ترجمه تفسیر المیزان جلد 15

ترجمه تفسیر المیزان  جلد   15

ترجمه تفسیرالمیزان (مکارم شیرازی) جلد 15

• مشخصات کتاب
• (23)سوره مؤمنون مکی است، و صد و هجده آیه دارد (118)
  • سوره المؤمنون (23): آیات 1 تا 11
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • معنای" فلاح" و" ایمان" و اشاره به اینکه ایمان علاوه بر اعتقاد قلبی، التزام به لوازم و عمل به مقتضیات اعتقاد را نیز شامل می شود
      • معنای" خشوع" و بیانی در باره این وصف مؤمنین که فرمود:" الَّذِینَ هُمْ فِی صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ"
    • گفتاری در معنای تاثیر ایمان (و بیان اینکه ایمان عبارتست از" علم عملی")
      • اشاره
      • مراد از" لغو" و اعراض از لغو، و اشاره به اینکه وصف مؤمنین به اعراض از لغو کنایه از علو همت و کرامت نفس ایشان است
      • معنا و وجه اینکه در وصف مؤمنین فرمود:" و الذین هم للزکاة فاعلون" و اشاره به اینکه دادن زکات از بزرگترین عوامل" تقارب طبقات" که لازمه جامعه سعادتمند است می باشد
      • معنای" امانت" و" عهد" و مراد از رعایت آن دو (وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ)
    • بحث روایتی چند روایت در باره خشوع در نماز
      • اشاره
      • روایاتی در معنای اعراض از لغو و حفظ فرج
      • شرحی در موارد اینکه نکاح موقت در عرف قرآن و در زمان رسول خدا (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) مشروع بوده و نسخ نشده است و جواب به پاره ای شبهات در این مورد
    • بحثی حقوقی و اجتماعی (در باره فلسفه و حکمت تشریع ازدواج موقت در اسلام)
  • سوره المؤمنون (23): آیات 12 تا 22
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات مراد از" انسان" در آیه:" وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ سُلالَةٍ مِنْ طِینٍ"
      • اشاره
      • مقصود از اینکه فرمود:" ثُمَّ أَنْشَأْناهُ خَلْقاً آخَرَ" و معنایی که تعبیر به انشاء افاده می کند
      • معنای" برکت" و اینکه فرمود:" فَتَبارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ" و اشاره به اینکه خلقت اختصاص به خدای تعالی ندارد
      • مقصود از" طرائق" در آیه:" وَ لَقَدْ خَلَقْنا فَوْقَکُمْ سَبْعَ طَرائِقَ … "
      • یاد آوری نعمت باران، رویانیدن اشجار، فوائد چهار پایان و …
    • بحث روایتی روایاتی در باره مراحل مختلف خلقت انسان و در باره آیه:" وَ شَجَرَةً تَخْرُجُ مِنْ طُورِ سَیْناءَ … ")
  • سوره المؤمنون (23): آیات 23 تا 54
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • اشاره به عقیده بت پرستان در باره عبادت آلهه و معنای خطاب نوح (علیه السلام) به قوم خود:" اعْبُدُوا اللَّهَ … "
      • افترائات و احتجاجاتی که قوم نوح (علیه السلام) در مقام انکار رسالت آن حضرت و در پاسخ دعوت او اظهار داشتند
      • مامور شدن نوح (علیه السلام) به ساختن کشتی و دوری گزیدن از قوم خود که بعد از انکار و تکذیبشان محکوم به عذاب شده بودند
      • تبلیغات سوء اشراف قومی دیگر، بعد از قوم نوح (علیه السلام)، در میان مردم، علیه دعوت پیامبر خود
      • یاد آوری سنت الهی مبنی بر ارسال پیاپی رسولان و روش امت ها دائر بر تکذیب ایشان و سنت دیگر خداوند که همانا مجازات و هلاکت مکذبان بوده است
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل برخی آیات گذشته)
  • سوره المؤمنون (23): آیات 55 تا 77
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات تاخیر در عذاب کافران و بهره مند ساختن آنان به مال و فرزندان برای املاء و استدراج آنان است نه برای خیر خواهی
      • اشاره
      • شرح صفات مؤمنین
      • " خیرات" در جمله:" أُولئِکَ یُسارِعُونَ فِی الْخَیْراتِ … " اعمال صالحه ناشی از اعتقاد حق است
      • بیان اینکه در دین خدا تکلیف حرجی نه در اعتقاد و نه در عمل وجود ندارد (لا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَها)
      • فایده وجود نامه اعمال و جواب به شبهه ای که فخر رازی در این باره ذکر کرده است
      • اعمال بد مانع از انجام اعمال صالحه است
      • تقریر و تبیین احتجاجات متعددی که در مقابل منکران رسالت پیامبر و به منظور رد عذرهای متصور برای آنان در آیات شریفه آمده است
      • شرحی در مورد اینکه دین خدا منطبق با نظام عام هستی و نظام نوعی انسان است و اگر حق تابع اهواء کافران باشد هستی تباه می شود (وَ لَوِ اتَّبَعَ الْحَقُّ أَهْواءَهُمْ لَفَسَدَتِ … )
      • اشاره به اینکه حق صراط مستقیم است و کافران گریزان از حق، منحرف از صراط مستقیم هستند
