ترجمه تفسیر المیزان جلد 18

ترجمه تفسیر المیزان  جلد   18

ترجمه تفسیرالمیزان (مکارم شیرازی) جلد 18

• مشخصات کتاب
• (42)سوره شوری مکی است و پنجاه و سه آیه دارد (53)
  • سوره الشوری (42): آیات 1 تا 6
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات مدار سخن در سوره مبارکه شوری و وجوه مختلفی که در باره حروف مقطعه قرآن گفته شده است
      • اشاره
      • حق مطلب در باره حروف مقطعه
      • معنای اینکه فرمود:" کَذلِکَ یُوحِی إِلَیْکَ..."
      • توضیح اینکه آیه:" تَکادُ السَّماواتُ یَتَفَطَّرْنَ مِنْ فَوْقِهِنَّ..." در مقام بیان عظمت وحی و کلام خدا است
      • مقصود از استغفار ملائکه برای زمینیان (وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِی الْأَرْضِ) درخواست تشریع دین برای آنها است
    • بحث روایتی (نقل و نقد روایاتی در باره حروف مقطعه قرآن)
  • سوره الشوری (42): آیات 7 تا 12
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • دعوت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) جهانی، ولی تدریجی و مرحله به مرحله بوده است
      • شرح مفاد آیه:" وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَجَعَلَهُمْ أُمَّةً واحِدَةً" و نقد و رد وجوهی که پیرامون آن گفته شده است
      • بیان انحصار ولایت در خدای سبحان و احتجاجاتی برای اینکه باید فقط خدا ولی گرفته شود
      • تعلیل انحصار ولایت در خدای تعالی به اینکه" حکم فقط از آن او است"
      • اثر یکتا پرستی و خدا را ولی گرفتن این است که انسان در تکوین و تشریع خدا را مرجع می داند
      • احتجاج بر انحصار ربوبیت در خدای سبحان
  • سوره الشوری (42): آیات 13 تا 16
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • معنای آیه:" شَرَعَ لَکُمْ مِنَ الدِّینِ ما وَصَّی بِهِ نُوحاً..." و نکاتی راجع به انبیای اولوا العزم (علیه السلام) و جامعیت اسلام، که از این آیه استفاده می شود
      • مقصود از اقامه دین و تفرقه نکردن در آن با توجه به اینکه بعضی شرایع احکامی مخصوص به خود داشته اند
      • توضیح معنای آیه:" وَ ما تَفَرَّقُوا إِلَّا مِنْ بَعْدِ ما جاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْیاً بَیْنَهُمْ..."
      • بیان آیه:" وَ قُلْ آمَنْتُ بِما أَنْزَلَ اللَّهُ مِنْ کِتابٍ..."
      • مقصود از اینکه فرمود: بعد از آنکه دین خدا استجابت شد حجت منکران خدا باطل است
    • بحث روایتی (دو روایت در باره شان نزول آیه:" وَ الَّذِینَ یُحَاجُّونَ فِی اللَّهِ...")
  • سوره الشوری (42): آیات 17 تا 26
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • مقصود از" کتاب" و" میزان" در آیه:" اللَّهُ الَّذِی أَنْزَلَ الْکِتابَ بِالْحَقِّ وَ الْمِیزانَ..."
      • معنای اینکه فرمود: خدا به بندگان خود" لطیف" است
      • مقصود از زراعت آخرت و زراعت دنیا و اینکه فرمود در زراعت آخرت می افزاییم
      • توضیح و تفسیر آیه:" قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی "
      • بررسی اقوال مختلف مفسرین در باره مراد از مودت قربای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)
      • بیان این وجه که مقصود از مودت قربی، محبت عترت و اهل بیت پیامبر (علیهم الصلاة و السلام) است
      • اشاره به معنای اینکه خداوند بر حسن عمل می افزاید
      • وجوه مختلف در معنای جمله" فَإِنْ یَشَإِ اللَّهُ یَخْتِمْ عَلی قَلْبِکَ"
    • بحث روایتی (روایاتی در باره اینکه در آیه مودت مراد از قربی اهل بیت رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) است
  • سوره الشوری (42): آیات 27 تا 50
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • سنت الهی در روزی دادن به مردم:" یُنَزِّلُ بِقَدَرٍ ما یَشاءُ"
      • شباهت رزق مادی با معارف حقه و شرایع آسمانی، از نظر نزول و قسمت
      • توضیحی راجع به" قدیر" بودن خدای تعالی
      • بررسی مفاد آیه" وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ..." که وجود ارتباط بین گناهان و مصائب دنیوی را افاده می کند
      • بیان آیات" وَ مِنْ آیاتِهِ الْجَوارِ فِی الْبَحْرِ..." که کشتی ها را به عنوان یکی از آیات خداوند به یاد می آورد
      • صفات نیک مؤمنین: اجتناب از کبائر و فواحش، گذشت، دفع ظلم از یکدیگر و...
