ترجمه تفسیر المیزان جلد 20

ترجمه تفسیر المیزان  جلد   20

ترجمه تفسیرالمیزان (مکارم شیرازی) جلد 20

• مشخصات کتاب
• (70)سوره معارج مکی است و چهل و چهار آیه دارد (44)
  • سوره المعارج (70): آیات 1 تا 18
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات مضامین سوره مبارکه معارج و مکی یا مدنی بودن آنها
      • اشاره
      • مراد از سؤال سائل بعذاب واقع
      • مقصود از توصیف خدای تعالی به" ذی المعارج"
      • منظور از عروج ملائکه و روح در روز قیامت به سوی خدا
      • مراد از اینکه کفار عذاب قیامت را دور می بینند و خداوند نزدیک می بیند
      • بیان سختی روز قیامت بر گنهکاران به نحوی که از فرزندان و کسان خود حالی نمی پرسند و حتی آرزو می کنند آنها را فدایی خود کنند
    • بحث روایتی روایاتی در باره نزول آیات" سَأَلَ سائِلٌ بِعَذابٍ واقِعٍ ..." در باره مردی که از نصب امیر المؤمنین (علیه السلام) به خلافت به خشم آمده تقاضای عذاب کرد
      • اشاره
      • چند روایت دیگر در ذیل آیات مربوط به طول روز قیامت و احوال آن روز
  • سوره المعارج (70): آیات 19 تا 35
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • توضیح راجع به صفت" حرص" و" هلع" و تقسیم آن به حرص خدادادی که مفید و مطلوب است و حرص بشری که انحرافی و مذموم می باشد
      • اوصاف نمازگزارانی که از" هلوع" بودن استثنا شده اند
      • توضیحی راجع به توصیف مؤمنین به اینکه از عذاب پروردگارشان بیمنا کند
      • مقصود از مراعات امانات و عهد و مراد از محافظت بر صلاة
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل برخی آیات گذشته راجع به نماز، حق سائل و محروم، و ...)
  • سوره المعارج (70): آیات 36 تا 44
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • توضیح معنای آیه:" فَما لِ الَّذِینَ کَفَرُوا قِبَلَکَ مُهْطِعِینَ ..." و بیان اینکه مراد از" الَّذِینَ کَفَرُوا" منافقینی هستند که اطراف پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) را گرفته بودند
      • چند وجه در معنای" إِنَّا خَلَقْناهُمْ مِمَّا یَعْلَمُونَ"
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل برخی آیات گذشته)
• (71)سوره نوح مکی است و بیست و هشت آیه دارد (28)
  • سوره نوح (71): آیات 1 تا 24
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • دعوت نوح (علیه السلام) به اصول سه گانه دین:" أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ اتَّقُوهُ وَ أَطِیعُونِ"
      • بیان منظور از بعضی گناهان که با ایمان آمرزیده می شود (یَغْفِرْ لَکُمْ مِنْ ذُنُوبِکُمْ) و اشاره به اینکه وسعت آمرزش گناهان به مقدار وسعت ایمان و عمل صالح است
      • شرح مفاد آیه:" وَ یُؤَخِّرْکُمْ إِلی أَجَلٍ مُسَمًّی ..." که می گوید اگر عبادت و تقوی و اطاعت پیشه کنید خدا اجل غیر مسمایتان را تا اجل مسمی تاخیر می اندازد
      • اثر استغفار از گناهان در رفع مصائب و بلایا و فتح باب نعمت ها
      • معنای آیه:" ما لَکُمْ لا تَرْجُونَ لِلَّهِ وَقاراً" و بیان احتجاجی که بر ربوبیت و معبود بودن خدای تعالی متضمن است
      • اشاره به وجه اینکه ماه را نور در آسمانها، و خورشید را چراغ نامید و مراد از اینکه فرمود شما را چون نبات از زمین رویانید
      • شکوه دو باره نوح (علیه السلام) از اینکه قومش او را نافرمانی کرده از کسی که مال و فرزند جز زیانش نیفزود پیروی کردند
    • بحث روایتی روایاتی در باره اینکه استغفار سبب وسعت رزق و نعمت می شود، مراد از" لا تَرْجُونَ لِلَّهِ وَقاراً"، تبعیت قوم نوح (علیه السلام) از اغنیاء، بت های آن قوم و ...
  • سوره نوح (71): آیات 25 تا 28
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • اشاره به دلالت جمله" أُغْرِقُوا فَأُدْخِلُوا ناراً" بر وجود برزخ، و بیان تتمه نفرین نوح (علیه السلام) علیه قوم خود
• (72)سوره جن مکی است و بیست و هشت آیه دارد (28)
  • سوره الجن (72): آیات 1 تا 17
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
    • گفتاری پیرامون جن (آنچه در باره جن در آیات قرآن آمده است)
    • بیان
      • اشاره
      • وجوه مختلف در باره قرائت ان به فتح همزه- در" وَ أَنَّهُ تَعالی جَدُّ رَبِّنا ..." و آیات بعد از آن که حکایت سخنان جنیان است بعد از ایمان آوردنشان
      • مراد از پناهنده شدن مردانی از انس به مردانی از جن در آیه:" وَ أَنَّهُ کانَ رِجالٌ مِنَ الْإِنْسِ یَعُوذُونَ بِرِجالٍ مِنَ الْجِنِّ"
      • مفاد آیه:" وَ أَنَّا لَمَسْنَا السَّماءَ ..." و آیه:" وَ أَنَّا کُنَّا نَقْعُدُ مِنْها ..." که از ممنوع شدن جنیان از صعود به آسمان و استراق سمع، همزمان با بعثت پیامبر اسلام (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) خبر می دهد
      • توضیح معنای اینکه مؤمنان جنی گفتند:" وَ أَنَّا مِنَّا الصَّالِحُونَ وَ مِنَّا دُونَ ذلِکَ کُنَّا طَرائِقَ قِدَداً"
      • استقامت بر طریقه اسلام وسعت رزق، و اعراض از یاد خدا عذاب رو به فزونی در پی دارد
    • بحث روایتی (روایاتی در باره استماع جن از رسول خدا، بیعت آنها با پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) و ...)
  • سوره الجن (72): آیات 18 تا 28
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • وجوه مختلف در باره مراد از اینکه مساجد از آن خدا است (وَ أَنَّ الْمَساجِدَ لِلَّهِ ...)
      • مراد از کسانی که چون پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) به نماز می ایستاد در اطرافش گرد می آمدند (کادُوا یَکُونُونَ عَلَیْهِ لِبَداً)
      • بیان موقعیت پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) نسبت به پروردگار و نسبت به مردم
      • علم غیب بالاصالة از آن خدا است و بالتبع و به تعلیم الهی دیگران هم می توانند آن را دارا شوند
      • احتمالات و وجوه مختلف در باره معنای آیه:" فَإِنَّهُ یَسْلُکُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ رَصَداً ..." که سلوک رصد در پیش رو و پشت سر رسول (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) و علت آن را بیان می کند
      • چهار مطلب که از سه آیه اخیر مورد بحث استفاده می شود
      • مستثنیات از عموم" فَلا یُظْهِرُ عَلی غَیْبِهِ أَحَداً"
      • معصوم بودن انبیاء و رسل در گرفتن، حفظ و ابلاغ وحی به زبان و به عمل
    • بحث روایتی (روایاتی راجع به جمله" أَنَّ الْمَساجِدَ لِلَّهِ" و اینکه پیغمبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) و ائمه (علیهم السلام) عالم به غیب بوده اند)
• (73)سوره مزمل مکی است و بیست آیه دارد (20)
  • سوره المزمل (73): آیات 1 تا 19
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • مفاد خطاب" یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ"
      • چند وجه در معنای آیه:" قُمِ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلًا ..."