    • بحث روایتی (روایاتی در باره مراد از" قُلُوبُهُمْ وَجِلَةٌ" و معنای استکانت و تضرع و … )
  • سوره المؤمنون (23): آیات 78 تا 98
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • یاد آوری نعمت شنوایی و بینایی (مشترک بین انسان و حیوان) و خردمندی (مختص به انسان)
      • استبعاد و سپس انکار بعث و معاد از جانب کافران
      • رد سخن کافران با اثبات امکان بعث و قیامت با بیان مالکیت حقیقیه خداوند
      • بیان اینکه مالکیت اعم از ربوبیت است و جمله:" لمن السماوات السبع" و" مَنْ رَبُّ السَّماواتِ السَّبْعِ" هر دو سؤال از مالک نیست، و اشاره به اختلاف عقائد بت پرستان در باره اللَّه، ارباب و آلهه
      • معنای" ملکوت" و اینکه ملکوت هر چیزی به دست خدا است و اثبات امکان بعث و معاد از این طریق
      • مراد از" اتخاذ ولد" که به خداوند نسبت داده می شد و در نفی آن فرموده است:" مَا اتَّخَذَ اللَّهُ مِنْ وَلَدٍ"
      • تقریر یک حجت بر نفی تعدد آلهه، در جمله:" إِذاً لَذَهَبَ کُلُّ إِلهٍ بِما خَلَقَ" که در آن با استناد به وحدت نظام هستی بر توحید احتجاج شده است
      • بیان حجت دیگری بر نفی تعدد آلهه که جمله:" وَ لَعَلا بَعْضُهُمْ عَلی بَعْضٍ" متضمن آنست
      • معنای" همزات الشیاطین"
  • سوره المؤمنون (23): آیات 99 تا 118
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • وصف حال مشرکین در حال رویارو شدن با مرگ و تمنای باز گشت نمودن و عدم اجابت آن (قالَ رَبِّ ارْجِعُونِ … )
      • معنای" برزخ" و مراد از:" وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلی یَوْمِ یُبْعَثُونَ"
      • مقصود از اینکه در قیامت حسب و نسبی در بین نیست و کسی از حال دیگری نمی پرسد
      • توضیح اینکه اهل عذاب در مقام اعتراف و تقاضای برگشت می گویند:" رَبَّنا غَلَبَتْ عَلَیْنا شِقْوَتُنا … "
      • جواب رد خداوند به توبه و تقاضای دوزخیان
      • اشاره به برهانی برای مساله بعث با بیان منزه بودن خدای ملک حق از انجام کار بیهوده و عبث
    • بحث روایتی
      • اشاره
      • پاره ای از روایات مربوط به برزخ و احوال آن
      • روایاتی با این مضمون که در قیامت هر حسب و نسبی منقطع است جز حسب و نسب رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله و سلم)
• (24)سوره نور مدنی است، و شصت و چهار آیه دارد (64)
  • سوره النور (24): آیات 1 تا 10
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • معنا و مورد استعمال کلمه" سورة" و مقصود از اینکه فرمود:" سُورَةٌ أَنْزَلْناها وَ فَرَضْناها"
      • بیان حد زنای زانی و زانیه
      • معنای اینکه فرمود:" زانی جز با زانیه یا مشرکه نکاح نمی کند، و با زانیه جز زانی یا مشرک ازدواج نمی کند … " و وجوهی که در باره آن گفته شده است
      • تشریع حد قذف
      • بیان حکم" لعان"
    • بحث روایتی چند روایت در باره آیه حد زنا و آیه:" الزَّانِی لا یَنْکِحُ إِلَّا زانِیَةً أَوْ مُشْرِکَةً … " و شان نزول آن
      • اشاره
      • روایاتی در باره آیات راجع به قذف و لعان و شان نزول آنها
  • سوره النور (24): آیات 11 تا 26
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات بیان آیات مربوط به داستان افک
      • اشاره
      • شناخته و رسوا شدن عناصر فاسد، برای مجتمع صالح و اسلامی خیر است (لا تَحْسَبُوهُ شَرًّا لَکُمْ … )
      • توبیخ کسانی که وقتی اتهام دروغ (افک) را شنیدند آن را رد و تکذیب نکردند و بدون تحقیق و علم آن را شایع ساختند
      • اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود هیچیک از شما هرگز پاک و تزکیه نمی شد
      • کسانی که زنان مؤمنه محصنه را متهم به زنا می کنند در دنیا و آخرت لعنت شده و عذابی عظیم دارند
      • معنای اینکه فرمود در آخرت می دانند که خدا حق مبین است
    • بحث روایتی روایتی مفصل از" الدر المنثور" در باره نزول آیات مربوط به افک در باره عائشه
      • اشاره
      • موارد اشکال در این روایت و روایات دیگری که از طرق عامه در این باره نازل شده است
      • روایاتی از طرق شیعه که بنا بر آنها داستان افک در باره ماریه قبطیه، و تهمت زننده عائشه بوده
      • اشکالاتی که بر این روایات نیز وارد است
      • روایات دیگری در ذیل آیات مربوط به افک، قذف و آیه:" الزَّانِی لا یَنْکِحُ … "
  • سوره النور (24): آیات 27 تا 34
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات بیان آیات مربوط به دخول به خانه دیگران
      • اشاره
      • دستور غض بصر و حفظ عورات و امر به حجاب داری و آشکار نساختن مواضع زینت و …
      • امر و تشویق به ازدواج و به عقد قرارداد جهت آزادی بردگان (مکاتبه)