      • وجه اینکه در جمله" وَ جَزاءُ سَیِّئَةٍ سَیِّئَةٌ مِثْلُها" عمل متقابل مظلوم در برابر ظالم را" سیئه" نامید
      • مظلوم حق مقابله به مثل دارد گو اینکه صبر و گذشت فضیلتی برتر است
      • وصف حال غیر مؤمنین در روبرو شدن با عذاب الهی
      • معنای جمله" إِنَّ الْخاسِرِینَ الَّذِینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْلِیهِمْ" و اینکه گوینده آن کیانند و در کجا آن را می گویند
      • مفاد جمله:" یَوْمٌ لا مَرَدَّ لَهُ مِنَ اللَّهِ" در باره قیامت
      • توبیخ انسان متنعم سرگرم به دنیا
    • بحث روایتی چند روایت در باره تقدیر روزی از جانب خداوند سبحان
      • اشاره
      • روایاتی در باره ارتباط مصائب دنیوی با گناهان، در ذیل آیه:" ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ..."
  • سوره الشوری (42): آیات 51 تا 53
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • اقسام سه گانه وحی در آیه شریفه:" وَ ما کانَ لِبَشَرٍ أَنْ یُکَلِّمَهُ اللَّهُ إِلَّا وَحْیاً أَوْ مِنْ وَراءِ حِجابٍ أَوْ..."
      • اشاره به وجه تعلیل نزول وحی از جانب خداوند به اینکه او" علی حکیم" است
      • توضیح آیه:" وَ کَذلِکَ أَوْحَیْنا إِلَیْکَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا..." و بیان مراد از" روح" و وحی آن
      • معنای اینکه فرمود:" تو- قبل از نزول وحی- کتاب و ایمان را نمی شناختی" و جمع آن با اینکه رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) قبل از بعثت هم ایمان داشته است
      • بیان اینکه صراط خدایی که مالک آسمان ها و زمین است مستقیم و منتهی به سعادت می باشد
    • بحث روایتی (روایاتی در باره اقسام وحی نازل بر پیامبر (صلی الله علیه و آله)، ایمان آن حضرت قبل از بعثت و...)
• (43)سوره زخرف مکی است و هشتاد و نه آیه دارد (89)
  • سوره الزخرف (43): آیات 1 تا 14
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات مفاد و غرض کلی سوره مبارکه زخرف
      • اشاره
      • شرح مراد از اینکه در وصف قرآن فرمود:" وَ إِنَّهُ فِی أُمِّ الْکِتابِ لَدَیْنا لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ"
      • احتجاج بر ربوبیت و یگانگی خدای تعالی با ذکر بخشی از آیات تکوینی او
      • مقصود از به یاد آوردن نعمت پروردگار پس از سوار شدن بر کشتی ها و چهار پایان
  • سوره الزخرف (43): آیات 15 تا 25
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • رد و ابطال این پندار مشرکین که خدا فرزند دارد و ملائکه دختران خدایند
      • احتجاج مشرکین برای بت پرستی خود با خلط بین اراده تکوینی و تشریعی خدای تعالی
      • تقلید کورکورانه همواره مستند امم مشرک بوده است
  • سوره الزخرف (43): آیات 26 تا 45
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • معنای سخن ابراهیم (علیه السلام) به پدر و قومش:" إِنَّنِی بَراءٌ مِمَّا تَعْبُدُونَ إِلَّا الَّذِی فَطَرَنِی فَإِنَّهُ سَیَهْدِینِ"
      • وجوهی که در باره معنای آیه:" وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ" گفته شده
      • سخن مشرکین که در رد قرآن گفتند چرا بر یکی از بزرگان و توانگران نازل نشده و جواب به آنها با بیان اینکه روزی های مادی و معنوی را خدای تعالی تقسیم می کند
      • مقصود از اینکه فرمود: اگر مردم امت واحده نمی شدند، سقف خانه کافران را از نقره می کردیم و...
