست (فَإِنَّها مِنْ تَقْوَی الْقُلُوبِ)
      • حکمت قربانی کردن برای خدا
    • بحث روایتی روایاتی در باره برابری مردم در مکه (سَواءً الْعاکِفُ فِیهِ وَ الْبادِ)، ظلم در آن شهر مقدس (وَ مَنْ یُرِدْ فِیهِ بِإِلْحادٍ بِظُلْمٍ ...) و منافع مترتب بر حج (لِیَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ)
      • اشاره
      • روایاتی دیگر در ذیل آیات راجع به مناسک حج و وجه تسمیه خانه کعبه به:" بیت العتیق"
  • سوره الحج (22): آیات 38 تا 57
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات نخستین آیه نازله در باره جهاد و اذن قتال به مؤمنین
      • اشاره
      • توضیح آیات مربوط به جهاد و قتال:" إِنَّ اللَّهَ یُدافِعُ عَنِ الَّذِینَ آمَنُوا ..." و" أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقاتَلُونَ ..."
      • حکمت تشریع حکم قتال و جهاد:" وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ ..."
      • آیه:" الَّذِینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ ..." ناظر بر عموم مؤمنین است و اذن قتال مختص به مهاجران صدر اسلام نیست
      • دلداری دادن به رسول خدا (صلی اللَّه علیه و آله) و تهدید و تکذیب کنندگان
      • توضیحی در مورد اینکه دارا شدن قلوبی که بدان بیاندیشند. و گوش هایی که بدان گوش دهند را از آثار گردش در زمین قرار داد
      • پاسخ به استهزای مشرکین در باره نزول عذاب، با بیان اینکه زمان کم و زیاد نزد خداوند یکسان است
      • توضیح مفاد و معنای آیه:" وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رَسُولٍ وَ لا نَبِیٍّ إِلَّا إِذا تَمَنَّی أَلْقَی الشَّیْطانُ فِی أُمْنِیَّتِهِ ..."
      • فرق بین معنای" نبوت" و" رسالت"
      • القائات و وساوس شیطان وسیله امتحان است
      • مقصود از اینکه روز قیامت عقیم (نازا) است
    • بحث روایتی چند روایت در باره اذن قتال و تشریع جهاد با نزول آیه:" أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقاتَلُونَ ..."
      • اشاره
      • رد و ابطال روایتی که در ذیل آیه:" وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رَسُولٍ وَ لا نَبِیٍّ ..." نقل شده است و با عصمت انبیاء (علیهم السلام) منافات دارد
  • سوره الحج (22): آیات 58 تا 66
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • مژده به مهاجران فی سبیل اللَّه که کشته شدند یا به مرگ طبیعی درگذشتند
      • معنای آیه:" ذلِکَ وَ مَنْ عاقَبَ بِمِثْلِ ما عُوقِبَ بِهِ ..." و مراد از نصرت خدا در آن، و وجه آوردن دو صفت" عفو" و" غفور" بعد از وعده نصرت به مظلوم
      • تعلیل نصرت دادن به مظلوم، به حق بودن خداوند و عموم قدرت او عز و جل
    • بحث روایتی (دو روایت در ذیل آیه:" وَ الَّذِینَ هاجَرُوا ..." و آیه:" وَ مَنْ عاقَبَ بِمِثْلِ ما عُوقِبَ بِهِ ...")
  • سوره الحج (22): آیات 67 تا 78
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • جواب به کفار و مشرکین که به روش مسلمین در عبادت خدا خرده می گرفتند
      • احتجاج بر اینکه مشرکان برهان و علمی بر خدایی" شرکاء" ندارند
      • تمثیلی برای نفی الوهیت آلهه مشرکین و بیان عدم دخالت آنها در خلق و تدبیر موجودات
      • تقریر حجت و برهانی که از جمله" إِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ بَصِیرٌ" برای اصل لزوم ارسال رسل، و از آیه:" یَعْلَمُ ما بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ ..." برای عصمت انبیاء (علیهم السلام) استفاده می شود
      • معنای" جهاد" و اینکه فرمود:" جاهِدُوا فِی اللَّهِ حَقَّ جِهادِهِ" و وجه اینکه ابراهیم (علیه السلام) را پدر مسلمین نامید
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیات گذشته)
      • اشاره
      • روایتی در این باره که آیه" ... هُوَ اجْتَباکُمْ ..." در باره اهل بیت (علیهم الصلاة و السلام) نازل شده است
      • چند روایت متضمن استشهاد به جمله" ما جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ" برای رفع حکم حرجی

• • • • •