    • بحث روایتی روایاتی در ذیل آیات مربوط به استیناس و استیذان در هنگام ورود به خانه دیگران
      • اشاره
      • روایاتی در باره چشم فرو بستن از نگاه به نامحرم و حفظ فروج و …
      • روایاتی در ذیل آیات مربوط به امر و تشویق به نکاح، مکاتبه با بندگان و نهی از اکراه کنیزان به زنا کاری
  • سوره النور (24): آیات 35 تا 46
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات معنا و مفادی که آیات:" اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ … " متضمن آنست
      • اشاره
      • معنای" نور" و توضیح مراد از اینکه فرمود:" خدا نور آسمان ها و زمین است" 169
      • تمثیل نور خدا به نور چراغ (مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکاةٍ … ) برای بیان تابش نور ایمان و معرفت بر قلوب مؤمنین
      • وصف حال کسانی که در پرتو نور ایمان و معرفت، هیچ باز دارنده مستمر و موقتی آنان را از یاد مستمر و موقت خدا باز نمی دارد و …
      • اشاره به اینکه تسبیح خدا مقدمه حصول معرفت، و حمد خدا بعد از حصول معرفت اوست جل و علا
      • وجه اینکه در جمله:" رِجالٌ لا تُلْهِیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ إِقامِ الصَّلاةِ" هم الهاء تجارت و هم الهاء بیع نفی گردیده و بین ذکر خدا و اقامه نماز مقابله انداخته شده است
      • مقصود از اینکه درباره قیامت فرمود: تَتَقَلَّبُ فِیهِ الْقُلُوبُ
      • توضیح سه فراز این آیه مبارکه راجع به پاداش مؤمنان:" لِیَجْزِیَهُمُ اللَّهُ أَحْسَنَ ما عَمِلُوا- وَ یَزِیدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ- وَ اللَّهُ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ"
      • تشبیه اعمال غیر مؤمنین به سرابی که تشنه آن را آب می پندارد و نکاتی که این تشبیه افاده می کند
      • تشبیهی دیگر: اعمال کفار چون ظلمات متراکم و مضاعفی است که دست خود را در آن نتوانند دید
      • استدلال بر اینکه خدا نور آسمان ها و زمین است و در آیه:" أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یُسَبِّحُ لَهُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ … " و نکات و لطائفی که در این استدلال هست
      • اشاره به اینکه خداوند دو نور افاضه فرموده، یکی عام و شامل همه موجودات و دیگری خاص مؤمنین، آن چنان که او را دو رحمت است: عام و خاص
      • ذکر مواردی از خلقت و تدبیر خداوند برای بیان اینکه مبدأ و مرجع امور مشیت خدای سبحان است
    • بحث فلسفی (در بیان اینکه خداوند علت تامه همه موجودات است- یخلق ما یشاء … )
    • بحث روایتی روایاتی در ذیل آیه نور (اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ … ) و مفردات و جملات آن
      • اشاره
      • بیان اینکه مضمون روایاتی که مفردات آیه نور را به رسول خدا و اهل بیت (علیهم الصلاة و السلام) تطبیق می کنند صرفا تطبیق است نه تفسیر
      • چند روایت در باره:" رِجالٌ لا تُلْهِیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیْعٌ … "
  • سوره النور (24): آیات 47 تا 57
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • ایمان به خدا و پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله) و اطاعت خدا و رسول (صلی اللَّه علیه و آله) واجب و ملازم یکدیگرند
      • بیان اینکه نفاق انگیزه اعراض پاره ای از مؤمنان ظاهری از حکم و حکمت رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله) بوده است
      • بر خلاف منافقان، مؤمنان در برابر حکمیت و حکم خدا و رسول (صلی اللَّه علیه و آله) تسلیم بوده می گویند:" سَمِعْنا وَ أَطَعْنا … "
      • منافقان سوگندهای شدید یاد می کنند که از تو اطاعت می کنند، بگو قسم مخورید …
      • رسول را وظیفه ای و شما را وظیفه ای است، نافرمانی بشما به او زیانی نمی رساند و پیروی از او مایه هدایت خود شما است
      • مراد از استخلاف مؤمنین صالح العمل در زمین و مقصود از مستخلفین قبل از ایشان در آیه:" وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ … "
      • مراد از تمکین دین و دیگر مفردات و جملات آیه شریفه
      • اختلاف شدید مفسرین پیرامون مورد نزول این آیه و مفاد آن و بیان حق مطلب در این باره
      • توضیح اینکه وعده استخلاف در آیه، جز با اجتماعی که با ظهور مهدی (علیه السلام) بر پا می شود با هیچ مجتمعی قابل انطباق نیست
    • بحث روایتی چند روایت در باره شان نزول آیاتی که حاکی از نفاق منافقان و اعراض آنان از حکمیت و حکم رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) می باشد
      • اشاره