      • وصف حال کور دلان روی گردان از ذکر خدا، که قرین شیطانی دارند و در عین ظلالت خود را راه یافته می پندارند
      • بیزاری جستن کافر کور دل از قرین شیطانی خود در قیامت
      • وجوه مختلف در معنای جمله" وَ لَنْ یَنْفَعَکُمُ الْیَوْمَ إِذْ ظَلَمْتُمْ أَنَّکُمْ فِی الْعَذابِ مُشْتَرِکُونَ" که خطاب به کفار و قرین های شیطانی آنها است
      • اقوال مفسرین در باره مقصود از اینکه خطاب به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود:" وَ سْئَلْ مَنْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رُسُلِنا أَ جَعَلْنا مِنْ دُونِ الرَّحْمنِ آلِهَةً یُعْبَدُونَ"
    • بحث روایتی توضیحی در باره روایاتی که جمله" وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ" را به امامت ذریه ابراهیم (علیه السلام) تفسیر کرده اند
      • اشاره
      • روایتی در ذیل آیه:" وَ قالُوا لَوْ لا نُزِّلَ هذَا الْقُرْآنُ عَلی رَجُلٍ مِنَ الْقَرْیَتَیْنِ عَظِیمٍ"
      • روایاتی دیگر در ذیل برخی آیات گذشته
  • سوره الزخرف (43): آیات 46 تا 56
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات بیان آیات مربوط به ارسال موسی (علیه السلام) به سوی فرعون و فرعونیان
    • بحث روایتی روایتی در بیان مراد از خشم و رضای خدای تعالی
  • سوره الزخرف (43): آیات 57 تا 65
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • تفسیر و شان نزول آیه:" وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا إِذا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ" و وجوه مختلفی که در این باره گفته اند
      • رد استبعاد کمالات عیسی (علیه السلام) توسط مشرکین، و بیان امکان تزکیه انسان تا سر حد ملک گونه شدن
      • مقصود از اینکه" عیسی علم به قیامت است"
  • سوره الزخرف (43): آیات 66 تا 78
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • بیان اینکه همه دوستان جز متقین در قیامت دشمنان یکدیگرند
      • معنای جمله:" فِیها ما تَشْتَهِیهِ الْأَنْفُسُ وَ تَلَذُّ الْأَعْیُنُ" در وصف بهشت
      • مراد از اینکه در جواب درخواست مرگ، به دوزخیان گفته می شود:"... اکثر شما از حق کراهت داشتید"
  • سوره الزخرف (43): آیات 79 تا 89
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • وجوه مختلف در معنای آیه:" قُلْ إِنْ کانَ لِلرَّحْمنِ وَلَدٌ فَأَنَا أَوَّلُ الْعابِدِینَ"
      • احتجاج بر وحدانیت خدای تعالی در ربوبیت
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیات گذشته مربوط به توحید)
• (44)سوره دخان مکی است و پنجاه و نه آیه دارد (59)
  • سوره الدخان (44): آیات 1 تا 8
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات غرض و محتوای کلی سوره مبارکه دخان
      • اشاره
      • مقصود از نزول کتاب در" شبی مبارک" و بیان عدم منافات بین انزال (نزول دفعی) قرآن و تنزیل (نزول تدریجی) آن
      • مراد از جدا شدن هر امر حکیم در شب قدر (فِیها یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ)
    • بحث روایتی (روایاتی درباره شب قدر و تقدیر امور در آن)
  • سوره الدخان (44): آیات 9 تا 33
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • اقوال مختلف مفسرین در باره عذاب دخان (فَارْتَقِبْ یَوْمَ تَأْتِی السَّماءُ بِدُخانٍ مُبِینٍ...")
      • بیان آیات مربوط به امتحان و ابتلای قوم فرعون و بعثت موسی (علیه السلام) به سوی آنان
      • مقصود از اختیار بنی اسرائیل بر عالمین
    • بحث روایتی (روایاتی در باره عذاب دخان، و گرییدن زمین و آسمان)
  • سوره الدخان (44): آیات 34 تا 59
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • توضیح این جمله منکران معاد که گفتند:" إِنْ هِیَ إِلَّا مَوْتَتُنَا الْأُولی " و چند وجه در معنای آن
      • اثبات معاد با بیان اینکه خلقت آسمان ها و زمین به حق بوده
      • معنا و وجه اینکه در قیامت إغناء و نصرت نخواهد بود و مقصود از استثناء" إِلَّا مَنْ رَحِمَ اللَّهُ..."
      • توضیح مراد از اینکه فرمود اهل بهشت جز مرگ نخستین مرگی نمی چشند و جواب از اشکالی در باره استثناء" إِلَّا الْمَوْتَةَ الْأُولی "
    • بحث روایتی (روایاتی در باره" تبع"، شفاعت و...)
• (45)سوره جاثیه مکی است و سی و هفت آیه دارد (37)
  • سوره الجاثیة (45): آیات 1 تا 13
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات غرض و مفاد کلی سوره مبارکه جاثیه
      • اشاره
      • وجه اینکه فرمود:" إِنَّ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لَآیاتٍ..." و آنچه حرف" فی" افاده می کند
      • آیت بودن خلقت انسان و جنبندگان
      • وجه اینکه هر دسته از آیات را به ترتیب برای" مؤمنین"،" لِقَوْمٍ یُوقِنُونَ" و" لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ" ذکر فرمود
      • مقصود از ایمان به آیات خدا و معنای جمله" فَبِأَیِّ حَدِیثٍ بَعْدَ اللَّهِ وَ آیاتِهِ یُؤْمِنُونَ"
      • وصف حال هر" أَفَّاکٍ أَثِیمٍ" که به آیات خدا استکبار ورزیده استهزاء می کنند و...
