ترجمه تفسیر المیزان جلد 16

ترجمه تفسیر المیزان  جلد   16

ترجمه تفسیرالمیزان (مکارم شیرازی) جلد 16

• مشخصات کتاب
• (28)سوره قصص مکی است و هشتاد و هشت آیه دارد (88)
  • سوره القصص (28): آیات 1 تا 14
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات غرض و مفاد سوره قصص: وعده جمیل به مؤمنین با ذکر داستان موسی (علیه السلام) و فرعون
      • اشاره
      • وصف کارهای فرعون و محیطی که موسی (علیه السلام) در آن زاده شد
      • معنای آیه:" وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ ..."
      • الهام به مادر موسی (علیه السلام): موسی را شیر بده و چون بر او ترسیدی در دریایش بیانداز
      • معنای" خاطئ" و" مخطئ" و مقصود از اینکه فرعون و فرعونیان را در گرفتن موسی از نیل" خاطئین" لقب داد
      • معنای اینکه فرمود:" وَ أَصْبَحَ فُؤادُ أُمِّ مُوسی فارِغاً ..."
      • توضیح آیاتی که تعقیب و مراقبت خواهر موسی (علیه السلام) و باز گردانیده شدن موسی (علیه السلام) به مادر را حکایت می کند
    • بحث روایتی چند روایت در ذیل آیه:" وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا ..." و جری و تطبیق آن بر ائمه اهل بیت (علیهم السلام)
      • اشاره
      • روایتی متضمن داستان تولد موسی (علیه السلام) و به رود انداخته شدن او و ...
  • سوره القصص (28): آیات 15 تا 21
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات فصل دوم از داستان موسی (علیه السلام): حوادث بعد از بلوغ و بیرون رفتن از مصر به سوی مدین و ...
      • اشاره
      • مراد از اینکه موسی (علیه السلام) بعد از قتل (خطای) مرد قبطی گفت:" هذا مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ إِنَّهُ عَدُوٌّ مُضِلٌّ مُبِینٌ" و استغفار کرد
      • مفاد آیه:" قالَ رَبِّ بِما أَنْعَمْتَ عَلَیَّ فَلَنْ أَکُونَ ظَهِیراً لِلْمُجْرِمِینَ" و وجوهی که در معنای آن گفته شده است
    • بحث روایتی (چند روایت در باره آمدن موسی (علیه السلام) به مصر و کشتن مرد قبطی به خطا و اینکه گفت:" هذا مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ ..." و" رَبِّ إِنِّی ظَلَمْتُ نَفْسِی فَاغْفِرْ لِی")
  • سوره القصص (28): آیات 22 تا 28
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات بیان آیات مربوط به فصل سوم داستان موسی: بیرون شدن از مصر به سوی مدین و ملاقات با شعیب (علیه السلام) و ازدواج با دختر او
      • اشاره
      • موسی (علیه السلام) در اعمال خود مراقبت شدید داشته و فقط رضای خدا را در نظر داشته است
    • بحث روایتی روایاتی در ذیل آیات راجع به داستان ورود موسی (علیه السلام) به مدین و ملاقات با شعیب (علیه السلام) و ...
  • سوره القصص (28): آیات 29 تا 42
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات بیان آیات مربوط به فصل دیگری از داستان موسی (علیه السلام): روانه شدن به سوی مصر و مبعوث گشتن و ...
      • اشاره
      • توضیحی در مورد تکلیم خدای تعالی با موسی (علیه السلام) در طور سینا از ورای حجاب" شجرة"
      • وجوه مختلف در معنای جمله:" وَ اضْمُمْ إِلَیْکَ جَناحَکَ مِنَ الرَّهْبِ ..." در خطاب خداوند به موسی (علیه السلام)
      • سبب اینکه موسی (علیه السلام) از خداوند خواست که برادرش هارون را به یاری او بفرستد و در تعلیل این درخواست خود گفت:" من می ترسم آنان تکذیبم کنند"
      • سخن فرعونیان در تکذیب موسی (علیه السلام) و جواب آن حضرت بدانان
      • مقصود فرعون از اینکه به" هامان" گفت: برایم برجی بساز" لَعَلِّی أَطَّلِعُ إِلی إِلهِ مُوسی"
      • مراد از اینکه فرمود: فرعونیان را پیشوایانی که به سوی آتش می خوانند قرار دادیم ...