      • روایاتی در باره شان نزول و مفاد آیه:" وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ … "
  • سوره النور (24): آیات 58 تا 64
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات بیان آیاتی که متضمن پاره ای از احکام و آداب معاشرت است
      • اشاره
      • معنای اینکه فرمود:" فَإِذا دَخَلْتُمْ بُیُوتاً فَسَلِّمُوا عَلی أَنْفُسِکُمْ"
      • نهی از بی اعتنایی کردن به دعوت و فراخوانی رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) و شانه خالی کردن از احضار و تکلیف او (لا تَجْعَلُوا دُعاءَ الرَّسُولِ … )
    • بحث روایتی (روایاتی در باره مفاد و شان نزول پاره ای از آیات گذشته)
• (25)سوره فرقان مکی است و هفتاد و هفت آیه دارد (77)
  • سوره الفرقان (25): آیات 1 تا 3
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • توضیح آیه:" تَبارَکَ الَّذِی نَزَّلَ الْفُرْقانَ عَلی عَبْدِهِ لِیَکُونَ لِلْعالَمِینَ نَذِیراً"
      • اثبات ملک مطلق برای خداوند (لَهُ مُلْکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ) و استنتاج فرزند و شریک نداشتن و انحصار خلقت، تقدیر و تدبیر در او عز و جل
      • نکوهش مشرکین که آلهه ای گرفتند که خالق چیزی نبوده خود مخلوقند و مالک نفع و ضرر، و موت و حیات و نشوری نیستند
    • بحث روایتی (دو روایت در باره مقصود از تسمیه قرآن به" فرقان")
  • سوره الفرقان (25): آیات 4 تا 20
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات حکایت طعنه ها و افتراءاتی که کفار عرب در باره قرآن کریم به رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) زدند
      • اشاره
      • تقریر و تبیین جوابی که خدای تعالی به کفار داده است (قُلْ أَنْزَلَهُ الَّذِی یَعْلَمُ السِّرَّ … )
      • طعنه کفار به پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) و انکار رسالت او با انکار جمع رسالت که امری غیبی است با نیاز به مادیات: اکل طعام و مشی در اسواق
      • جواب خدای تعالی به این احتجاج و انکار کفار
      • آنچه در رد رسالت گفتند بهانه هایی بیش نیست و مبدأ و منشا تکذیب رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) انکار قیامت است
      • مقایسه بین احوال دوزخیان و بهشتیان
      • اینکه اهل بهشت دارای مشیت مطلقند (لهم فیها ما یشاءون) به معنای خواستن عمل زشت و لغو و خارج از اراده و رضایت خداوند نیست
      • پاسخ معبودهای کفار به سؤال خدای سبحان در قیامت از آنها: آیا شما این بندگان مرا گمراه کردید؟
      • معنای جمله" کانُوا قَوْماً بُوراً" که در جواب آلهه به خدای سبحان آمده و رد استناد بعضی از مفسرین به این جمله برای اثبات جبر، و شقاوت ذاتی کفار
      • جواب دوم به اشکالی که به پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) کردند و گفتند:" یَأْکُلُ الطَّعامَ وَ یَمْشِی فِی الْأَسْواقِ" با بیان اینکه پیامبران پیشین نیز چنین بودند
    • بحث روایتی روایتی در باره شان نزول آیه:" وَ قالُوا ما لِهذَا الرَّسُولِ یَأْکُلُ الطَّعامَ … " و دو روایت در باره جهنم و ورود در آن
  • سوره الفرقان (25): آیات 21 تا 31
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • احتجاج دیگر کفار در رد رسالت رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله و سلم): چرا ملائکه بر او نازل نشده، پروردگارمان را نمی بینیم
      • کفار ملائکه را می بینند ولی به هنگام مرگ و در روزی که بشارتی بر ایشان نیست و می گویند" حِجْراً مَحْجُوراً"
      • در آن روز به اعمال کافران می پردازیم … فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً
      • معنای" خیر" در آیه:" أَصْحابُ الْجَنَّةِ یَوْمَئِذٍ خَیْرٌ مُسْتَقَرًّا وَ أَحْسَنُ مَقِیلًا"
      • توضیح این تعبیر از وقوع قیامت که فرمود:" یَوْمَ تَشَقَّقُ السَّماءُ بِالْغَمامِ … "
      • بیان جمله:" الْمُلْکُ یَوْمَئِذٍ الْحَقُّ لِلرَّحْمنِ" و وجه اینکه فرمود:" قیامت بر کفار روزی بس دشوار است"
      • آه و حسرت ظالم (منحرف از هدایت) در روز قیامت:" یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا، یا وَیْلَتی لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلِیلًا"
    • بحث روایتی (روایاتی در باره حبط اعمال و در ذیل آیات گذشته مربوط به اهل جنت و نار)
  • سوره الفرقان (25): آیات 32 تا 40
    • اشاره
    • ترجمه آیات … ..ص : 287
    • بیان آیات
      • اشاره
      • بیان جمله:" لَوْ لا نُزِّلَ عَلَیْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً واحِدَةً" و توضیح و تقریر طعنه و اعتراض دیگر کفار به قرآن از جهت تدریجی بودن نزول آن