      • مفاد کلمه" منه" در جمله" وَ سَخَّرَ لَکُمْ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ جَمِیعاً مِنْهُ"
  • سوره الجاثیة (45): آیات 14 تا 19
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • بیان آیه:" قُلْ لِلَّذِینَ آمَنُوا یَغْفِرُوا لِلَّذِینَ لا یَرْجُونَ أَیَّامَ اللَّهِ" که اغماض از رفتار مشرکین را توصیه می کند
      • مقصود از" کتاب"،" حکم" و" بَیِّناتٍ مِنَ الْأَمْرِ" که خداوند به بنی اسرائیل داد
  • سوره الجاثیة (45): آیات 20 تا 37
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • معنای اینکه فرمود: شریعت (یا قرآن) بصائر برای مردم و هدی و رحمت برای مؤمنین است
      • توضیح اینکه بد کاران نه در حیات و نه در ممات با مؤمنان صالح العمل برابر نیستند
      • احتجاج برای اثبات معاد با استناد به حق و عدالت
      • معنای" اله" گرفتن" هوی"
      • مفاد جمله:" وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلی عِلْمٍ" و بیان عدم منافات بین ضلالت و علم
      • معنای سخن منکران معاد:" ما هِیَ إِلَّا حَیاتُنَا الدُّنْیا نَمُوتُ وَ نَحْیا وَ ما یُهْلِکُنا إِلَّا الدَّهْرُ" و اشاره به چند قول در معنای این آیه
      • معنا و تفسیر آیه:" هذا کِتابُنا یَنْطِقُ عَلَیْکُمْ بِالْحَقِّ إِنَّا کُنَّا نَسْتَنْسِخُ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ" و توضیحی در باره کتابت اعمال
    • بحث روایتی چند روایت در ذیل آیه:" أَ فَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ" و" وَ ما یُهْلِکُنا إِلَّا الدَّهْرُ"
      • اشاره
      • روایات و توضیحاتی در باره کتابت و استنساخ اعمال در ذیل آیه:" هذا کِتابُنا یَنْطِقُ عَلَیْکُمْ بِالْحَقِّ..."
• (46)سوره احقاف مکی است و سی و پنج آیه دارد (35)
  • سوره الأحقاف (46): آیات 1 تا 14
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات غرض و مفاد کلی سوره مبارکه احقاف
      • اشاره
      • احتجاج علیه پرستش بت ها و معبودهای زمینی
      • احتجاج علیه مشرکین که قرآن را افتراء به خدا دانسته رسالت پیامبر (صلی الله علیه و آله) را منکر شدند
      • معنا و مفاد آیه:" قُلْ ما کُنْتُ بِدْعاً مِنَ الرُّسُلِ وَ ما أَدْرِی ما یُفْعَلُ بِی وَ لا بِکُمْ"
      • نفی علم غیب از پیامبر (صلی الله علیه و آله) در جمله" وَ ما أَدْرِی..." از جهت بشر بودن او است و با اثبات علم غیب برای آن حضرت از طریق وحی منافات ندارد
    • بحثی فلسفی و دفع یک شبهه (در باره عالم بودن پیامبر (صلی الله علیه و آله) و ائمه (علیه السلام) به غیب، و اثر و رابطه آن با زندگی و رفتار ایشان)
      • اشاره
      • بیان اینکه علم غیب اثری در جریان حوادث خارجی ندارد
    • بیان
      • اشاره
      • مقصود از" شاهِدٌ مِنْ بَنِی إِسْرائِیلَ" در آیه:" قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ کانَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ کَفَرْتُمْ..."
      • وجوه مختلف در معنای آیه:" وَ قالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لِلَّذِینَ آمَنُوا لَوْ کانَ خَیْراً ما سَبَقُونا إِلَیْهِ..."
    • بحث روایتی روایاتی در باره مراد از" أَثارَةٍ مِنْ عِلْمٍ" و راجع به نزول آیه:" أَمْ یَقُولُونَ افْتَراهُ..."
      • اشاره
      • روایتی در ذیل جمله:" وَ ما أَدْرِی ما یُفْعَلُ بِی وَ لا بِکُمْ" و اشکالات آن
      • روایتی در باره نزول آیه:" وَ شَهِدَ شاهِدٌ مِنْ بَنِی إِسْرائِیلَ..."
  • سوره الأحقاف (46): آیات 15 تا 20
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • معنای آیه:" وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ إِحْساناً..."
      • دعا و درخواست توفیق شکر نعمت و انجام اعمال صالح و مرضی خدا
      • توضیحی در باره قبول بهترین عمل، در مقابل در گذشتن از سیئات
      • اشاره به اختلاف درجات مؤمنین نیکو کار و کافران بد کار متناسب با اختلاف نفوس و اعمال هر یک
      • وجوهی که در معنای جمله:" وَ یَوْمَ یُعْرَضُ الَّذِینَ کَفَرُوا عَلَی النَّارِ" گفته شده است
    • بحث روایتی روایاتی در باره حد اقل مدت حمل، و مراد از" بلوغ اشد" در ذیل آیه:" حَمَلَتْهُ أُمُّهُ کُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ کُرْهاً..."