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل برخی آیات گذشته مربوط به موسی (علیه السلام) و دعوت او)
    • گفتاری پیرامون داستانهای موسی و هارون در چند فصل
  • سوره القصص (28): آیات 43 تا 56
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات اشاره به سیاق نزول این آیات شریفه
      • اشاره
      • جواب به مشرکین که هم قرآن و هم تورات را رد و انکار کردند و گفتند:" سِحْرانِ تَظاهَرا" و" إِنَّا بِکُلٍّ کافِرُونَ"
      • مدح و ستایش طایفه ای از اهل کتاب که به قرآن ایمان آورند و ... و مژده به ایشان که دو بار پاداش داده می شوند
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیات گذشته)
  • سوره القصص (28): آیات 57 تا 75
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • دستاویز دیگر مشرکین مکه برای ایمان نیاوردنشان که گفتند اگر ایمان بیاوریم از سر زمینمان رانده می شویم و جواب به این عذر و بهانه
      • جواب دیگری به آن بهانه: تنعم و بهره مندی مادی در حال کفر و بی ایمانی، در معرض هلاکت و فنا است
      • بیان ترجیح پیروی هدایت بر ترک آن و تمتع از حیات دنیا، با مقایسه حال پیروان هدایت با حال بهره مندی و تنعمان پیرو هوای نفس
      • توضیح سخن پیشوایان شرک در روز قیامت که در مقام بیزاری جستن از پیروان خود (مشرکین) می گویند:" أَغْوَیْناهُمْ کَما غَوَیْنا تَبَرَّأْنا إِلَیْکَ ما کانُوا إِیَّانا یَعْبُدُونَ"
      • جوابی دیگر به عذری که مشرکین آوردند با بیان اینکه خداوند دارای اختیار تکوینی (یخلق ما یشاء) و تشریعی (و یختار) است
      • سخنی در باره مختار بودن انسان و بیان اینکه مقصود از اینکه فرمود:" ما کانَ لَهُمُ الْخِیَرَةُ" این است که انسان در مقابل اراده تکوینی و تشریعی خداوند حریت و اختیاری ندارد
      • سه وجه برای اینکه فقط خدا مستحق پرستش است:" لَهُ الْحَمْدُ فِی الْأُولی وَ الْآخِرَةِ وَ لَهُ الْحُکْمُ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ"
      • اثبات توحید ربوبی خدای تعالی با بیان عجز آلهه مشرکین از آوردن نور یا آوردن شب
      • در قیامت که روز کشف حقائق است بطلان پندار مشرکان آشکار می گردد (فَعَلِمُوا أَنَّ الْحَقَّ لِلَّهِ ...)
    • بحث روایتی (چند روایت در ذیل برخی آیات گذشته)
  • سوره القصص (28): آیات 76 تا 84
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات بیان آیات مربوط به قارون که بهره مندی از مال و ثروت او را از خدا غافل ساخته به هلاکتش انجامید
      • اشاره
      • گفتگوی مؤمنین با قارون و اندرز دادن به او به اینکه سرمستی نکند و با انفاق اموال برای آخرت توشه بیاندوزد
      • پاسخ مستکبرانه قارون: اموال من حاصل کاردانی و مهارت خودم می باشد و کسی در آن سهیم نبوده حق مداخله ندارد
      • جواب به قارون با یاد آوری اینکه خداوند پیش از او کسانی توانگرتر از او را هلاک ساخته است بدون اینکه علم و نیرویشان مانع از هلاکتشان شوند
      • وجوهی که در معنای جواب قارون (إِنَّما أُوتِیتُهُ عَلی عِلْمٍ عِنْدِی) گفته شده است
      • دنیا طلبان غافل از عقبی ثروتی همانند ثروت قارون را آرزو می کنند و مؤمنان خدا شناس می گویند:" ثَوابُ اللَّهِ خَیْرٌ ..."
      • بعد از هلاکت قارون، بر آرزومندان ثروت او معلوم گشت که وسعت و تنگی رزق تابع مشیت خدا است
      • اشاره به اینکه ملاک در ثواب و عقاب، آثار حاصل از اعمال است
    • بحث روایتی (روایاتی در باره داستان قارون و آیات مربوط به آن)
      • اشاره
      • چند روایت در باره تواضع و بیان اینکه بسا می شود که بند کفش کسی موجب عجب و استعلای او می شود
  • سوره القصص (28): آیات 85 تا 88
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • معنای آیه:" إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرادُّکَ إِلی مَعادٍ" و وجوه مختلفی که در باره مراد از" معاد" در آن گفته شده است
      • شرح و توضیح اینکه توحید خداوند را به" کُلُّ شَیْ ءٍ هالِکٌ إِلَّا وَجْهَهُ" تعلیل فرمود
      • جواب به یک شبهه و اشاره به اینکه مقصود از هلاکت هر چیز نابود شدن در این نشاه و انتقال به نشاه دیگر است
      • وجوه مختلف و متعددی که در باره مراد از هلاکت کل شی ء و استثنای وجه خدا گفته شده است
    • بحث روایتی (روایاتی در باره معنی و مفاد جمله:" کُلُّ شَیْ ءٍ هالِکٌ إِلَّا وَجْهَهُ")
• (29)سوره عنکبوت مکی است و شصت و شش آیه دارد (66)
  • سوره العنکبوت (29): آیات 1 تا 13
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات حاصل و خلاصه ای از غرض و مفاد سوره عنکبوت و اشاره به مکی بودن آن
      • اشاره
      • بیان سنت الهی مبین بر امتحان و آزمایش امت ها
      • دو وجه در مورد مراد از اینکه امتحان مردم را تعلیل فرمود به اینکه: تا خدا بداند چه کسانی در ادعای ایمان صادقند و کیان کاذب
      • معنای آیه:" أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ یَعْمَلُونَ السَّیِّئاتِ أَنْ یَسْبِقُونا ..."