      • بیان جهات مختلف سنگین بودن قرآن (إِنَّا سَنُلْقِی عَلَیْکَ قَوْلًا ثَقِیلًا) و چند وجه در این باره
      • چند قول در معنای دو آیه:" إِنَّ ناشِئَةَ اللَّیْلِ هِیَ أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قِیلًا إِنَّ لَکَ فِی النَّهارِ سَبْحاً طَوِیلًا"
      • مقصود از" ذکر" در خطاب:" وَ اذْکُرِ اسْمَ رَبِّکَ"
      • معنای اینکه فرمود: خدا را وکیل بگیر
      • تهدید تکذیب کنندگان صاحب نعمت
      • هشدار به کفار با اشاره به هلاکت فرعون بر اثر نافرمانی از فرستاده خدا
    • بحث روایتی روایاتی در باره نزول آیات:" یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ قُمِ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلًا ..."
      • اشاره
      • چند روایت در باره مراد از ترتیل قرآن و آداب تلاوت قرآن
      • روایاتی راجع به کیفیت نزول وحی بر رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله و سلم)
      • مراد از تبتل به سوی خدا (وَ تَبَتَّلْ إِلَیْهِ تَبْتِیلًا)
  • سوره المزمل (73): آیه 20
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیه
      • اشاره
      • زمان نزول این آیه شریفه که متضمن تخفیف دستور قیام در دو ثلث شب یا نصف یا ثلث آن است
      • آیه شریفه مربوط به حکم شب زنده داری مفاد آیات اول سوره را نسخ نمی کند بلکه تخفیف می دهد
    • بحث روایتی (روایتی در باره تخفیف تهجد شبانه، قرائت قرآن، تجارت، قرض به خدا، و ...)
• (74)سوره مدثر مکی است و پنجاه و شش آیه دارد (56)
  • سوره المدثر (74): آیات 1 تا 7
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • جمع بین روایات مختلف در باره زمان نزول سوره مبارکه مدثر
      • معنای خطاب" یا أَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ"
      • معنای تکبیر و فرق آن با تسبیح
      • اقوال مختلف در باره مراد از تطهیر جامعه ها (و ثیابک فطهر)
      • چند وجه در معنای آیه:" وَ لا تَمْنُنْ تَسْتَکْثِرُ" و" وَ لِرَبِّکَ فَاصْبِرْ"
    • بحث روایتی (روایاتی در باره نزول سوره مدثر و بعضی آیات نخست آن)
  • سوره المدثر (74): آیات 8 تا 31
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • ترکیب نحوی آیه:" فَذلِکَ یَوْمَئِذٍ یَوْمٌ عَسِیرٌ عَلَی الْکافِرِینَ غَیْرُ یَسِیرٍ"
      • وصف حال ولید بن مغیره و تکذیب نمودن او، و اخبار از در انداختنش به دوزخ
      • مقصود از توصیف سقر به اینکه" لا تُبْقِی وَ لا تَذَرُ ..."
      • مراد از نوزده نفر موکلان بر جهنم و اینکه فرمود:" وَ ما جَعَلْنا عِدَّتَهُمْ إِلَّا فِتْنَةً ..."
      • دنباله بحثی که پیرامون نفاق داشتیم و بیان اینکه انگیزه های نفاق قبل از هجرت نیز وجود داشته است
    • بحث روایتی (روایاتی در باره آنچه ولید بن مغیره در باره قرآن گفت، و نزول آیات گذشته در باره او)
  • سوره المدثر (74): آیات 32 تا 48
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • چند وجه در باره مقصود از" إِنَّها لَإِحْدَی الْکُبَرِ" و" نَذِیراً لِلْبَشَرِ"
      • معنای اینکه فرمود:" کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ رَهِینَةٌ" و مراد از استثناء" إِلَّا أَصْحابَ الْیَمِینِ"
      • مقصود از" یقین" که در جواب مجرمین به سؤال بهشتیان (ما سَلَکَکُمْ فِی سَقَرَ) آمده است
  • سوره المدثر (74): آیات 49 تا 56
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • تشبیه کفار اعراض کننده از قرآن، به گورخران رمیده از شیر، و بیان انگیزه آنان در تکذیب
    • بحث روایتی چند روایت در باره مراد از اینکه کفار می خواستند به هر کدام صحفی منشره داده شود
      • اشاره
      • روایاتی در باره معنای" هُوَ أَهْلُ التَّقْوی وَ أَهْلُ الْمَغْفِرَةِ"
• (75)سوره قیامت مکی است و چهل آیه دارد (40)
  • سوره القیامة (75): آیات 1 تا 15
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • مقصود از" نفس لوامه" که بدان قسم یاد شده است
      • آزادی طلبی انسان برای انجام هر کار دلخواه، انگیزه تکذیب قیامت و پرستش انکار آمیز از زمان آن است
      • اشاره به اینکه جستجوی گریزگاه در قیامت از باب ظهور ملکات آدمی است، و بیان مراد از اینکه در روز قیامت" مستقر انسان فقط به سوی پروردگار است"
      • وجوهی که در باره مقصود از" بِما قَدَّمَ وَ أَخَّرَ" گفته شده است
      • مراد از اینکه انسان بر نفس خود بصیرة است
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل برخی آیات گذشته: نفس لوامه، و جدان، و ...)
  • سوره القیامة (75): آیات 16 تا 40
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • مقصود از نهی:" لا تُحَرِّکْ بِهِ لِسانَکَ لِتَعْجَلَ بِهِ" و مراد از" إِنَّ عَلَیْنا جَمْعَهُ وَ قُرْآنَهُ"
      • وجوهی در معنای آیه:" فَإِذا قَرَأْناهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ" و آیه:" ثُمَّ إِنَّ عَلَیْنا بَیانَهُ"
      • دو وجه دیگری که در باره مفاد آیات:" لا تُحَرِّکْ بِهِ لِسانَکَ لِتَعْجَلَ بِهِ ..." گفته شده است
      • وصف حال طائفه ای که در قیامت گشاده رویند و توصیفی در مورد انحصار مستفاد از آیه:" إِلی رَبِّها ناظِرَةٌ"
      • حکایت حال احتضار طائفه ای دیگر که در قیامت گرفته رویند، و مراد از جمله وَ الْتَفَّتِ السَّاقُ بِالسَّاقِ"
      • مراد از اینکه در قیامت" مساق" به سوی پروردگار است
      • وجوه مختلف در باره معنای آیه:" أَوْلی لَکَ فَأَوْلی ثُمَّ أَوْلی لَکَ فَأَوْلی
    • بحث روایتی چند روایت در باره نزول آیات:" لا تُحَرِّکْ بِهِ لِسانَکَ ..."