      • اشاره
      • روایتی راجع به شان نزول آیه:" وَ الَّذِی قالَ لِوالِدَیْهِ أُفٍّ لَکُما..."
      • دو روایت در باره کیفیت زندگی پیامبر (صلی الله علیه و آله) در ذیل آیه:" أَذْهَبْتُمْ طَیِّباتِکُمْ فِی حَیاتِکُمُ الدُّنْیا"
  • سوره الأحقاف (46): آیات 21 تا 28
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • اقوال مختلف در باره اینکه" احقاف" در کجا واقع است؟، و توضیح گفتگوی هود (علیه السلام) با قوم عاد
      • عذاب قوم عاد و انقراض آنان
      • معنای اینکه فرمود قوم عاد متمکن بودند و سمع و ابصار و افئده آنان و نیز آلهه ای که می پرستیدند در جلوگیری از عذاب سودشان نبخشید
  • سوره الأحقاف (46): آیات 29 تا 35
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • بیان آیاتی که استماع قرآن به وسیله عده ای از جن و بازگشتشان بسوی جنیان و دعوت کردنشان بسوی پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) را حکایت می کند
      • معنای" اولوا العزم" و اقوال مختلف در باره تعداد انبیای اولوا العزم (علیهم السلام) و اینکه چه کسانی هستند
    • بحث روایتی (روایاتی در باره استماع قرآن بوسیله جن و ایمان آوردنشان و...، و در باره انبیای اولوا العزم)
• (47)سوره محمد مدنی است و سی و هشت آیه دارد (38)
  • سوره محمد (47): آیات 1 تا 6
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • اضلال و ابطال اعمال کافران، و در مقابل، پرده کشیدن بر سیئات مؤمنان صالح العمل و اصلاح قلب ایشان
      • امر به کشتن بسیار کفار در رویارویی و جنگ با آنها، و سپس اسیر گرفتن آنان
      • معنای اینکه خداوند کسانی را که در راه او کشته شدند هدایت و اصلاح بال می نماید
    • بحث روایتی (روایاتی در باره اسیر گرفتن کفار، و شان نزول آیه:" وَ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ...")
  • سوره محمد (47): آیات 7 تا 15
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات.
      • اشاره
      • معنای اینکه فرمود: اگر خدا را یاری کنید خدا یاریتان می کند
      • توضیح اینکه در تعلیل نصرت مؤمنین و هلاکت کفار فرمود: خدا مولای مؤمنان است و کافران مولایی ندارند
      • وصف بهشتی که متقین بدان وعده داده شده اند
    • بحث روایتی (چند روایت در ذیل آیه:" ذلِکَ بِأَنَّهُمْ کَرِهُوا ما أَنْزَلَ اللَّهُ" و بعضی آیات گذشته دیگر)
  • سوره محمد (47): آیات 16 تا 32
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • اثر متفاوت استماع قرآن در کفار مهر بر دل خورده و در مؤمنان هدایت یافته
      • مقصود از اشراط" علامات" قیامت و اینکه فرمود: علامت های قیامت آمده است
      • معنای اینکه خدا متقلب و مثوای شما را می داند
      • معنای آیه:" طاعَةٌ وَ قَوْلٌ مَعْرُوفٌ..." که در باره مؤمنان مریض القلبی است که از عمل به وظیفه قتال و جهاد سرباز می زدند
      • مقصود از کسانی که مرتدین به آنها وعده اطاعت می دادند
      • معنای اینکه منافقان بیمار دل به سیمایشان و در لحن قولشان شناخته می شوند
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیه:" وَ مِنْهُمْ مَنْ یَسْتَمِعُ إِلَیْکَ..." و در باره علائم قیامت، استغفار و صله رحم)
      • اشاره
      • روایاتی راجع به اینکه در زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله) دشمنی با علی (علیه السلام) علامت نفاق بوده است
  • سوره محمد (47): آیات 33 تا 38
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • مقصود از اطاعت خدا و اطاعت رسول (صلی الله علیه و آله) و مفاد جمله:" لا تُبْطِلُوا أَعْمالَکُمْ" در آیه:" یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ..."
      • نهی از سازش و متارکه جنگ، و معنای جمله" وَ لَنْ یَتِرَکُمْ أَعْمالَکُمْ"
      • نکوهش بخل ورزندگان از انفاق مال در راه خدا
    • بحث روایتی (روایاتی در باره: ابطال اعمال، صلح نکردن با کفار، و استبدال قومی دیگر- وَ إِنْ تَتَوَلَّوْا یَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَیْرَکُمْ...)