      • مفاد آیه:" مَنْ کانَ یَرْجُوا لِقاءَ اللَّهِ ..." و مراد از" لِقاءَ اللَّهِ"
      • امر به نیکی به والدین و نهی از پیروی ایشان در شرک ورزیدن به خدا
      • وصف مؤمنان زبانی که ایمانشان مقید و محدود به عافیت و سلامت و دوری از دردسر و زحمت است
      • بیان اینکه آیات گذشته راجع به مؤمنان زبانی ناظر بر منافقان است که بعد از امتحان الهی از مؤمنان حقیقی باز شناخته می شوند
      • مشرکان گناه و خطای دیگران را بر دوش نمی کشند بلکه به جهت ضلالت و اضلالشان دو عذاب خواهند دید
    • بحث روایتی روایاتی در معنی و شان نزول آیه:" أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا ..." و آیه:" وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَقُولُ آمَنَّا ..." که ناظر بر عدم کفایت ایمان لفظی و جریان حتمی امتحان و آزمایش می باشند
      • اشاره
      • چند روایت در مورد اینکه گمراهان گمراه کننده دو عقوبت خواهند داشت چنانچه فتح باب خیر نیز پاداشی علاوه بر پاداش عمل به خبر دارد
  • سوره العنکبوت (29): آیات 14 تا 40
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات بیان این آیات شریفه که به هفت داستان از انبیاء گذشته و آزمایش شدن امم ایشان اشاره دارد
      • اشاره
      • توضیح سخن ابراهیم (علیه السلام) به قوم خود در مقام دعوت به توحید و عبادت خدا و ابطال بت پرستی
      • احتجاج بر مساله معاد با اشاره به آغاز خلقت خلق
      • نفی تعجیز خدا، غلبه بر او و امتناع و خروج از حکم او توسط خلق
      • بت پرستی دلیل و مستندی نداشته، منشا آن تقلید و علاقه های قومی است
      • معنی و مورد استعمال کلمه" اجر" و مقصود از اینکه در باره ابراهیم (علیه السلام) فرمود:" وَ آتَیْناهُ أَجْرَهُ فِی الدُّنْیا"
      • مراد از اتیان رجال، قطع سبیل، و اتیان منکر در نادی که قوم لوط مرتکب می شده اند
      • مقصود ابراهیم (علیه السلام) از اینکه در گفتگوی خود با ملائکه مامور به عذاب قوم لوط گفت: إِنَّ فِیها لُوطاً
      • اشاره به امتحان و ابتلاء قوم مدین، عاد و ثمود و ... و گرفتار شدنشان به عذاب الهی
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل بعضی آیات گذشته)
  • سوره العنکبوت (29): آیات 41 تا 55
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • تمثیل اتخاذ ارباب و آلهه و روی آوردن به غیر خدا به اتخاذ سست ترین خانه ها، خانه عنکبوت
      • معنی و مفاد آیه شریفه:" إِنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ ما یَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ مِنْ شَیْ ءٍ ..."
      • خلقت، تدبیر و ولایت ملازم یکدیگرند و هر سه مختص به خدای تعالی است 196
      • شرحی در مورد اینکه نماز انسان را- به نحو اقتضاء نه علیت تامه- از فحشاء و منکر باز می دارد و جواب به این اشکال که چرا بسیاری از نماز گزاران مرتکب کبائر و منکرات می شوند؟
      • معنای" ذکر" و مقصود از اینکه در باره نماز فرمود:" وَ لَذِکْرُ اللَّهِ أَکْبَرُ" و وجوه مختلفی که در معنای این جمله گفته شده است
      • مقصود از مجادله نیکو با اهل کتاب که بدان امر فرموده است
      • احتجاج بر اثبات اینکه قرآن نازل از ناحیه خدای سبحان است
    • بحث روایتی روایاتی در ذیل آیه:" إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ وَ لَذِکْرُ اللَّهِ أَکْبَرُ"
      • اشاره
      • چند روایت حاکی از اینکه مراد از" الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ" ائمه (علیهم السلام) هستند و در باره شان نزول آیه:" أَ وَ لَمْ یَکْفِهِمْ أَنَّا أَنْزَلْنا عَلَیْکَ ..."
  • سوره العنکبوت (29): آیات 56 تا 60
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات امر و تحریض به مهاجرت (از سرزمینی که در آن نمی توان خدا را عبادت کرد) و صبر کردن بر مشکلات هجرت و نگران نبودن از بابت رزق و معیشت
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیات:" أَ لَمْ تَکُنْ أَرْضُ اللَّهِ واسِعَةً ..." و" کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ" و" کَأَیِّنْ مِنْ دَابَّةٍ لا تَحْمِلُ رِزْقَهَا ..."
  • سوره العنکبوت (29): آیات 61 تا 69
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • ضد و نقیض ها در اعتقادات مشرکین در باره خالق و مدبر عالم
      • توضیح اینکه زندگی دنیا لهو و لعب و زندگی آخرت حیات واقعی است
      • معنای آیه:" وَ الَّذِینَ جاهَدُوا فِینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا وَ إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِینَ"
    • بحث روایتی (چند روایت در ذیل برخی آیات گذشته)
• (30)سوره روم مکی است و شصت آیه دارد (60)
  • سوره الروم (30): آیات 1 تا 19
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات اشاره به مضامین و غرض سوره مبارکه روم
      • اشاره
      • وجوهی که در معنای آیه:" یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ بِنَصْرِ اللَّهِ ..." و ارتباط آن با قبل (غلبت الروم ...) گفته شده است
      • اشاره ای در مورد وجه اینکه خداوند خلف وعده نمی کند (لا یُخْلِفُ اللَّهُ وَعْدَهُ)
      • چند وجه در بیان مفاد آیه:" یَعْلَمُونَ ظاهِراً مِنَ الْحَیاةِ الدُّنْیا ..."