      • توضیح اینکه در بیان علت و حکمت نزول تدریجی قرآن فرمود: کَذلِکَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤادَکَ … "
      • وجوهی که مفسرین در توجیه نزول تدریجی قرآن گفته اند و بیان ضعف آن وجوه
      • مفاد آیه:" الَّذِینَ یُحْشَرُونَ عَلی وُجُوهِهِمْ إِلی جَهَنَّمَ … " و وجوهی که در معنای حشر بر وجوه گفته شده است
      • یاد آوری هلاک ساختن اقوام کافر پیشین: قوم موسی (علیه السلام)، قوم نوح (علیه السلام)، قوم عاد و ثمود و اصحاب الرس و اقوام بسیار دیگر
    • بحث روایتی (روایاتی در باره اصحاب رس و عذاب آنان و … )
  • سوره الفرقان (25): آیات 41 تا 62
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • مراد از معبود گرفتن هوای نفس و توضیحی در باره جمله:" اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ"
      • نفی سمع و عقل از کفار و تشبیه آنان به چهار پایان بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِیلًا
      • مفاد آیه شریفه:" أَ لَمْ تَرَ إِلی رَبِّکَ کَیْفَ مَدَّ الظِّلَّ … " که متضمن تشبیه و تنظیر جهل و ضلالت مردم و هدایت آنان به وسیله انبیاء، به کشیدن سایه و … می باشد
      • مقصود از اینکه فرمود با قرآن با دشمنان جهاد کن (جاهِدْهُمْ بِهِ جِهاداً کَبِیراً)
      • تشبیه انقسام مردم به مؤمن و کافر، به آب دو دریا (یکی گوارا و دیگری ناگوار) و به خلقت زن و مرد از نطفه
      • مقصود از استثناء" إِلَّا مَنْ شاءَ أَنْ یَتَّخِذَ إِلی رَبِّهِ سَبِیلًا" در آیه:" قُلْ ما أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ إِلَّا مَنْ شاءَ … "
      • تنها وکیل و متصرف در امور بندگان خدا است که دارای حیات و ملک و علم مطلق است
      • معنای جمله" الرَّحْمنُ فَسْئَلْ بِهِ خَبِیراً" و اقوال مختلف مفسرین در این باره
      • بیان استغناء و تعزز خداوند در مقابل استکبار مشرکین و تنظیر روشنگری عالم- روحانی و معنوی انسان ها با ارسال رسل، به روشنگری عالم طبیعت با شمس و قمر
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل برخی آیات گذشته)
  • سوره الفرقان (25): آیات 63 تا 77
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • صفات مؤمنین: تواضع و فروتنی، و برخورد سالم در مقابل برخورد زشت و لغو جاهلان با ایشان
      • معنای اینکه در وصف مؤمنان فرمود:" لا یَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلهاً آخَرَ" با توجه به عقیده مشرکان در باره عبادت خدا
      • توجیه مخلد بودن مرتکبین قتل، زنا و ربا در عذاب
      • وجوهی که در معنای تبدیل سیئات به حسنات (فَأُوْلئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ) گفته شده
      • حسنه یا سیئه بودن عمل منوط به آثار عمل است و تبدیل سیئات به حسنات نیز به معنای تبدیل آثار است
      • مراد از اینکه در باره مؤمنین فرمود:" لا یَشْهَدُونَ الزُّورَ وَ إِذا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا کِراماً"
      • وصف دیگر عباد الرحمن: آیات خدا را کور کورانه و بدون معرفت و بصیرت نمی پذیرند
      • معنای اینکه ایشان از خداوند می خواهند:" ما را برای متقین امام قرار بده"
      • معنای آیه شریفه:" قُلْ ما یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبِّی لَوْ لا دُعاؤُکُمْ … "
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیات گذشته مربوط به اوصاف مؤمنین، اسراف و اقتار، تبدیل سیئات به حسنات و … )
• (26)سوره شعراء مکی است و 227 آیه دارد
  • سوره الشعراء (26): آیات 1 تا 9
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • بیان غرض سوره مبارکه شعراء و مکی بودن آن
      • معنای جمله:" وَ ما کانَ أَکْثَرُهُمْ مُؤْمِنِینَ" و مفاد تعبیر به" ما کان"
      • بحثی عقلی پیرامون علم (نقد و رد سخن جبریون که برای اثبات جبر، به تعلق علم خدا به افعال بندگان استناد کرده اند)
    • بحث روایتی (روایتی در ذیل آیه:" إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَیْهِمْ … )
  • سوره الشعراء (26): آیات 10 تا 68
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات غرض این آیات: مقایسه قوم خاتم الانبیاء (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) با قوم موسی و هارون، ابراهیم، نوح و …
      • اشاره
      • بیان اینکه جمله:" فَأَرْسِلْ إِلی هارُونَ" در گفتگوی موسی (علیه السلام) با خدای سبحان، حاکی از تعلل و شانه خالی کردن از مسئولیت نیست