      • اشاره
      • روایاتی در معنای آیه:" إِلی رَبِّها ناظِرَةٌ"
      • روایاتی در توضیح آیات مربوط به دم مرگ،" أَوْلی لَکَ فَأَوْلی ..."،" ا یحسب الانسان ان یترک سدی" و قدرت خداوند بر احیاء اموات
• (76)سوره دهر مدنی است و سی و یک آیه دارد (31)
  • سوره الإنسان (76): آیات 1 تا 22
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات اشاره به مضامین سوره مبارکه دهر
      • اشاره
      • مراد از اینکه انسان شی ء مذکوری نبوده، و احتجاجی که این بیان متضمن است
      • مقصود از ابتلاء انسان (نبتلیه) و آنچه از تفریع" فَجَعَلْناهُ سَمِیعاً بَصِیراً" بر آن استفاده می شود
      • معنای شکر و کفر و دو نکته ای که از آیه:" إِنَّا هَدَیْناهُ السَّبِیلَ إِمَّا شاکِراً وَ إِمَّا کَفُوراً" استفاده می شود
      • فرق بین هدایت تکوینی و هدایت تشریعی و بیان اینکه فطرت و خلقت آدمی شاهد بر حق و واجب الاتباع بودن دعوت تشریعی الهی است
      • مراد از" ابرار"، و صفات ایشان
      • توضیحی در مورد تنعم ابرار و نوشیدنشان از چشمه ای که" یَشْرَبُ بِها عِبادُ اللَّهِ ..."
      • مفاد، سبب و محل نزول آیه:" وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ ..."
      • معنای اینکه عملی به خاطر وجه اللَّه انجام شود
      • وصف نعمت های بهشتی ابرار که در مقابل صبرشان در راه خدا داده شده اند
      • اشاره به وجه اینکه در شمار نعم بهشتی ابرار، از حور العین نام برده نشده است
    • بحث روایتی چند روایت حاکی از مدنی بودن سوره هل اتی
      • اشاره
      • روایاتی راجع به نزول سوره هل اتی در شان امیر المؤمنین و فاطمه (علیهما السلام)
      • چند روایت از طرق عامه دال بر حضور مردی سیاه نزد رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) و نزول سوره هل اتی
      • رد سخن یکی از مفسرین دائر بر اینکه سوره هل اتی مکی است
      • روایاتی در بیان معنای جمله:" لَمْ یَکُنْ شَیْئاً مَذْکُوراً"
      • روایاتی دیگر در ذیل برخی آیات گذشته:" إِنَّا هَدَیْناهُ السَّبِیلَ ..."،" عَیْناً یَشْرَبُ بِها عِبادُ اللَّهِ ..."،" وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ ..." و ...
      • گفتاری در اینکه قرآن کریم چه هویتی برای انسان قائل است (در ذیل آیه:" هَلْ أَتی عَلَی الْإِنْسانِ حِینٌ مِنَ الدَّهْرِ لَمْ یَکُنْ شَیْئاً مَذْکُوراً")
  • سوره الإنسان (76): آیات 23 تا 31
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • امر به صبر و نهی از اطاعت از فساق و کفار
      • معنای آیه:" نَحْنُ خَلَقْناهُمْ وَ شَدَدْنا أَسْرَهُمْ ..." که متضمن دفع یک توهم در مورد قدرت خدای تعالی است
      • اشاره به اینکه مشیت بنده موقوف بر مشیت خدا است (وَ ما تَشاؤُنَ إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللَّهُ)
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل برخی آیات گذشته از جمله" وَ ما تَشاؤُنَ ...")
• (77)سوره مرسلات مکی است و پنجاه آیه دارد (50)
  • سوره المرسلات (77): آیات 1 تا 15
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • مراد از قسم" وَ الْمُرْسَلاتِ عُرْفاً"،" وَ النَّاشِراتِ نَشْراً" و سوگندهای دیگر آغاز سوره مبارکه مرسلات برای تاکید وقوع قیامت
    • گفتاری پیرامون سوگند یاد کردن خدای تعالی در قرآن
      • اشاره
      • بیان
      • حوادث و نشانه های قیامت که حاکی از تغایر نظام اخروی و نظام دنیوی در همه شؤون است
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل برخی آیات گذشته)
  • سوره المرسلات (77): آیات 16 تا 50
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات بیان احتجاجاتی بر یگانگی خداوند در ربوبیت، و بر اثبات یوم الفصل که از آیه:" أَ لَمْ نُهْلِکِ الْأَوَّلِینَ ..." و آیات بعد از آن استفاده می شود
      • اشاره
      • وصف عذابی که مکذبان قیامت در آن روز به سوی آن روانه می شوند
      • مقصود از رکوع در آیه:" وَ إِذا قِیلَ لَهُمُ ارْکَعُوا لا یَرْکَعُونَ" و وجه اتصال این آیه با آیات قبل
    • بحث روایتی (چند روایت در ذیل برخی آیات گذشته)
• (78)سوره نبا مکی است و چهل آیه دارد (40)
  • سوره النبإ (78): آیات 1 تا 16
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • بیان اینکه مقصود از" نبا عظیم" قیامت و" تسائل" از آن در بین مشرکین بوده است (عَمَّ یَتَساءَلُونَ ...)
      • مراد از اختلاف مشرکین در باره معاد
      • بیان احتجاج و استدلال بر ثبوت بعث و جزا، مستفاد از آیات:" أَ لَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ مِهاداً ..."
      • معنای اینکه فرمود:" کوه ها را میخ ها قرار دادیم" و" ازواج خلقتان کردیم"، و" خوابتان را سبات قرار دادیم" و ...
    • بحث روایتی (روایاتی در بیان برخی آیات گذشته)
  • سوره النبإ (78): آیات 17 تا 40
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • اوصاف قیامت، نبا عظیمی که واقع خواهد شد
      • توضیحی پیرامون به راه انداخته شدن کوه ها و سراب شدنشان (وَ سُیِّرَتِ الْجِبالُ فَکانَتْ سَراباً)
      • معنای" احقاب" که در باره ماندن طاغیان در جهنم فرمود:" لابِثِینَ فِیها أَحْقاباً"
      • اشاره به مطابقت جزا با اعمال، اعمالی که ثبت و ضبط شده اند
      • پاداش نیک متقین: نعمت های بهشتی
      • بیان مقصود از اینکه فرمود:" لا یَمْلِکُونَ مِنْهُ خِطاباً ..."
      • مراد از" روح" در:" یَوْمَ یَقُومُ الرُّوحُ وَ الْمَلائِکَةُ ..."
      • منظور از کسانی که در قیامت" لا یَتَکَلَّمُونَ" و مراد از استثناء:" إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمنُ ..."
    • گفتاری در اینکه روح در قرآن به چه معنا است گفتاری در باره معنای روح و مراتب آن در قرآن
    • بیان
    • بحث روایتی روایاتی در باره معنای" احقاب"، مراد از" روح"، و ... در ذیل آیات گذشته
      • اشاره
      • ما هستیم آنها که در قیامت اجازه سخن داشته شفاعت می کنیم
• (79)سوره نازعات مکی است و چهل و شش آیه دارد (46)
  • سوره النازعات (79): آیات 1 تا 41
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • اقوال مختلف در باره مراد از پنج سوگند آغاز سوره نازعات:" وَ النَّازِعاتِ غَرْقاً وَ النَّاشِطاتِ نَشْطاً ..."