• (48)سوره فتح مدنی است و بیست و نه آیه دارد (29)
  • سوره الفتح (48): آیات 1 تا 7
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات اشاره به مضامین سوره مبارکه فتح و انطباق آن با ماجرای صلح حدیبیه
      • اشاره
      • توضیح و توجیه اینکه مقصود از فتح مبین در آیه:" إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً" صلح حدیبیه است
      • شرح مقصود از غفران ذنب متقدم و متاخر پیامبر (صلی الله علیه و آله) در آیه:" لِیَغْفِرَ لَکَ اللَّهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ..." و ارتباط آن با فتح مبین
      • وجوه متعددی که در بیان معنی و مفاد آیه فوق گفته شده است
      • مراد از" سکینت" و انزال آن بر قلوب مؤمنین
    • گفتاری در باره ایمان و زیاد شدن آن (بیان اینکه ایمان علم و عمل- با هم- است و شدت و ضعف ایمان ناشی از شدت و ضعف علم و عمل است)
      • اشاره
      • سخن کسانی که گفته اند: ایمان شدت و ضعف نمی پذیرد و عمل ربطی به ایمان ندارد و بیان ضعف و بی پایگی این سخن
      • معنای اینکه فرمود: جنود آسمان ها و زمین از آن خدا است
    • بیان
    • بحث روایتی روایاتی پیرامون ماجرای صلح حدیبیه و نزول آیات:" إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً..."
      • اشاره
      • دو روایت در بیان معنای آیه:" لِیَغْفِرَ لَکَ اللَّهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ..."
      • روایتی در باره مراد از" سکینت" و روایتی در باره اینکه ایمان عمل است و شدت و ضعف و زیادت و نقصان دارد
  • سوره الفتح (48): آیات 8 تا 10
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • معنای" بیعت" و اینکه بیعت با پیامبر (صلی الله علیه و آله) بیعت با خدا است
      • اقوال مفسرین در معنای جمله:" یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ" که در آیه مربوط به بیعت است
    • بحث روایتی (روایتی در ذیل جمله:" یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ" و روایتی در باره کیفیت بیعت)
  • سوره الفتح (48): آیات 11 تا 17
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • عذری که تخلف کنندگان از همراهی با پیامبر (صلی الله علیه و آله) آوردند و گفتند: اشتغال به سرپرستی اموال و خانواده هایمان ما را باز داشت و جواب به آنها که سبب واقعی تخلفشان سوء ظن و ترس از کشته شدن بوده است
      • مقصود از اینکه در باره متخلفانی که در خواستشان در مورد پیوستن به مجاهدان برای غنیمت گرفتن رد شد فرمود: جز اندکی نمی فهمند
  • سوره الفتح (48): آیات 18 تا 28
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • اشاره به اینکه مقصود از رضا و سخط خدا ثواب و عقاب او است و آیه:" لَقَدْ رَضِیَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِینَ إِذْ یُبایِعُونَکَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ..." اخبار از پاداش و ثواب بیعت کنندگان است
      • توضیحی راجع به تفریع جمله:" فَعَلِمَ ما فِی قُلُوبِهِمْ" بر قلبش:" لَقَدْ رَضِیَ اللَّهُ..."
      • مقصود از ناس در جمله" وَ کَفَّ أَیْدِیَ النَّاسِ عَنْکُمْ"
      • اخبارات غیبی و پیشگویی هایی که در سوره فتح آمده است
      • بیان آیاتی که راجع به جنگ نکردن با مشرکین مکه و صلح با آنان است
      • مقصود از" کَلِمَةَ التَّقْوی " و اینکه مؤمنین احق به آن و اهل آن هستند
    • بحث روایتی روایاتی در باره روز شجره و تجدید بیعت مسلمانان با رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله)
      • اشاره
      • همه شرکت کنندگان در بیعت روز شجره به پیمان خود وفا نکردند
      • چند روایت در باره مراد از" کَلِمَةَ التَّقْوی " در جمله" وَ أَلْزَمَهُمْ کَلِمَةَ التَّقْوی "
      • روایاتی راجع به ماجرای جنگ و فتح خیبر
      • فردا پرچم را به دست کسی خواهم داد که...
      • آوردن گوسفند مسموم یک یهودیه برای رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله)
  • سوره الفتح (48): آیه 29.