      • معنای" ذنب" و مراد از اینکه موسی (علیه السلام) فرمود:" وَ لَهُمْ عَلَیَّ ذَنْبٌ … "
      • گفتگوی موسی (علیه السلام) با فرعون
      • مفاد جمله:" وَ أَنْتَ مِنَ الْکافِرِینَ" که در خطاب فرعون به موسی (علیه السلام) آمده است
      • پاسخ موسی (علیه السلام) به سه اشکال و اعتراض فرعون بر آن حضرت
      • مقصود از ضلالت در سخن موسی (علیه السلام):" قالَ فَعَلْتُها إِذاً وَ أَنَا مِنَ الضَّالِّینَ … "
      • مراد از حکمی که بعد از گریختن موسی (علیه السلام) از مصر به او داده شده (فَوَهَبَ لِی رَبِّی حُکْماً)
      • توضیح مفاد جمله:" وَ جَعَلَنِی مِنَ الْمُرْسَلِینَ" و" وَ تِلْکَ نِعْمَةٌ تَمُنُّها عَلَیَّ … " که در جواب موسی (علیه السلام) به فرعون آمده و وجوهی که در این باره گفته شده است
      • اشاره به معتقدات بت پرستان در باره خدای سبحان و ارباب و آلهه و علت اینکه فرعون گفت:" رَبُّ الْعالَمِینَ چیست؟"
      • تقریر و توضیح جواب موسی (علیه السلام) به سؤال فرعون که در آن با استناد به وحدت تدبیر در هستی، رب العالمین را معرفی نمود (قالَ رَبُّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما بَیْنَهُمَا … )
      • جواب دوم موسی (علیه السلام) به سؤال فرعون از حقیقت رب العالمین:" قالَ رَبُّکُمْ وَ رَبُّ آبائِکُمُ الْأَوَّلِینَ"
      • فرعون به موسی (علیه السلام) بر چسب دیوانگی می زند و او را تهدید به زندان می کند
      • موسی (علیه السلام) پیشنهاد اظهار معجزه می کند و معجزه عصا و ید بیضاء را نشان می دهد و فرعون او را متهم به توطئه می کند
      • معارضه موسی (علیه السلام) با ساحران فرعونی و ایمان آوردن ساحران به رب العالمین و گفتگوی فرعون با ایشان
      • قسمت دیگر داستان موسی (علیه السلام): کوچ شبانه بنی اسرائیل از مصر و غرق و هلاک فرعون و فرعونیان
  • سوره الشعراء (26): آیات 69 تا 104
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • سؤال و جواب و محاجه ابراهیم (علیه السلام) با پدر و قوم خود در باره پرستش بت ها
      • توضیحی در باره حقیقت بت پرستی و اینکه بت به صورت قبله ای برای عبادت خدای سبحان نبوده است
      • ابراهیم (علیه السلام) رب العالمین را با وصف خلق و هدایت (تدبیر) معرفی و توصیف می کند (الَّذِی خَلَقَنِی فَهُوَ یَهْدِینِ … )
      • وجه اینکه ابراهیم (علیه السلام) فرمود به مغفرت خدا طمع دارم، و مراد از خطیئه ای که به خود نسبت داد
      • مقصود از" حکم" و الحاق به صالحین که ابراهیم (علیه السلام) از پروردگار خود تقاضا کرد (رَبِّ هَبْ لِی حُکْماً وَ أَلْحِقْنِی بِالصَّالِحِینَ)
      • مراد از" لسان صدق در آخرین" در دعای ابراهیم (علیه السلام):" وَ اجْعَلْ لِی لِسانَ صِدْقٍ فِی الْآخِرِینَ"
      • بیان اینکه سود نداشتن مال و فرزندان در قیامت نتیجه انحلال اجتماع مدنی و بطلان اسباب اعتباری در آن روز است
      • وجوه مختلف در باره مفاد و نوع استثنای" إِلَّا مَنْ أَتَی اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ" در آیه:" یَوْمَ لا یَنْفَعُ … "
      • فرجام بد مشرکان و جنود ابلیس در قیامت
    • بحث روایتی (روایاتی در باره" لِسانَ صِدْقٍ فِی الْآخِرِینَ"، استغفار ابراهیم (علیه السلام) برای پدر، قلب سلیم، شفاعت و … )
  • سوره الشعراء (26): آیات 105 تا 122
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • وجه اینکه قوم نوح (علیه السلام) را مکذب همه مرسلین خوانده و فرموده است:" کَذَّبَتْ قَوْمُ نُوحٍ الْمُرْسَلِینَ"
      • در گفتگوی نوح (علیه السلام) با قوم خود، آنان ایمان آوردن افراد بی مال و مکنت به او را بر او خرده می گیرند
      • نوح (علیه السلام) از خداوند می خواهد بین او و قومش قضای خود را براند
    • بحث روایتی (چند روایت در باره نوح (علیه السلام) و قوم او)
  • سوره الشعراء (26): آیات 123 تا 140
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • توبیخ قوم هود (علیه السلام) به خاطر اسراف در شهوت (ساختن بناهای کاخ مانند برای تفاخر و تفریح) و افراط در غضب
      • انکار و تکذیب قوم هود (علیه السلام) و هلاک گردیدنشان
    • بحث روایتی روایتی در باره دعوت هود (علیه السلام) و روایتی در ذیل جمله:" أَ تَبْنُونَ بِکُلِّ رِیعٍ آیَةً تَعْبَثُونَ"
      • اشاره
      • هر ساختمانی که بنا گردد در روز قیامت وبال صاحب بنا است مگر به مقداری که چاره ای از آن نیست
  • سوره الشعراء (26): آیات 141 تا 159
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • نهی نمودن صالح (علیه السلام) قوم ثمود را از اطاعت امر مسرفان که فساد می کنند و اصلاح نمی کنند