      • بیان اینکه در این پنج سوگند به ملائکه سوگند یاد شده است
    • گفتاری پیرامون واسطه بودن ملائکه در تدبیر (در ذیل آیه فَالْمُدَبِّراتِ أَمْراً)
      • اشاره
      • عدم منافات بین واسطه بودن ملائکه و استناد حوادث به ایشان، با استناد آنها به خدای تعالی و به اسباب ظاهری
      • (بیان)معنای اینکه در باره قیامت فرمود:" یَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةُ"
      • حکایت سخن کفار در استبعاد معاد
      • داستان موسی (علیه السلام) و فرعون و آنچه اشاره به این داستان در این مقام افاده می کند
      • معنای" هَلْ لَکَ إِلی أَنْ تَزَکَّی وَ أَهْدِیَکَ إِلی رَبِّکَ فَتَخْشی که موسی (علیه السلام) مامور شد به فرعون بگوید
      • مراد فرعون از اینکه خطاب به مردم مصر گفت:" أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی
      • چند وجه در معنای" فَأَخَذَهُ اللَّهُ نَکالَ الْآخِرَةِ وَ الْأُولی
      • رفع استبعاد معاد در خطاب و استفهام توبیخی" أَ أَنْتُمْ أَشَدُّ خَلْقاً أَمِ السَّماءُ بَناها ..."
      • تسمیه قیامت به" الطامة الکبری"
      • تقسیم مردم به دو دسته: طاغی دوزخی، و خائف از مقام پروردگار که بهشت ماوای او است و بیان ضابطه برای صفات هر یک
      • لوازم و آثار طغیان و خوف از مقام رب
      • مقصود از مقام پروردگار و خوف از آن
    • بحث روایتی (روایاتی در باره سوگندهای سوره نازعات، استبعاد معاد توسط کفار، خوف از مقام پروردگار، پیروی از هوی)
  • سوره النازعات (79): آیات 42 تا 46
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • چند وجه در معنای اینکه بعد از حکایت سؤال مشرکین از زمان وقوع قیامت فرمود:" فِیمَ أَنْتَ مِنْ ذِکْراها"
      • آنچه از آیه" إِلی رَبِّکَ مُنْتَهاها" که در مقام تعلیل عدم علم پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) به زمان قیامت است استفاده می شود
      • مفاد آیه:" کَأَنَّهُمْ یَوْمَ یَرَوْنَها لَمْ یَلْبَثُوا إِلَّا عَشِیَّةً أَوْ ضُحاها" که در قالب تمثیل نزدیکی قیامت را بیان می کند
    • بحث روایتی (چند روایت راجع به سؤال مردم از زمان وقوع قیامت و جواب خدای تعالی)
• (80)سوره عبس مکی است و چهل و دو آیه دارد (42)
  • سوره عبس (80): آیات 1 تا 16
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات اشاره به شان نزول این آیات و غرض سوره که عبارتست از عتاب هر کس که ثروتمندان را بر ضعفاء و مساکین مقدم می دارد
      • اشاره
      • خبری عتاب آمیز حاکی از روی گرداندن از یک مرد نابینا و عنایت و توجه به توانگران
      • مقصود از اینکه در باره قرآن فرمود:" فِی صُحُفٍ مُکَرَّمَةٍ ..."
      • اشاره به اینکه ملائکه ای مخصوص، سفرای وحی و- تحت امر جبرئیل- متصدی حمل و ابلاغ آن به پیامبران بوده اند
    • بحث روایتی روایاتی حاکی از اعراض پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) از ابن ام مکتوم و نزول آیات:" عَبَسَ وَ تَوَلَّی ..."
      • اشاره
      • بیان اینکه آیات عتاب به روشنی متوجه پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) نیست و نزول آن در مورد روی گرداندن آن حضرت از ابن ام مکتوم از جهات مختلف مخدوش و مردود است
      • روایتی دیگر حاکی از نزول آیات عتاب در مورد مردی از بنی امیه
  • سوره عبس (80): آیات 17 تا 42
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • معنای آیه:" قُتِلَ الْإِنْسانُ ما أَکْفَرَهُ" و مراد از کفر در آن
      • نفی عذر از بشر در کفر ورزیدن و استکبارش، با بیان حقارت و ناچیزی مبدأ خلقت او و ...
      • اشاره به عدم منافات اینکه خلقت و تقدیر از ناحیه خدا است با مختار بودن انسان
      • مراد از اینکه فرمود خدا انسان را إقبار (دفن) کرد- ثُمَّ أَماتَهُ فَأَقْبَرَهُ-
      • معنای آیه:" کَلَّا لَمَّا یَقْضِ ما أَمَرَهُ" که متضمن ملامت انسان های مبتلا به کفر است
      • انسان با نظر در طعام خود (که یکی از نعم بی شمار الهی است) سعه تدبیر ربوبی را مشاهده خواهد کرد
      • اشاره به شدت و سختی روز قیامت به نحوی که انسان حتی از کسان و نزدیکانش می گریزد
    • بحث روایتی (روایاتی در باره:" قُتِلَ الْإِنْسانُ ما أَکْفَرَهُ"، جهل ابو بکر، و عمر به معنای" ابا"، شدت روز قیامت و ...)
• (81)سوره تکویر مکی است و بیست و نه آیه دارد (29)
  • سوره التکویر (81): آیات 1 تا 14
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات حوادث و وقایع زمان وقوع قیامت .
      • اشاره
      • مراد از اینکه در باره قیامت فرمود:" وَ إِذَا الْعِشارُ عُطِّلَتْ وَ إِذَا الْوُحُوشُ حُشِرَتْ ..."
      • وجه اینکه فرمود از دختران زنده به گور شده پرسیده می شود:" بِأَیِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ"
    • بحث روایتی (روایاتی در معنای آیات گذشته)
  • سوره التکویر (81): آیات 15 تا 29
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • مراد از" الخنس الجوار الکنس" که بدانها قسم یاد فرموده است
      • معنای" وَ اللَّیْلِ إِذا عَسْعَسَ وَ الصُّبْحِ إِذا تَنَفَّسَ"
      • مدح و توصیف جبرئیل به شش صفت
      • وجه اینکه فرمود:" صاحب شما" دیوانه نیست
      • مراد از اینکه رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) جبرئیل را در افق مبین دیده است
      • دفع هر گونه شبهه و تردید در باره حقانیت قرآن و اینکه آن کتاب هدایت است
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل برخی آیات گذشته)
• (82)سوره انفطار مکی است و نوزده آیه دارد (19)
  • سوره الانفطار (82): آیات 1 تا 19
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • مراد از اینکه در قیامت هر نفسی به آنچه مقدم و مؤخر داشته عالم می شود
      • مفاد استفهام توبیخی" یا أَیُّهَا الْإِنْسانُ ما غَرَّکَ بِرَبِّکَ الْکَرِیمِ" و آنچه وصف" کریم" افاده می کند
      • ملائکه به افعال و نیات ما علم دارند و بر هر کس دو ملک مامور ثبت و کتابت اعمال اویند
      • در قیامت رابطه تاثیر و تاثر اسباب عادی از بین می رود
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل" عَلِمَتْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ وَ أَخَّرَتْ"،" وَ إِنَّ عَلَیْکُمْ لَحافِظِینَ" و" وَ الْأَمْرُ یَوْمَئِذٍ لِلَّهِ")
• (83)سوره مطففین مکی یا مدنی است و سی و شش آیه دارد (36)
  • سوره المطففین (83): آیات 1 تا 21
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • چند وجه در باره اینکه در توصیف" مطففین" به" الَّذِینَ إِذَا اکْتالُوا عَلَی النَّاسِ یَسْتَوْفُونَ ..." خریدن به وزن گفته نشده
      • احتمال بر انگیخته شدن بعد از مرگ برای اجتناب از محرمات کافی است
      • توضیح مفردات و جملات آیات:" کَلَّا إِنَّ کِتابَ الفُجَّارِ لَفِی سِجِّینٍ ..."