    • اشاره
    • ترجمه آیه
    • بیان آیه
      • اشاره
      • اوصاف کسانی که با پیامبر (صلی الله علیه و آله) بودند
      • وعده خدا به مغفرت و اجر عظیم شامل همه کسانی که با پیامبر (صلی الله علیه و آله) بودند (صحابه) نمی شود
      • نقل و رد این سخن که وعده مغفرت و اجر عظیم در آیه:" وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ مِنْهُمْ..." شامل همه صحابه است
• (49)سوره حجرات مدنی است و هیجده آیه دارد (18)
  • سوره الحجرات (49): آیات 1 تا 10
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات مسائل و مطالبی که سوره مبارکه حجرات مشتمل بر آنست
      • اشاره
      • توضیح معنای جمله:" لا تُقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ" و بیان اینکه مفاد آن این است که هیچ حکمی را بر حکم خدا و رسول مقدم مدارید
      • وجوه مختلف دیگری که مفسرین در معنای جمله فوق گفته اند
      • مراد از اینکه فرمود: صدای خود را از صدای پیامبر بلندتر نکنید
      • توضیح راجع به جمله:" أَنْ تَحْبَطَ أَعْمالُکُمْ وَ أَنْتُمْ لا تَشْعُرُونَ" و وجوهی که در باره ظهور آن در اینکه بدون کفرهم عمل حبط می شود گفته شده است
      • توضیحی راجع به نقش" خبر" در زندگی اجتماعی انسان و اقسام خبر و لزوم تبین و تفحص در باره اخبار فاسق
      • لزوم پیروی از رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) و وجه و سبب اینکه آن جناب نباید از دیگران اطاعت کند
      • امر به اصلاح بین دو طایفه از مؤمنین که به جنگ با هم پرداخته اند و تعلیل آن به اینکه مؤمنان برادر یکدیگرند
    • گفتاری در معنای اخوت
    • بحث روایتی روایاتی در ذیل آیه:" لا تُقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ" و" لا تَرْفَعُوا أَصْواتَکُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِیِّ"
      • اشاره
      • روایتی در باره شان نزول آیه:" إِنْ جاءَکُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا"
      • حب همان دین است و دین همان حب است
      • چند روایت در باره اخوت ایمانی و شان نزول آیه:" وَ إِنْ طائِفَتانِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ اقْتَتَلُوا..."
  • سوره الحجرات (49): آیات 11 تا 18
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات نهی از مسخره کردن یکدیگر و عیبجویی و بد زبانی کردن
      • اشاره
      • معنای جمله:" بِئْسَ الِاسْمُ الْفُسُوقُ"
      • مقصود از" اجتناب از ظن" و مفاد قید" کثیرا" در آیه:" یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیراً مِنَ الظَّنِّ..."
      • نهی از تجسس عیوب دیگران و از غیبت کردن و بیان مفسده غیبت و تجسس (وَ لا تَجَسَّسُوا وَ لا یَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضاً...)
      • توضیح دلالت آیه:" یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَ أُنْثی وَ جَعَلْناکُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا..." بر نفی و رد تفاخر به انساب و نژادها و طبقات
      • توضیح اینکه تقوا تنها کرامت و امتیاز حقیقی است (إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ)
      • معنای اینکه فرمود: به اعراب بگو ایمان نیاورده اید بلکه بگویید اسلام آورده ایم
      • مؤمنان واقعی این چنین هستند
    • بحث روایتی روایاتی در مورد نهی از مسخره کردن یکدیگر، بد زبانی و تنابز به القاب، غیبت و سوء ظن، در ذیل آیات مربوطه گذشته
      • اشاره
      • چند روایت دال بر اینکه غیبت از زنا شدیدتر است
      • روایاتی در باره اینکه تنها ملاک فضیلت تقوا است
• (50)سوره ق مکی است و چهل و پنج آیه دارد (45)
  • سوره ق (50): آیات 1 تا 14
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات محتوای سوره مبارکه ق
      • اشاره
      • اقوال مختلف در باره جواب قسم" وَ الْقُرْآنِ الْمَجِیدِ" 505
      • مفاد آیه:" قَدْ عَلِمْنا ما تَنْقُصُ الْأَرْضُ مِنْهُمْ..." که در مقام رد سخن مشرکین مبنی بر استبعاد معاد است
      • مقصود از اینکه فرمود تکذیب کنندگان قیامت حق را تکذیب کرده در" امر مریج" هستند
      • اشاره به برهانی که جمله:" وَ أَحْیَیْنا بِهِ بَلْدَةً مَیْتاً کَذلِکَ الْخُرُوجُ، در رد استبعاد معاد توسط مشرکین متضمن است
    • بحث روایتی (روایاتی در باره کوه قاف و بیان اینکه این روایات غیر قابل اعتماد و مردودند)
  • سوره ق (50): آیات 15 تا 38
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • رد استبعاد اعاده خلقت و بیان امکان آن با استناد به وقوع خلقت نخستین
      • احتجاج به علم شامل و فراگیر خدای تعالی در خلقت اول و نزدیک بودن او به انسان
      • علم خدا به انسان از طریق فرشتگان کاتب اعمال
      • معنای اینکه فرمود: سکره موت" به حق" آمد
      • مقصود از سائق و شهیدی که در قیامت همراه هر کسی می آیند و بیان اینکه مخاطب آیه:" لَقَدْ کُنْتَ فِی غَفْلَةٍ مِنْ هذا..." کیست و مفهوم آن چیست
      • معنای آیه:" وَ قالَ قَرِینُهُ هذا ما لَدَیَّ عَتِیدٌ"
      • پاسخ خدای تعالی به عذری که قرین شیطانی مشرک دوزخی می آورد
      • وجوهی که در باره سؤال و جواب در آیه:" یَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلَأْتِ وَ تَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِیدٍ" و مفاد آن گفته شده است
      • وصف متقین و ورودشان به بهشت
      • معنای اینکه در باره بهشت متقین فرمود:" لَهُمْ ما یَشاؤُنَ فِیها وَ لَدَیْنا مَزِیدٌ"
    • بحث روایتی روایاتی در ذیل آیه:" أَ فَعَیِینا بِالْخَلْقِ الْأَوَّلِ..." و در باره دو فرشته نویسنده حسنات و سیئات
      • اشاره
      • روایتی دال بر اینکه خطاب" أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِیدٍ" به پیامبر و علی (علیهما الصلاة و السلام) می شود
      • چند روایت در ذیل آیه:" یَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلَأْتِ..." و راجع به اینکه در باره متقین در بهشت فرموده:" لَهُمْ ما یَشاؤُنَ فِیها وَ لَدَیْنا مَزِیدٌ" و...