      • توضیح اینکه نتیجه انحراف انسان از فطرت، فساد و افساد در زمین و بالمال عذاب و هلاک است
      • تکذیب و نافرمانی قوم ثمود و گرفتار شدنشان به عذاب الهی
  • سوره الشعراء (26): آیات 160 تا 175
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • توضیح" ما خلق لکم" که در سخن لوط (علیه السلام) با قوم خود آمده، با بیان اینکه آمیزش با همجنس بر خلاف نظام خلقت و فطرت انسان است
  • سوره الشعراء (26): آیات 176 تا 191
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات اشاره به اینکه اصحاب اینکه چه کسانی بوده اند
    • بحث روایتی (دو روایت در باره رسالت شعیب (علیه السلام)
  • سوره الشعراء (26): آیات 192 تا 227
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • معنای" انزال" و" تنزیل" و موارد استعمال آن دو در آیات قرآن کریم
      • توضیح و تفصیل معنای جمله:" نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِینُ عَلی قَلْبِکَ" و بیان مراد از قلب، و چگونگی دریافت وحی به وسیله قلب
      • وجوه متعدد و بی پایه ای که راجع به انزال وحی بر قلب پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) گفته شده است
      • معنای اینکه فرمود قرآن در کتب انبیای گذشته آمده بوده (انه لفی ذبر الاولین)
      • توضیح مراد از اینکه فرمود اگر قرآن را بر برخی از اعجمین نازل می کردیم و بر آنها می خواند بدان ایمان نمی آوردند
      • معنای آیه شریفه:" کَذلِکَ سَلَکْناهُ فِی قُلُوبِ الْمُجْرِمِینَ این چنین قرآن را در دلهای مجرمان عبور می دهیم
    • ظالم نبودن خدا به چه معنا است؟
      • اشاره
      • پاسخ خدای تعالی به این افترای مشرکین که می گفتند محمد (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) جنی دارد که قرآن را برایش می آورد
      • زندگی خاکی ملازم با تکلیف است و عصمت انبیاء (علیهم السلام) با مکلف بودن ایشان منافات ندارد
      • اشاره به اینکه در دعوت دینی استثناء و تبعیض راه ندارد (وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِینَ)
      • توضیح اینکه شیاطین بر هر افاک اثیم نازل می شوند
      • جواب به تهمت دیگری که مشرکان بر پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) می زدند و او را شاعر و کلام وحی را شعر می خواندند
    • بحث روایتی روایات متعدد در باره آنچه که پیامبر گرامی (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) بعد از نزول آیه:" وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِینَ" انجام داد
      • اشاره
      • پیمان برادری و یاری بستن علی (علیه السلام) با رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) بعد از انذار عشیره اقربین
      • روایاتی در باره شعر و شعراء و نزول آیه:" وَ الشُّعَراءُ یَتَّبِعُهُمُ الْغاوُونَ … "
• (27)سوره نمل در مکه نازل شده است و (93) آیه دارد
  • سوره النمل (27): آیات 1 تا 6
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • با تکذیب معاد، انسان متحیر، و اعمالش حبط و بلا اثر است
  • سوره النمل (27): آیات 7 تا 14
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • وجوه مختلف در باره مراد از" کسی که در آتش است" که در تکلیم خداوند با موسی (علیه السلام) در طور (فَلَمَّا جاءَها نُودِیَ أَنْ بُورِکَ مَنْ فِی النَّارِ … ) آمده است
      • بیان عدم منافات بین تشبیه عصای موسی (علیه السلام) بعد از القاء، به" ثعبان مبین مار بزرگ" و به" جان مار کوچک"
      • بیان اینکه ترس و گریختن موسی (علیه السلام) با دیدن تبدیل عصا به مار، مذموم نبوده و توضیحی در باره جمله:" إِنِّی لا یَخافُ لَدَیَّ الْمُرْسَلُونَ" و استثنای" إِلَّا مَنْ ظَلَمَ ثُمَّ بَدَّلَ حُسْناً … "
  • سوره النمل (27): آیات 15 تا 44
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • نبوت و علم انبیا (علیه السلام) اکتسابی نیست و از دیگران به ارث هم نمیبرند
      • مقصود از" مَنْطِقَ الطَّیْرِ" در سخن سلیمان (علیه السلام) در مقام تحدیث به نعمت:" قالَ یا أَیُّهَا النَّاسُ عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّیْرِ … "
      • طوایف مخصوص از جن و انس و طیر لشکریان سلیمان (علیه السلام) بوده اند
      • عدم منافات علم سلیمان (علیه السلام) به منطق الطیر با فهمیدن کلام مورچه 502
      • سلیمان (علیه السلام) در دعای خود، الهام شکر نعمت، انجام عمل صالح و نیز صلاح ذاتی و نفسانی را می طلبد
      • بیان آیات مربوط به داستان سلیمان (علیه السلام) و هدهد و ملکه سبا و …