      • توضیح مراد از اینکه فرمود: خداوند جهان را جز به" حق" و" أَجَلٍ مُسَمًّی" نیافرید
      • دو وجه در معنای آیه:" ثُمَّ کانَ عاقِبَةَ الَّذِینَ أَساؤُا السُّوای أَنْ کَذَّبُوا بِآیاتِ اللَّهِ ..."
      • نکاتی که از آیه:" فَسُبْحانَ اللَّهِ حِینَ تُمْسُونَ وَ حِینَ تُصْبِحُونَ وَ لَهُ الْحَمْدُ ..." استفاده می شود
    • بحث روایتی (نقد روایاتی که در ذیل آیه:" غُلِبَتِ الرُّومُ ..." و شرط بندی با مشرکین بر سر غلبه روم نقل شده)
  • سوره الروم (30): آیات 20 تا 26
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • اشاره به مراد از اینکه در مقام بر شمردن آیات خود فرموده است خدا شما را از خاک آفرید
      • بیان اینکه خلقت ازواج و جعل مودت و مهربانی بین زن و مرد از آیات خدا است
      • یاد آوری آیات الهی دیگر: خوابیدن در شب، تلاش در روز، رعد و برق، فرو فرستادن باران و ...
      • نکاتی که در ترتیب بیان آیات وجود دارد
  • سوره الروم (30): آیات 27 تا 39
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • بررسی وجوه و اقوال مختلفی که در جواب به این اشکال که چرا فرموده است اعاده خلق از خلقت ابتدایی بر خدا آسان تر است؟ گفته شده
      • جواب به اشکال فوق با بیان مفاد جمله:" وَ لِلَّهِ الْمَثَلُ الْأَعْلی" و توضیح اینکه مراد این است که آسان دیگران برای خداوند آسانتر است
      • تمثیلی متضمن رد و ابطال پندار مشرکین در باره اینکه خدا از مخلوقات خود شرکایی دارد
      • شرح مفاد آیه:" فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفاً فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْها ..." با بیان اینکه فطرت انسان هادی همه افراد در هر عصر و مصر به سوی سعادت است
      • اقوال مختلف مفسرین در باره مفردات و مفاد آیه فوق
      • نهی از تحزب و تفرق در دین که از صفات مشرکین و ناشی از پیروی آنان از اهواء خود است
      • بیان عدم منافات اینکه فرمود انسان با اصابه سیئه نومید می شود با آنکه فرمود:" إِذا مَسَّ النَّاسَ ضُرٌّ دَعَوْا رَبَّهُمْ ..."
      • وسعت و تنگی معیشت تابع مشیت خدا است (یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ وَ یَقْدِرُ)
      • مراد از" ربا" و" زکات" در آیه:" وَ ما آتَیْتُمْ مِنْ رِباً لِیَرْبُوَا ..."
    • بحث روایتی روایتی در باره شان نزول آیه:" ضَرَبَ لَکُمْ مَثَلًا مِنْ أَنْفُسِکُمْ ..." که در مقام نفی اعتقاد به شریک داشتن خدا است
      • اشاره
      • روایاتی در ذیل آیه:" فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْها ..." و بیان مراد از" فطرت"
      • چند روایت حاکی از اینکه کل مولود یولد علی الفطرة ...
    • گفتاری در معنای فطری بودن دین در چند فصل
      • 1- توضیح در مورد هدایت عامه موجودات و اینکه تمامی موجودات در مسیر تکاملی خود مراحلی را طی می کنند و در همه مراحل رو به سوی غایت تکوینی خود دارند
      • 2- زندگی اجتماعی و نیاز به قانون ویژگی انسان است و بینش و دیدگاه انسان مبنا و تعیین کننده قوانین و سنن حاکم بر او است
      • 3- دین (مجموعه سنن و قوانین) باید در جهت بر آوردن حوائج حقیقی انسان و مطابق با فطرت و تکوین تشریع شده باشد
      • 4- اسلام" دین فطرت"،" دین خدا" و" سبیل اللَّه" است
  • سوره الروم (30): آیات 40 تا 47
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • هیچ شانی از شؤون عالم از" خلقت" جدا نیست و لذا خالق عالم را شریکی نیست
      • اشاره به وجود رابطه مستقیم بین اعمال مردم و حوادث عالم و توضیح مفاد آیه:" ظَهَرَ الْفَسادُ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما کَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ ..."