      • اقوال مفسرین در بیان مراد از مفردات و جملات این آیات
      • گناه زیاد و مستمر، سر انجام انسان را به تکذیب روز جزا منتهی می کند
      • اعمال زشت صفا و جلای نفس را تیره کرده به آن نقش و صورتی می دهند که از درک حق مانع می گردد
      • معنای" علیین" که فرمود کتاب ابرار در آن است و چند قول در این باره
      • مراد از" مقربون" و اینکه ایشان علیین را می بینند
    • بحث روایتی (روایاتی راجع به:" نزول سوره مطففین"، در علیین بودن کتاب ابرار و در سجین بودن کتاب فجار، و فساد و" رین" قلب بر اثر ارتکاب گناه)
  • سوره المطففین (83): آیات 22 تا 36
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات جلالت قدر ابرار و نعمت های بهشتی ایشان
      • اشاره
      • توجیه نحوی توالی دو حرف عطف در" وَ فِی ذلِکَ فَلْیَتَنافَسِ الْمُتَنافِسُونَ ..."
      • خنده مؤمنان به کفار در روز جزا در مقابل خنده آن مجرمان به مؤمنان در دنیا
    • بحث روایتی (چند روایت حاکی از اینکه مراد از" الَّذِینَ أَجْرَمُوا" منافقین و از" الَّذِینَ آمَنُوا" امیر المؤمنین (علیه السلام) است)
• (84)سوره انشقاق مکی است و بیست و پنج آیه دارد (25)
  • سوره الانشقاق (84): آیات 1 تا 25
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • معنای اینکه در بیان چند تا از مقدمات قیامت فرمود آسمان منشق و زمین کشیده می شود و فرمود:" وَ أَذِنَتْ لِرَبِّها وَ حُقَّتْ"
      • مفاد آیه:" یا أَیُّهَا الْإِنْسانُ إِنَّکَ کادِحٌ إِلی رَبِّکَ کَدْحاً فَمُلاقِیهِ" و دلالت آن بر بعث و جزا
      • مقصود از اینکه فرمود کتابش به دست راست داده شود شادمان به سوی" اهل" خود باز می گردد
      • رد پندار آن کس که نامه اعمالش از پشت سر به او داده می شود و در دنیا در" اهل" خود مسرور بود و می پنداشت به سوی خدا و برای حساب بازگشتی ندارد
      • جوابی که به این سؤال و اشکال داده شده که مؤمنان گنهکار در زمره" مَنْ أُوتِیَ کِتابَهُ بِیَمِینِهِ" هستند یا" مَنْ أُوتِیَ کِتابَهُ وَراءَ ظَهْرِهِ"؟
      • معنای آیه:" لَتَرْکَبُنَّ طَبَقاً عَنْ طَبَقٍ"
      • معنای جمله:" وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما یُوعُونَ"
    • بحث روایتی (روایاتی در باره محاسبه اعمال در قیامت، نزول آیه:" فَأَمَّا مَنْ أُوتِیَ کِتابَهُ ..."،" لَتَرْکَبُنَّ طَبَقاً عَنْ طَبَقٍ" و ...)
• (85)سوره بروج مکی است و بیست و دو آیه دارد (22)
  • سوره البروج (85): آیات 1 تا 22
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات اشاره به مضامین سوره مبارکه بروج
      • اشاره
      • مراد از ذات البروج بودن آسمان
      • مقصود از" شاهد" در" وَ شاهِدٍ وَ مَشْهُودٍ" رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) و مراد از" مشهود" شکنجه های کفار به مؤمنین و ثواب و کیفر اخروی هر کدام است
      • اقوال عدیده مفسرین در باره مراد از" شاهِدٍ وَ مَشْهُودٍ"
      • مراد از" اصحاب الاخدود" و معنای" قُتِلَ أَصْحابُ الْأُخْدُودِ"
      • آنچه آوردن اوصاف: عزیز، حمید، مالکیت سماوات و ارض و شهید بودن بر هر چیز برای خداوند در آیه:" و ما نقموا منهم ..." افاده می کند
      • تهدید شکنجه کنندگان مؤمنین و مؤمنات به عذاب جهنم و عذاب حریق
      • توضیح تعلیل شدید بودن بطش پروردگار به اینکه او مبدء و معید است
    • بحث روایتی روایاتی در باره مراد از" وَ شاهِدٍ وَ مَشْهُودٍ" داستان اصحاب اخدود، وصف لوح محفوظ، و ...)
• (86)سوره طارق، مکی است و هفده آیه دارد (17)
  • سوره الطارق (86): آیات 1 تا 17
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • معنای" طارق" و" ثاقب"
      • مراد از اینکه فرمود:" هیچ نفسی نیست جز اینکه بر آن حافظی است"
      • شخصیت انسان به نفس و روح او است و لذا انسانی که در قیامت اعاده می شود عین همان انسان دنیوی است نه مثل او
      • استدلال بر قدرت خدا بر احیاء اموات به خلقت انسان از آبی جهنده که از بین" صلب" و" ترائب" خارج می شود
      • وجه تسمیه قیامت به" یَوْمَ تُبْلَی السَّرائِرُ"
      • وصف قرآن به اینکه" قول فصل" است و" هزل نیست"
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل برخی آیات گذشته از جمله" یَوْمَ تُبْلَی السَّرائِرُ" و" أنه لقول فصل")
• (87)سوره اعلی مکی است و نوزده آیه دارد (19)
  • سوره الأعلی (87): آیات 1 تا 19
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • توضیح معنای اینکه فرمود:" سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ- نام پروردگارت را تنزیه کن" و اقوال مختلف در این باره
      • مظاهر تدبیر الهی: خلقت، تسویه، تقدیر، هدایت و ...
      • معنای" اقراء" در" سَنُقْرِئُکَ فَلا تَنْسی و مفاد استثناء" إِلَّا ما شاءَ اللَّهُ ..."