      • معنای" خب ء" و مفاد آیه:" أَلَّا یَسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذِی یُخْرِجُ الْخَبْ ءَ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ … " و حجتی که علیه پرستش آفتاب متضمن است
      • توضیح سخن ملکه بعد از دیدن نامه سلیمان (علیه السلام):" قالَتْ یا أَیُّهَا الْمَلَأُ إِنِّی أُلْقِیَ إِلَیَّ کِتابٌ … "
      • مشاوره ملکه با قوم خود در باره جنگ یا تسلیم 512
      • سبائیان برای سلیمان هدیه می فرستند و او هدیه آنان را رد می کند
      • آورده شدن تخت بلقیس به وسیله کسی که" عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْکِتابِ"
      • ورود ملکه به دربار سلیمان (علیه السلام) و ایمان آوردنش به رب العالمین
    • گفتاری پیرامون داستان سلیمان (علیه السلام)
    • بحث روایتی
      • اشاره
      • چند روایت در باره اسم اعظم و اینکه وصی سلیمان (علیه السلام) (آصف بن برخیا) اسم اعظم را می دانسته و اشاره به وجوهی در باره آوردن تخت بلقیس" قَبْلَ أَنْ یَرْتَدَّ إِلَیْکَ طَرْفُکَ"
  • سوره النمل (27): آیات 45 تا 53
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • مقصود از" تطیر" و" طائر" در گفتگوی صالح (علیه السلام) و قوم ثمود:" قالُوا اطَّیَّرْنا بِکَ وَ بِمَنْ مَعَکَ … "
      • هم قسم شدن مفسدان برای قتل صالح (علیه السلام) و اهل او، و مکر خدا و هلاک ساختن آنان
  • سوره النمل (27): آیات 54 تا 58
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات حکایت اجمالی داستان دعوت لوط (علیه السلام) و تکذیب قوم او و هلاکتشان
  • سوره النمل (27): آیات 59 تا 81
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • انتقال از داستانهای انبیاء و اقوامشان به زمان خاتم الانبیاء و احتجاج با کفار زمان او (صلی اللَّه علیه و آله و سلم)
      • توضیح اینکه دعای شخص مضطر صادقانه است و دعای صادقانه قطعا اجابت می شود (أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ)
      • بیان عدم منافات تقیید اجابت به مشیت خدا در جمله:" فَیَکْشِفُ ما تَدْعُونَ إِلَیْهِ إِنْ شاءَ" با استغراق مستفاد از" أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ … "
      • خلیفه بودن انسان در زمین مستلزم کشف سوء او و رفع موانع از پیش پای اوست
      • مقصود از اینکه فرمود:" یَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ" و استفاده اینکه بطور کلی در عالم وجود بطلان و نیستی راه ندارد
      • نفی الوهیت آلهه مشرکین از طریق نفی ربوبیت آنها و انحصار ربوبیت در خدای سبحان
      • برهانی دیگر بر ابطال الوهیت آلهه مشرکین با بیان اینکه آنان علمی به غیب و قیامت ندارند
      • توصیف بی خبری و استبعاد و انکار مشرکین نسبت به قیامت
      • معنای آیه:" قُلْ عَسی أَنْ یَکُونَ رَدِفَ لَکُمْ بَعْضُ الَّذِی تَسْتَعْجِلُونَ" و مفاد کلمه" عسی" و امثال آن در کلام خدای تعالی
    • بحث روایتی
      • اشاره
      • روایتی که در آن از جمله:" وَ یَجْعَلُکُمْ خُلَفاءَ الْأَرْضِ" وجوب مطلق فرمانبری از خلیفه (حاکم) استفاده شده و بیان مجعول بودن آن
      • نقل و رد روایتی راجع به اینکه پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) علم غیب نداشته و …
  • سوره النمل (27): آیات 82 تا 93
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • مقصود از" قول" و اخراج جنبنده ای از زمین که با مردم سخن می گوید
      • مراد از" آیات" و حشر فوجی از هر امت در آیه:" وَ یَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً مِمَّنْ یُکَذِّبُ بِآیاتِنا … "
      • مقصود از نفخ در صور در آیه:" وَ یَوْمَ یُنْفَخُ فِی الصُّورِ فَفَزِعَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ مَنْ فِی الْأَرْضِ … " کدام نفخه است؟
      • وجه اینکه تخریب و ویرانی عالم- با پیدایش قیامت- را صنع متقن خود خواند (صُنْعَ اللَّهِ الَّذِی أَتْقَنَ کُلَّ شَیْ ءٍ)
      • حمل آیه:" وَ تَرَی الْجِبالَ تَحْسَبُها جامِدَةً وَ هِیَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحابِ" بر حرکت جوهری و بر حرکت انتقالی زمین
      • من مامور به عبادت خدا و تلاوت قرآن هستم و بس، هر که ایمان آورد برای خود و هر که گمراه گشت علیه خود
    • بحث روایتی روایاتی در باره مراد از" دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ" در آیه:" وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ"
      • اشاره
      • چند روایت راجع به مراد از" حسنه" در آیه:" مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَیْرٌ مِنْها"

• • • •