      • دو دسته شدن مردم در روز قیامت، کافران به سوی جهنم و نکو کرداران به سوی بهشت
      • پاداشی که خدا به مؤمنان صالح العمل می دهد فضل او است که ناشی از محبت خدا به بندگان خود می باشد
      • یاد آوری آیت" باد" و آثار آن
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیه:" ظَهَرَ الْفَسادُ ..." و برخی دیگر از آیات گذشته)
  • سوره الروم (30): آیات 48 تا 53
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات استدلال بر توحید و معاد با یاد آوری انزال باران و دیگر افعال خدای تعالی
      • اشاره
      • خدایی که زمین موات را (با فرستادن باران) زنده می کند مردگان را نیز زنده خواهد کرد
  • سوره الروم (30): آیات 54 تا 60
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • یاد آوری مراحل خلقت و حیات انسان و وصف حال مجرمین در قیامت که به سبب عدم اعتقادشان به معاد، بعد از رستاخیز فاصله بین مرگ و بعث خود را ساعتی بیش نمی پندارند
• (31)سوره لقمان مکی است و دارای سی و چهار آیه می باشد (34)
  • سوره لقمان (31): آیات 1 تا 11
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات مضامین سوره مبارکه لقمان و غرض از نزول آن
      • اشاره
      • نکوهش کسی که برای اضلال مردم و منصرف ساختن آنان از حقائق و معارف قرآن، به ترویج" لَهْوَ الْحَدِیثِ" می پرداخته است
    • بحث روایتی (روایاتی در باره شان نزول آیه:" وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ ..." و اینکه غنا لهو الحدیث است)
  • سوره لقمان (31): آیات 12 تا 19
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • مقصود از شکر خدا که عبارت بود از حکمتی که خداوند به لقمان داد (وَ لَقَدْ آتَیْنا لُقْمانَ الْحِکْمَةَ أَنِ اشْکُرْ لِلَّهِ ..."
      • اشاره به علت اینکه شرک به خدا شرک عظیم است
      • توضیحی در مورد اینکه فرمود: اگر والدین خواستند برای من چیزی را که بدان علم نداری شریک بگیری اطاعتشان مکن
      • معنای اینکه لقمان بعد از فرزند به صبر بر مصایب صبر را از «عزم الامور» خواند
      • توضیح سفارشات دیگر لقمان به فرزند:" وَ لا تُصَعِّرْ خَدَّکَ لِلنَّاسِ ..."
    • بحث روایتی روایاتی در باره حقوق والدین و حد اطاعت از ایشان
      • اشاره
      • روایاتی در باره نماز، صبر و پرهیز از گناهان کوچک و راجع به معنای جمله:" وَ لا تُصَعِّرْ خَدَّکَ لِلنَّاسِ"
    • گفتاری در داستان لقمان و پاره ای از کلمات حکمت آمیزش در دو فصل
      • 1- شخصیت و داستان لقمان و حکمت داده شدنش، در روایات
      • 2- پاره ای از مواعظ و حکم آن جناب
  • سوره لقمان (31): آیات 20 تا 34
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • معنای اینکه فرمود:" سَخَّرَ لَکُمْ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ"
      • نکوهش برخی از مردم که از روی تقلید و بدون" علم"،" هدی" و" کتاب منیر" در باره خدا مجادله می کنند
      • احتجاج بر وحدانیت خدای تعالی در الوهیت و ربوبیت، از طریق انحصار ملک حقیقی در او، و غنی و حمید علی الاطلاق بودنش جل و علا
      • افاده کثرت و وسعت خلق و تدبیر خدای تعالی
      • توضیح اینکه تعلیل امکان معاد به اینکه خدا سمیع و بصیر است متضمن جواب به این اشکال است که اعمال و نیات بی شمار از افراد بی شمار چگونه ضبط شده مخلوط و مشتبه نمی شوند
      • استشهاد برای علم خدا به اعمال بندگان به تدبیر جاری در نظام شب و روز
      • معنای" حق" بودن خدای تعالی و" علی" و" کبیر" بودن او عز اسمه
      • معنای جمله:" وَ لا یَغُرَّنَّکُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ"
    • بحث روایتی چند روایت در بیان مراد از نعمت های ظاهر و باطن در ذیل آیه" وَ أَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَ باطِنَةً"
      • اشاره
      • وصف دنیا از زبان امیر المؤمنین (علیه السلام) در جواب مردی که از دنیا بدگویی می کرد
      • چند روایت در مورد انحصار علم به چند چیز در خدای تعالی در ذیل آیه:" إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَ ..."
• (32)سوره سجده مکی است و سی آیه دارد (30)
  • سوره السجده (32): آیات 1 تا 14
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات اجمال مطالبی که سوره مبارکه سجده متضمن است
      • اشاره
      • مقصود از قومی که پیش از پیامبر اسلام (صلی اللَّه علیه و آله و سلم)، پیامبری به سویشان فرستاده نشده بود (ما أَتاهُمْ مِنْ نَذِیرٍ مِنْ قَبْلِکَ)
      • استواء خداوند بر عرش کنایه از مقام تدبیر موجودات بعد از خلقت آنها است
      • تحلیل معنای شفاعت و اینکه جز خداوند ولی و شفیعی نیست
      • معنای دیگری که مفسرین برای جمله:" ما لَکُمْ مِنْ دُونِهِ مِنْ وَلِیٍّ وَ لا شَفِیعٍ" قائل شده اند و برای آن توجیهاتی کرده اند
      • توضیح مفاد آیه:" یُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّماءِ إِلَی الْأَرْضِ ثُمَّ یَعْرُجُ إِلَیْهِ فِی یَوْمٍ کانَ مِقْدارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ"
      • اشاره به حقیقت حسن و بیان اینکه خلقت و حسن متلازمند (أَحْسَنَ کُلَّ شَیْ ءٍ خَلَقَهُ) و زشتی و بدی ذاتی مخلوقات نیست
      • مراد از انسان در جمله:" وَ بَدَأَ خَلْقَ الْإِنْسانِ مِنْ طِینٍ"
      • سخن کفار در مقام استبعاد معاد، و جواب به آن
      • بیان اینکه مرگ انسان نابودی او نیست با توضیحی راجع به تجرد نفس
    • بحث روایتی (روایاتی در باره توفی ملک الموت و ...)