      • معنای اینکه خطاب به پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) فرمود:" وَ نُیَسِّرُکَ لِلْیُسْری تو را برای یسری آسان می کنیم" و نکته ای که این تعبیر متضمن است
      • سبب و مفاد اینکه امر به تذکر دادن را مشروط نمود به اینکه: اگر تذکر سود به بخشد (فَذَکِّرْ إِنْ نَفَعَتِ الذِّکْری
      • معنای اینکه شقی دوزخی در آتش نه می میرد و نه زنده می شود، و مراد از تزکی در:" قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّی"
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیات:" سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی"،" سَنُقْرِئُکَ فَلا تَنْسی ،" قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّی" و در باره صحف اولی)
• (88)سوره غاشیه مکی است و بیست و شش آیه دارد (26)
  • سوره الغاشیة (88): آیات 1 تا 26
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • وجه تسمیه قیامت به" غاشیه- فرا گیرنده" و معنای اینکه در قیامت وجوهی خاشعه اند و" عامِلَةٌ ناصِبَةٌ"
      • وصف جنت عالیه ای که چهره های ناعمه در قیامت در آن جای دارند
      • دعوت به نظر در مظاهر تدبیر الهی
      • توضیحی راجع به استثناء" إِلَّا مَنْ تَوَلَّی وَ کَفَرَ" از" فَذَکِّرْ إِنَّما أَنْتَ مُذَکِّرٌ"
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیات" عامِلَةٌ ناصِبَةٌ"" فَذَکِّرْ إِنَّما أَنْتَ مُذَکِّرٌ" و در باره حساب اعمال)
• (89)سوره فجر مکی است و سی آیه دارد (30)
  • سوره الفجر (89): آیات 1 تا 30
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات مضامین سوره مبارکه فجر
      • اشاره
      • وجوه مختلف در باره مراد از" فجر"،" لیال عشر" و" شفع و وتر" که بدانها سوگند یاد شده است
      • مراد از" إِرَمَ ذاتِ الْعِمادِ"
      • وجه توصیف فرعون به" ذی الاوتاد"
      • حکایت زبان حال نوع آدمی که آزمایش خدا با اکرام و نعمت دادن را به حساب ممتاز بودن خود از دیگران می گذارد
      • و آزمایش خدا با فقر و تنگدستی را اهانت و خواری از ناحیه خدا می پندارد
      • مراد از آمدن پروردگار در قیامت (وَ جاءَ رَبُّکَ وَ الْمَلَکُ ...)
      • متذکر شدن و" یا لیتنی" گفتن انسان در قیامت
      • " نفس مطمئنة" نفسی است که با ایمان به پروردگار و یاد او سکونت یافته، به مقام رضا رسیده است و ...
    • بحث روایتی (روایاتی در باره مراد از شفع و وتر، تسمیه فرعون به ذی الأوتاد، آورده شدن جهنم، آمدن خدا، و ...)
      • اشاره
      • روایتی در باره کیفیت قبض روح مؤمن و خطاب" یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ..." به او
• (90)سوره بلد مکی است و بیست آیه دارد (20)
  • سوره البلد (90): آیات 1 تا 20
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات حقیقتی در باره خلقت انسان که سوره مبارکه بلد بیان می کند
      • اشاره
      • سه وجه در معنای آیه:" وَ أَنْتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَدِ"
      • بیان اینکه سوگند" وَ والِدٍ وَ ما وَلَدَ" سوگند به ابراهیم و اسماعیل (علیهما السلام) است
      • چند قول دیگر در باره مراد از" والِدٍ وَ ما وَلَدَ"
      • خلقت انسان در" کبد" و آمیخته بودن حیات او با رنج و خستگی
      • حکایت منت گذاری کسی که مقداری از مال خود را انفاق نموده، می گوید: مال هنگفتی را تلف کردم
      • رد و انکار لازمه سخن کسی که انفاق از مال بر او گران آمده گفت:" أَهْلَکْتُ مالًا لُبَداً"
    • بحث روایتی (روایاتی در باره قسم به شهر مکه، مراد از" والِدٍ وَ ما وَلَدَ"، کسی که گفت:" أَهْلَکْتُ مالًا لُبَداً"، اطعام مسکین و آزاد کردن برده)
• (91)سوره شمس مکی است و شانزده آیه دارد (16)
  • سوره الشمس (91): آیات 1 تا 15
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • چند وجه در باره مرجع ضمیر در" وَ النَّهارِ إِذا جَلَّاها"
      • وجه اینکه در آیه:" وَ السَّماءِ وَ ما بَناها" از بانی آسمانی تعبیر به" ما" شده است
      • معنای" فجور" و" تقوی" و مراد از اینکه خداوند فجور و تقوای نفس را به او الهام کرده
      • معنای اینکه در جواب قسم ها فرمود:" قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکَّاها وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّاها"
      • طغیان قوم ثمود و پی کردن ناقه صالح (علیه السلام)، نمونه ای از" وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّاها"
    • بحث روایتی (روایاتی در باره الهام فجور و تقوی، جبر و اختیار، اشقای اولین و اشقای آخرین)
• (92)سوره لیل مکی است و بیست و آیه دارد (21)
  • سوره اللیل (92): آیات 1 تا 21
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • مراد از اینکه در باره مؤمن انفاق کننده متقی فرمود:" فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْری و در باره بخل ورزنده مکذب فرمود:" فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْعُسْری
      • هدایت خلق از قضاهای الهی است که بر خود واجب کرده (إِنَّ عَلَیْنا لَلْهُدی و با هادی بودن انبیاء (علیهم السلام) منافات ندارد
      • فرق بین هدایت به معنای ارائه طریق و هدایت به معنای ایصال به هدف
      • بیان اینکه تکذیب کننده دعوت حق و روی گرداننده از آن" اشقی" است، و اینکه مفاد آیه" لا یَصْلاها إِلَّا الْأَشْقَی ..." اینست که فقط کافر اشقی خالد در جهنم است
      • متقی ترین افراد کسی است که در راه رضای خدا از مال خود انفاق می کند
    • بحث روایتی (روایاتی در باره نزول آیات:" فَأَمَّا مَنْ أَعْطی وَ اتَّقی ..." در شان" ابو دحداح" و روایتی در باره اینکه هدایت کننده خدا است) 5
• (93)سوره ضحی، مکی یا مدنی است و یازده آیه دارد (11)
  • سوره الضحی (93): آیات 1 تا 11
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • مقصود از اینکه خطاب به پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) فرمود خدا تو را" یتیم" و" ضال" یافت. چند وجه در این باره
      • تو یتیم بودی و درد یتیمی کشیده ای، پس بر یتیم قهر مکن. تهیدست بوده ای و طعم فقر چشیده ای، پس سائل را از خود مران و ...
    • بحث روایتی روایاتی در باره نزول آیه:" وَ لَسَوْفَ یُعْطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضی ، شفاعت، و معنای آیه:" وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثْ" ...
• (94)سوره انشراح، مکی یا مدنی است و هشت آیه دارد (8)
  • سوره الشرح (94): آیات 1 تا 8
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • نادرستی سخن فخر رازی در رد این قول که سوره" و الضحی" و" الم نشرح" یک سوره اند
      • مقصود از شرح صدر رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله و سلم)، و وجوه مختلف در باره مراد از" وضع وزر" از آن حضرت
      • توضیح مفاد آیه:" فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً" و رد سخنی از زمخشری در این باره
      • مفاد تکرار جمله:" إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً" و چند وجه در باره امر" فَإِذا فَرَغْتَ فَانْصَبْ ..." به پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم)
    • بحث روایتی (روایاتی متضمن تمثیلی حاکی از شکافته شدن سینه پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) و تبدیل قلب او و روایاتی دیگر در ذیل آیات گذشته)
• (95)سوره تین، مکی است و هشت آیه دارد (8)
  • سوره التین (95): آیات 1 تا 8
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • مراد از" تین" و" زیتون" و وجه تسمیه مکه به" الْبَلَدِ الْأَمِینِ"
      • منظور از خلقت انسان در احسن تقویم و اشاره به مقام رفیع او بر حسب طبع اولی و استعداد ذاتی
      • چند احتمال در باره مراد از" رد" انسان (جز مؤمنان صالح العمل) به" أَسْفَلَ سافِلِینَ"
      • معنای آیه:" فَما یُکَذِّبُکَ بَعْدُ بِالدِّینِ ..." و تقریر احتجاجی که برای اثبات بعث و جزا متضمن است
    • بحث روایتی (چند روایت راجع به مراد از" تین"،" زیتون" و" البلد الامین")
• (96)سوره علق مکی است و نوزده آیه دارد (19)
  • سوره العلق (96): آیات 1 تا 19
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • معنای" قرائت" و مفاد" اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ ..."