  • سوره ق (50): آیات 39 تا 45
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات بیان آیات آخر سوره که پیامبر (صلی الله علیه و آله) را امر به صبر و تسبیح خدا می کند و روز قیامت را به یاد می آورد
    • بحث روایتی (چند روایت در ذیل آیه:" وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ الْغُرُوبِ" و مراد از" أَدْبارَ السُّجُودِ")
• (51)سوره ذاریات مکی است و شصت آیه دارد (60)
  • سوره الذاریات (51): آیات 1 تا 19
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات بیان غرض و مفاد این آیات شریفه
      • اشاره
      • اشاره به اینکه سوگندهای چهار گانه در آیات:" وَ الذَّارِیاتِ ذَرْواً..." سوگند به همه اسباب مؤثر در تدبیر سراسر جهان است
      • تاکید بر صدق و وقوع معاد و جزا
      • معنای آیه:" وَ السَّماءِ ذاتِ الْحُبُکِ" و مقصود از اینکه کفار در" قَوْلٍ مُخْتَلِفٍ" هستند
      • وجوه مختلف در معنای جمله:" یُؤْفَکُ عَنْهُ مَنْ أُفِکَ"
      • توضیحی در مورد جمله:" أَیَّانَ یَوْمُ الدِّینِ" که سؤال" خراصون" از زمان روز قیامت است
      • معنای اینکه در وصف متقین فرمود:" کانُوا قَلِیلًا مِنَ اللَّیْلِ ما یَهْجَعُونَ"
    • بحث روایتی چند روایت در باره مراد از ذاریات، حاملات، جاریات و مقسمات
      • اشاره
      • روایاتی در معنای" وَ السَّماءِ ذاتِ الْحُبُکِ"،" قَلِیلًا مِنَ اللَّیْلِ ما یَهْجَعُونَ"،" وَ بِالْأَسْحارِ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ" و مراد از" سائل" و" محروم"
  • سوره الذاریات (51): آیات 20 تا 51
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • اقسام آیاتی که در انفس انسان ها هست و بر یکتایی خداوند در ربوبیت دلالت می کند
      • وجوه مختلف در معنای اینکه فرمود:" وَ فِی السَّماءِ رِزْقُکُمْ وَ ما تُوعَدُونَ"
    • گفتاری در کافی بودن رزق برای روزی خواران
    • بیان
      • اشاره
      • داستان وارد شدن ملائکه مامور به هلاک ساختن قوم لوط بر ابراهیم (علیه السلام) و آنچه بین میزبان و میهمانان گذشت
      • آیتی که خداوند با عذاب قوم لوط و هلاکتشان بر جای گذاشت
      • اشاره به هلاکت فرعون و لشکریانش و هلاکت عاد، ثمود و قوم نوح (علیه السلام)
      • معنای آیه:" وَ السَّماءَ بَنَیْناها بِأَیْدٍ وَ إِنَّا لَمُوسِعُونَ"
    • بحث روایتی (روایاتی در باره آیات انفسی، رزق، ید داشتن خدا، و خلق زوجین از هر چیز و...)
  • سوره الذاریات (51): آیات 52 تا 60
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • طغیان و استکبار، علیت مشترک تکذیب اقوام مکذب بوده است
      • بررسی مفاد آیه:" وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ" و توضیحاتی در باره اینکه غرض از خلقت انس و جن عبادت خدا است
      • بیان اینکه الف و لام در" الجن و الانس" الف و لام جنس، و لام در" لیعبدون" لام غرض است
      • معنای اینکه فرمود:" ما أُرِیدُ مِنْهُمْ مِنْ رِزْقٍ وَ ما أُرِیدُ أَنْ یُطْعِمُونِ"
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیه:" وَ ذَکِّرْ فَإِنَّ الذِّکْری تَنْفَعُ الْمُؤْمِنِینَ" و آیه:" وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ" و در باره طلب روزی)

• • • • •