    • گفتاری در پیدایش انسان اولی بررسی آنچه در قرآن در این باره آمده است
      • اشاره
      • نظریات و فرضیات مختلف در این باره، از آن جمله فرضیه تطور انواع
      • بیان عدم دلالت آیاتی که احیانا برای تایید فرضیه تطور انواع بدانها استشهاد شده است بر صحت این فرضیه
  • سوره السجده (32): آیات 15 تا 30
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات معرفی مؤمنین از نظر اوصاف و اعمال
      • اشاره
      • بشارت به مؤمنین به پاداشی ما فوق علم و تصور همگان (فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ ما أُخْفِیَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْیُنٍ)
      • وجوه مختلف در باره مراد از" بلقائه" در آیه" وَ لَقَدْ آتَیْنا مُوسَی الْکِتابَ فَلا تَکُنْ فِی مِرْیَةٍ مِنْ لِقائِهِ ..."
      • مقصود از" فتح" در آیه:" وَ یَقُولُونَ مَتی هذَا الْفَتْحُ ..."
    • بحث روایتی روایاتی در ذیل آیه" تَتَجافی جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ" و" فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ ما أُخْفِیَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْیُنٍ ..."
      • اشاره
      • چند روایت در ذیل آیه" أَ فَمَنْ کانَ مُؤْمِناً کَمَنْ کانَ فاسِقاً ..." و" لَنُذِیقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذابِ الْأَدْنی ..."
• (33)سوره احزاب مدنی است، و هفتاد و سه آیه دارد (73)
  • سوره الأحزاب (33): آیات 1 تا 8
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • اشاره به زمینه نزول آیه:" یا أَیُّهَا النَّبِیُّ اتَّقِ اللَّهَ وَ لا تُطِعِ الْکافِرِینَ وَ الْمُنافِقِینَ ..."
      • معنای جمله:" ما جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَیْنِ فِی جَوْفِهِ" و ارتباط آن با قبل و بعد
      • الغاء رسم و سنت" ظهار" و" دعاء و تبنی- فرزند خواندگی
      • توضیح مفاد و مراد از اینکه فرمود:" النَّبِیُّ أَوْلی بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ أَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ"
      • الغاء سنت توارث غیر ارحام از یکدیگر- مراد از میثاقی که خداوند از پیامبران گرفت
      • وجوهی که در باره مراد از اینکه فرمود:" تا از راستی راستگویان بپرسد" گفته اند
      • بیان اینکه مراد از راستی در جمله:" لِیَسْئَلَ الصَّادِقِینَ عَنْ صِدْقِهِمْ" انطباق پیمان الهی در عالم ذر با کردار و عمل در این عالم است
    • بحث روایتی روایاتی در باره شان نزول آیه:" یا أَیُّهَا النَّبِیُّ اتَّقِ اللَّهَ ..." و آیه:" ما جَعَلَ أَدْعِیاءَکُمْ أَبْناءَکُمْ"
      • اشاره
      • چند روایت حاکی از اینکه پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) فرمود هر که را من مولایم علی (علیه السلام) مولا است در ذیل جمله:" النَّبِیُّ أَوْلی بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ"
  • سوره الأحزاب (33): آیات 9 تا 27
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات بیان آیات مربوط به داستان جنگ احزاب (خندق)
      • اشاره
      • حکایت ترس و بهانه تراشی منافقان و بیمار دلان بعد از مشاهده لشکر انبوه دشمن و سخن پراکنی هایشان در جهت تضعیف روحیه مؤمنین
      • مقصود از اینکه فرمود:" لَقَدْ کانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ ..."
      • وصف حال مؤمنین بعد از دیدن لشکریان احزاب: افزون گشتن ایمان، وفا و استواری بر عهد و ...
      • اشاره به اینکه بسا می شود گناه مقدمه سعادت و آمرزش می شود
    • بحث روایتی داستان اجتماع قبائل مختلف عرب برای جنگ با پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) و وقایع جنگ احزاب: حفر خندق و ...
      • اشاره
      • آغاز درگیری و به میدان آمدن عمر و بن عبد ود و مقابله امیر المؤمنین (علیه السلام) با او
      • نیرنگی که یکی از مؤمنان بعد از اجازه گرفتن از پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) برای ایجاد تفرقه بین دشمنان به کار برد
      • خاتمه جنگ احزاب و روانه شدن سپاه اسلام به سوی بنی قریظه و محاصره آنان و ...