      • خلقت انسان از" علق" برهان و شاهدی بر یگانگی خداوند در ربوبیت
      • مراد از امر به قرائت در" اقْرَأْ وَ رَبُّکَ الْأَکْرَمُ" و مفاد توصیف خدا به" الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ" بعد از امر به قرائت
      • بی نیاز دانستن خود، منشا و علت طغیان آدمی است
      • توضیحی راجع به تشریع نماز قبل از شب معراج و قبل از نزول قرآن که از آیه:" أَ رَأَیْتَ الَّذِی یَنْهی عَبْداً إِذا صَلَّی" استفاده می شود
      • تهدید آنکه مانع نماز گزاردن پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) می شده
    • بحث روایتی روایاتی در باره ماجرای نزول نخستین وحی بر پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم):" اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ ..." و بیان اشکالی که در این روایات دیده می شود
      • اشاره
      • شان نزول آیات:" أَ رَأَیْتَ الَّذِی یَنْهی ..."، سجده نزدیک ترین حالت عبد به رب، سور عزائم
• (97)سوره قدر مکی است و پنج آیه دارد (5)
  • سوره القدر (97): آیات 1 تا 5
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • مفاد آیه:" إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ" اینست که همه قرآن در شب قدر نازل شده است
      • وجه تسمیه شب قدر، تقدیر و احکام امور یک سال در شب قدر، یکی از شب های رمضان است و هر سال تکرار می شود
      • مراد از بهتر بودن شب قدر از هزار شب، و منظور از تنزل ملائکه و روح به اذن پروردگارشان" مِنْ کُلِّ أَمْرٍ"
    • بحث روایتی روایاتی حاکی از اینکه شب قدر یکی از سه شب نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم رمضان هر سال است
      • اشاره
      • روایتی دال بر اینکه سوره قدر برای تسلیت به رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) که در رؤیا بنی امیه را بر منبر خود دیده بود نازل شده
      • روایاتی در باره بهتر بودن شب قدر از هزار ماه، تقدیر امور و نزول ملائکه و روح در آن شب
• (98)سوره بینه مدنی است و هشت آیه دارد (8)
  • سوره البینة (98): آیات 1 تا 8
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات تفسیر آیه:" لَمْ یَکُنِ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ ..." که گفته شده از مشکل ترین آیات قرآنی است
      • اشاره
      • موارد استعمال واژه" کتاب" و مراد از اینکه فرمود در صحف مطهره ای که پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) تلاوت می کند" کُتُبٌ قَیِّمَةٌ" هست
      • بیان اینکه کتب آسمانی برای عموم بشر آورده شده و آیه:" وَ ما تَفَرَّقَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ ..." حکایت حال مشرکین نیز هست
      • توضیح اینکه از آیه:" وَ ذلِکَ دِینُ الْقَیِّمَةِ" استفاده می شود که دین توحید قائم به امر مجتمع بشری و حافظ مصالح حیاتشان است و رسالت پیامبر اسلام (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) شامل عموم بشر می شود
      • بهترین مردم و بدترین مردم
    • بحث روایتی (چند روایت در باره اینکه مراد از" خیر البریه- بهترین مردم" امیر المؤمنین (علیه السلام) و شیعیان اویند)
• (99)سوره زلزال مدنی است و هشت آیه دارد (8)
  • سوره الزلزلة (99): آیات 1 تا 8
    • اشاره
    • ترجمه آیات .
    • بیان آیات
      • اشاره
      • مقصود از اینکه در قیامت زمین" اثقال" خود را بیرون می کند و" انسان" می گوید آن را چه شده است
      • معنای اینکه در روز قیامت زمین به وحی الهی از اخبار خود سخن می گوید
      • معنای اینکه فرمود:" یَوْمَئِذٍ یَصْدُرُ النَّاسُ أَشْتاتاً ..." و بیان عدم منافات بین آیه:" فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ ..." با آیاتی که بر حبط اعمال، تبدیل و تکفیر سیئات و انتقال حسنات و سیئات دلالت دارند
    • بحث روایتی روایاتی در ذیل آیات سوره زلزال راجع به وقایع قیامت: اخبار زمین، رؤیت اعمال، و ...)
• (100)سوره عادیات مدنی است و یازده آیه دارد (11)
  • سوره العادیات (100): آیات 1 تا 11
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • وجوهی که در باره مراد از سوگندهای:" وَ الْعادِیاتِ ضَبْحاً ..." گفته شده و بیان اینکه این قسم ها قسم به سوارگان رزمنده است
      • دو خصلت بنی آدم:" کنود" بودن و حب مال
    • بحث روایتی (روایتی راجع به نزول سوره عادیات در باره نبرد امیر المؤمنین (علیه السلام) در جنگ ذات السلاسل، و روایتی دیگر)
• (101)سوره قارعه مکی است و یازده آیه دارد. (11)
  • سوره القارعة (101): آیات 1 تا 11
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • وجه تسمیه قیامت به" قارعه" و تشبیه مردم پس از بر انگیخته شدن، و به توده ملخ
      • معنای اینکه در باره کسی که اعمالش سبک است فرمود:" فامه هاویه"
    • بحث روایتی (چند روایت در معنای برخی آیات گذشته از جمله" فامه هاویه")
• (102)سوره تکاثر مکی است و هشت آیه دارد (8)
  • سوره التکاثر (102): آیات 1 تا 8
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • توضیح مفردات و مفاد آیات:" أَلْهاکُمُ التَّکاثُرُ حَتَّی زُرْتُمُ الْمَقابِرَ ..." که متضمن توبیخ شدید مردم در جمع مال و نفرات است
      • تخطئه و تهدید متکاثران و معنای" لَتَرَوُنَّ الْجَحِیمَ" و" ثُمَّ لَتَرَوُنَّها عَیْنَ الْیَقِینِ"
      • توضیحی در باره" نعمت" و استفاده از آن در راه اطاعت و سؤال از آن در قیامت
    • بحث روایتی چند روایت در باره شان نزول سوره تکاثر
      • اشاره
      • روایاتی بیانگر اینکه مراد از نعیمی که از آن سؤال می شود محمد و آل او (علیهم السلام)، یا ولایت اهل بیت (علیهم السلام) است و توضیحی در این باره، با بیان رابطه بین نعمت بودن نعمت ها و هدایت دینی
• (103)سوره عصر مکی است و سه آیه دارد (3)
  • سوره العصر (103): آیات 1 تا 3
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • اقوال مختلف در باره مراد از" عصر" که بدان قسم یاد فرموده است
      • شرحی در مورد مستثنی بودن مؤمنان صالح العمل از زیانمندی جنس انسان
      • جمله" وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ" بر عمل به همه اعمال صالح دلالت دارد و از آن استفاده می شود که مؤمنان گنهکار نیز در خسرانند
      • خصوصیت و اهمیت تواصی به حق و تواصی به صبر که بعد از عنوان کلی" وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ" اختصاص به ذکر یافتند
    • بحث روایتی (چند روایت در ذیل آیات سوره عصر)
• (104)سوره همزه مکی است و نه آیه دارد (9)
  • سوره الهمزة (104): آیات 1 تا 9
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • تهدید شدید به گرد آورندگان مال و ذکر اوصاف آنان که" همزه" اند و" لمزه" و مال خود را مایه جاودانی می پندارند و ...