  • سوره الأحزاب (33): آیات 28 تا 35
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات بیان آیات مربوط به همسران رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله و سلم)
      • اشاره
      • مخیر بودن همسران پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) بین جدایی از او- اگر دل به دنیا و زینت های آن بسته اند- یا تحمل سختی های زندگی در خانه او- اگر خدا و رسول و دار آخرت را می طلبند
      • تنها ملاک سعادت و کرامت" تقوی" است و هیچ حسب و نسب دیگری از آن جمله همسری پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم)- ملاک نیست
      • همسران پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) در برابر عمل خوب و بد خود پاداش و کیفر دو برابر دارند و باید در اطاعت خدا و رسول (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) دقت و مواظبت بیشتری داشته باشند
      • " أَهْلَ الْبَیْتِ" و مخاطب آیه" یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً" چه کسانی هستند؟
      • اثبات اینکه مراد از" أَهْلَ الْبَیْتِ" و مخاطب آیه تطهیر، خمسه طیبه (پیغمبر، علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام) هستند
      • توضیح اینکه مفاد آیه تطهیر معصوم بودن اهل بیت (علیهم السلام) از اعتقاد و عمل باطل و ملازم بودن با اعتقاد و عمل حق، به اراده تکوینی خداوند است
      • اشاره به فرق بین اسلام و ایمان و اشاره به اینکه در شریعت اسلام از نظر حرمت و کرامت بین زن و مرد فرق نیست
    • بحث روایتی
      • اشاره
      • روایاتی در ذیل آیات مربوط به همسران پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم)
      • روایات متعدد در باره نزول آیه تطهیر در باره پنج تن (علیهم السلام) که در زیر کسای پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) جمع شده بودند
      • روایاتی در باره اینکه رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) مدتی را هر صبح به در خانه علی (علیه السلام) می آمد و ایشان را اهل البیت خطاب می کرد و آیه تطهیر را تلاوت می فرمود
      • چند روایت متضمن اینکه مقصود از اهل بیت رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) همسران آن حضرت نیستند
  • سوره الأحزاب (33): آیات 36 تا 40
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات توضیح معنای آیه" وَ ما کانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لا مُؤْمِنَةٍ إِذا قَضَی اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً ..." و بیان مراد از قضای خدا و رسول (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) در این آیه
      • اشاره
      • توضیح آیه:" وَ إِذْ تَقُولُ لِلَّذِی أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِ ..." که راجع به ازدواج پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) با همسر پسر خوانده اش می باشد. و اشاره به اشتباه مفسرین در این باره
      • بیان اینکه جمله" وَ تَخْشَی النَّاسَ وَ اللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشاهُ" متضمن تایید و انتصار آن جناب است
      • اشاره به فرقی بین" خوف" و" خشیت" و اینکه خوف به انبیاء (علیهم السلام) نسبت داده می شود ولی خشیت از غیر خدا از آنان نفی شده
    • بحث روایتی (روایاتی پیرامون آیات مربوط به ازدواج پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) با همسر مطلقه زید بن حارثه)
  • سوره الأحزاب (33): آیات 41 تا 48
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • معنی و مراد از ذکر و تسبیحی که مؤمنان بدان امر شده اند و وجه اینکه فرمود:" سَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَ أَصِیلًا"
      • مقصود از درود فرستادن خدا بر بندگان که بسیار یاد خدا می کنند
      • اشاره به معنای" شاهد" و" سراج منیر" بودن پیامبر گرامی (صلی اللَّه علیه و آله و سلم)
    • بحث روایتی روایاتی در باره فضیلت ذکر خدا در ذیل آیه:" یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْراً کَثِیراً"
  • سوره الأحزاب (33): آیات 49 تا 62
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات بیان آیات مربوط به نکاح و طلاق که بعضی مخصوص پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) و برخی راجع به همه مسلمانان است
      • اشاره
      • دستور به مسلمانان که از ورای حجاب با همسران پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) ملاقات کنند
      • معنای اینکه خدا آزار دهندگان پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) را در دنیا و آخرت لعنت کرده است
      • وجه اینکه آزار مؤمنین را" بهتان" و" اثم مبین" خواند
      • تهدید منافقین و بیمار دلان و شایعه پراکنان به اخراج از شهر و مهدور ساختن خونشان، اگر از فساد دست نکشند
    • بحث روایتی چند روایت در باره احکام و آداب طلاق
      • اشاره
      • روایاتی در ذیل آیات مربوط به ازدواج پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) و احکام مربوط به همسران آن جناب (صلی اللَّه علیه و آله و سلم)
      • چند روایت در باره معنای صلوات خدا و ملائکه و مؤمنین بر پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) و کیفیت صلوات فرستادن بر آن حضرت
      • دو روایت در ذیل آیه مربوط به حجاب زنان و در ذیل آیه متضمن تهدید منافقان و بیمار دلان و شایعه پراکنان
  • سوره الأحزاب (33): آیات 63 تا 73
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • وصف حال کافران در عذاب قیامت و عذر آوردنشان به اینکه ما بزرگان خود را پیروی کردیم و گمراه شدیم
      • توضیحی در باره اینکه صلاح اعمال و غفران ذنوب را نتیجه و فرع بر" قول سدید" آورد
      • احتمالات مختلف در باره مراد از امانتی که آسمان ها و زمین و کوه ها از پذیرفتن آن سرباز زدند و انسان آن را پذیرفت و منشا انقسام او به مؤمن، مشرک و منافق شد
      • بیان اینکه مراد از این امانت ولایت الهی و کمال در اعتقاد و عمل حق است و مقصود از حمل انسان دارا بودن صلاحیت و استعداد می باشد
      • پاسخ به این پرسش که چرا خدای حکیم و علیم چنین بار سنگینی را بر انسان ظلوم و جهول بار کرد
      • اقوال مختلف مفسرین در تفسیر آیه:" إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ ..." و مراد از امانت و عرض آن
    • بحث روایتی روایات و اقوالی در باره مقصود از اذیت بنی اسرائیل به موسی (علیه السلام) در ذیل آیه:" لا تَکُونُوا کَالَّذِینَ آذَوْا مُوسی ..."
      • اشاره
      • دو روایت در باره امانتی که خدا عرضه کرد و توضیحی در باره اینکه مقصود از آن امانت، ولایت امیر المؤمنین (علیه السلام) است
• (34)سوره سبا مکی است و 54 آیه دارد
  • سوره سبإ (34): آیات 1 تا 9
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات موضوعاتی که در سوره مبارکه سبا از آن بحث شده
      • اشاره
      • استدلال بر بعث و جزا با استناد به عمومیت ملک، و کمال علم خدای تعالی
      • استهزای کفار پیامبر اکرم (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) را در اخبارش از معاد، و جواب به آنان و تهدیدشان به عذاب و هلاکت
  • سوره سبإ (34): آیات 10 تا 21
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات بیان آیات مربوط به نعمت هایی که خداوند به داوود و سلیمان (علیه السلام) موهبت فرموده بود
      • اشاره
      • داستان قوم" سبا" که متنعم بودند و کفران نمودند و هلاک و نابود گشتند
      • پیروی از شیطان اختیاری بوده و معیاری برای تمیز مؤمن به آخرت از شاک در آن است
    • بحث روایتی (روایتی در باره مواهب خداوند به داود و سلیمان (علیه السلام) و داستان قوم سبا)
  • سوره سبإ (34): آیات 22 تا 30
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات ابطال الوهیت آلهه مشرکین با استدلال به اینکه آنها دعای کسی را اجابت می کنند
      • اشاره
      • توضیح معنای اینکه فرمود:" وَ لا تَنْفَعُ الشَّفاعَةُ عِنْدَهُ إِلَّا لِمَنْ أَذِنَ لَهُ"
      • تفسیر آیه:" حَتَّی إِذا فُزِّعَ عَنْ قُلُوبِهِمْ ..." که تذلل و خشیت ملائکه در مقابل خداوند را حکایت می کند و از آن، اختلاف مراتب ملائکه استفاده می شود
      • اقوال دیگر در تفسیر و بیان مراد این آیه شریفه
      • احتجاج دیگری علیه مشرکین با پرسش از خود مشرکین در باره روزی دهنده آنان
      • احتجاج دیگر: خدایان خود را به من نشان بدهید ...
      • معنای آیه:" وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلَّا کَافَّةً لِلنَّاسِ ..." و تقریر برهانی که با بیان عمومیت رسالت پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) بر توحید و نفی آلهه و شرکاء متضمن است
    • بحث روایتی (چند روایت در ذیل آیه:" حَتَّی إِذا فُزِّعَ عَنْ قُلُوبِهِمْ ..." و آیه:" وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلَّا کَافَّةً لِلنَّاسِ")
  • سوره سبإ (34): آیات 31 تا 54
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • گفتگو و مخاصمه ضعفای کفار با بزرگانشان، در قیامت، که گمراهی خود را متوجه بزرگان خود کرده بزرگانشان نیز خود را تبرئه می کنند
      • دروغگویی و پنهانکاری کفار در قیامت روز کشف اسرار است، از باب ظهور ملکات رذیله و عادات بد نفسانی است
      • وجه اینکه مترفین گفتند ما عذاب نمی شویم و جواب به آنان با بیان اینکه کثرت مال و اولاد بدون ایمان و عمل صالح مانع از عذاب نیست
      • سؤال خداوند از ملائکه (أَ هؤُلاءِ إِیَّاکُمْ کانُوا یَعْبُدُونَ) و بیزاری جستن ملائکه از عبادت مشرکین
      • مقصود از اینکه مشرکین به جن ایمان داشته آنها را عبادت می کرده اند
      • اصرار و پا فشاری مشرکین در پیروی هوی و مقاومت بدون دلیل در برابر حق و موعظه پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) آنان را به قیام للَّه
      • وصف حال مشرکین در ساعت مرگ که از سلطه خدا مفری نداشته، ایمان دیر هنگامشان سودی به حالشان نمی رساند
    • بحث روایتی روایاتی در باره انفاق و صدقه دادن
      • اشاره
      • روایاتی در باره اینکه آیات" وَ لَوْ تَری إِذْ فَزِعُوا" ناظر بر فرو رفتن لشکر سفیانی در زمین (در زمان ظهور حضرت مهدی" عج") می باشد

• •