      • معنای اینکه در وصف آتش جهنم فرمود:" الَّتِی تَطَّلِعُ عَلَی الْأَفْئِدَةِ" و معنای" فِی عَمَدٍ مُمَدَّدَةٍ"
    • بحث روایتی (روایاتی در باره شان نزول سوره همزه، معنای" همزه" و" لمزه" و ... مراد از" عَمَدٍ مُمَدَّدَةٍ")
• (105)سوره فیل مکی است و پنج آیه دارد. (5)
  • سوره الفیل (105): آیات 1 تا 5
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • بیان مفردات و مفاد آیات سوره مبارکه فیل
    • بحث روایتی (داستان اصحاب فیل و هلاکتشان)
• (106)سوره قریش مکی است و پنج آیه دارد (5)
  • سوره قریش (106): آیات 1 تا 4
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • معنای سوره ایلاف در فرض وحدت با سوره فیل و در صورت استقلال
    • بحث روایتی (روایتی در باره مفاد سوره ایلاف)
• (107)سوره ماعون مدنی یا مکی است و هفت آیه دارد (7)
  • سوره الماعون (107): آیات 1 تا 7
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • اوصاف تکذیب کنندگان دین: راندن یتیم، عدم اهتمام به طعام مسکین، سهل انگاری در نماز گزاردن، ریا کاری و منع" ماعون"
    • بحث روایتی (چند روایت در باره مفاد آیات گذشته از جمله: سهل انگاری در باره نماز و مراد از منع" ماعون")
• (108)سوره کوثر مکی است و سه آیه دارد (3)
  • سوره الکوثر (108): آیات 1 تا 3
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • اقوال مختلف در باره مراد از" کوثر" و بیان شواهد دال بر اینکه مراد از آن ذریه پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) یعنی فرزندان فاطمه (علیها السلام) است
      • مراد از امر به صلاة و نحر بعد از منت گذاردن به اعطاء کوثر
    • بحث روایتی روایاتی در باره اینکه مراد از" نحر" در" فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَ انْحَرْ" بلند کردن دست ها در موقع اداء تکبیر نماز است
      • اشاره
      • روایاتی راجع به زخم زبان زدن به پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) در مورد نداشتن اولاد ذکور، کسی که زخم زبان زد، و نزول سوره کوثر
• (109)سوره کافرون مکی است و شش آیه دارد. (6)
  • سوره الکافرون (109): آیات 1 تا 6
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • بیان اینکه خطاب در" یا أَیُّهَا الْکافِرُونَ ..." به گروهی معهود و معین از کفار بوده و" وَ لا أَنْتُمْ عابِدُونَ ما أَعْبُدُ" اخبار غیبی از آینده است
      • وجه تکرار مضمون سابق در" وَ لا أَنا عابِدٌ ما عَبَدْتُّمْ وَ لا أَنْتُمْ عابِدُونَ ما أَعْبُدُ"
      • بیان اینکه آیه:" لَکُمْ دِینُکُمْ وَ لِیَ دِینِ" اخبار از اینست که کافران مخاطب پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) به دین او نخواهند گروید. چند وجه دیگر در معنای این آیه
    • بحث روایتی (روایتی در باره شان نزول سوره کافرون و روایتی راجع به تکرار یک مضمون در سوره)
• (110)سوره نصر مدنی است و سه آیه دارد (3)
  • سوره النصر (110): آیات 1 تا 3
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • بیان اینکه مراد از نصر و فتح که در" إِذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ ..." رسیدن آن پیشگویی شده فتح مکه است
      • وجه و مناسبت امر به حمد و استغفار پروردگار، بعد از دیدن نصر الهی
    • بحث روایتی چند روایت مربوط به نزول سوره نصر
      • اشاره
      • تفصیل داستان فتح مکه: پیمان شکنی مکیان، حرکت قوای اسلام، وقایع بین راه، وارد شدن به شهر و ...
      • خطبه پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) بعد از فتح مکه
• (111)سوره تبت مکی است و پنج آیه دارد (5)
  • سوره المسد (111): آیات 1 تا 5
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • معنای" تَبَّتْ یَدا أَبِی لَهَبٍ وَ تَبَّ" و وجه اینکه در این نفرین از ابو لهب به کنیه یاد شده است
      • توضیحی در باره اینکه نفرین به ابو لهب و اینکه فرمود:" سَیَصْلی ناراً ..." عدم اختیار ابو لهب در جهنمی شدن را افاده نمی کند
    • بحث روایتی (چند روایت در باره بد رفتاری ابو لهب و همسرش با رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) و نزول سوره تبت)
• (112)سوره اخلاص مکی است و چهار آیه دارد (4)
  • سوره الإخلاص (112): آیات 1 تا 4
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • فرق بین" احد" و" واحد" و معنای احد بودن خدای تعالی
      • معنای اینکه خدا صمد است اینست که هر چیزی در ذات و آثار و صفات محتاج او است و او منتهی المقاصد است
      • بیان اینکه نزائیدن، زاده نشدن و کفو نداشتن خدا فرع بر صمد بودن و یگانگی او در ذات و صفات و افعال است
    • بحث روایتی (روایاتی در باره فضیلت سوره اخلاص و توضیح مضامین عالیه آن)
• (113)سوره فلق مکی است و پنج آیه دارد (5)
  • سوره الفلق (113): آیات 1 تا 5
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • معنای" فلق" در" قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ" و مفاد" مِنْ شَرِّ ما خَلَقَ"
      • ذکر خصوص شر شبانگاه، شر ساحران و شر حاسد بعد از ذکر" من شر ما خلق" از باب اهتمام به این سه شرط است
    • بحث روایتی چند روایت حاکی از نزول" معوذتین" بعد از بیمار شدن پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) بر اثر سحر یک یهودی
      • اشاره
      • نظر ابن مسعود دائر بر اینکه" معوذتین" جزء قرآن نیست، رد این نظر و بیان اینکه تواتر قطعی بر اینکه این دو سوره جزء قرآنند وجود دارد
      • چند روایت در باره مراد از" فلق" و در باره آثار حسد
• (114)سوره ناس مدنی است و شش آیه دارد (6)
  • سوره الناس (114): آیات 1 تا 6
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • شرحی در مورد اینکه خدای تعالی از سه جهت" رب الناس"،" ملک الناس" و" اله الناس" بودن ملجا و معاذ است
      • مراد از" وسواس خناس" و اینکه فرمود:" مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ"
    • بحث روایتی روایاتی در باره شان نزول سوره ناس، مراد از" وسواس خناس" و وساوس و تسویلات آن)

• • • • •