ترجمه تفسیر المیزان جلد 11

ترجمه تفسیر المیزان  جلد   11

ترجمه تفسیرالمیزان (مکارم شیرازی) جلد 11

• مشخصات کتاب
• ادامه سوره هود
  • سوره هود (11): آیات 100 تا 108
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • دو احتمال در معنای:" أَنْباءِ الْقُری
      • مراد از اینکه آلهه مشرکین جز بر هلاکت و تباهی خوانندگان خویش نیفزودند
      • اشاره به وجود ارتباط بین اعمال سابق و لاحق انسان و نیز ارتباط بین اعمال هر فرد و گروه با اعمال دیگران و لزوم رسیدگی به اعمال همگان در روزی که همه جمعند
      • عالم برزخ منزلگاه موقتی است و جنبه تمهیدی برای روز قیامت و بهشت و دوزخ جاودانه دارد
      • چند وجه در معنای:" یَوْمَ یَأْتِ" در آیه شریفه
      • در روز قیامت حقایق برای همگان واضح شده، توهم استقلال اسباب و وسائط زائل می گردد
      • معنای جمله:" یَوْمَ یَأْتِ لا تَکَلَّمُ نَفْسٌ إِلَّا بِإِذْنِهِ" و بیان اینکه تکلم در قیامت از سنخ تکلم در این دنیا نمی باشد
      • بیان اینکه دروغ گفتن مشرکین در روز قیامت از باب ظهور ملکات است
      • وجه جمع بین آیاتی که تکلم در روز قیامت را اثبات می کنند با آیاتی که آن را نفی و انکار می کنند
      • وجوهی که دیگران در این باره گفته اند
      • معنای جمله" فَمِنْهُمْ شَقِیٌّ وَ سَعِیدٌ" و اشاره به معنای تقسیم انسانها به سعادتمند و شقاوتمند
      • نقد و رد سخن فخر رازی که گفته است سعادت و شقاوت آدمی به حکم خدا و لازم لا ینفک او است
      • بیان اینکه قضا و قدر الهی و علم او به اعمال انسان منافاتی با اختیاری بودن اعمال انسان ندارد
      • معنای" خلود" و مشتقات آن
      • دو اشکال که در تحدید خلود جهنم و بهشت به دوام آسمانها و زمین در آیه" خالِدِینَ فِیها ما دامَتِ السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ" به نظر می رسد و جواب آن
      • وجوه دیگری که در باره تحدید خلود در آیه شریفه ذکر شده است
      • معنای استثناء:" إِلَّا ما شاءَ رَبُّکَ" در دو آیه مربوط به بهشتیان و دوزخیان
      • وجوه مختلف دیگر در مورد مراد از استثناء فوق الذکر
      • اشاره به نکته لطیفی که از آیه:" وَ أَمَّا الَّذِینَ سُعِدُوا ..." استفاده می شود
      • وجه جمع بین جمله:" إِلَّا ما شاءَ رَبُّکَ" و" عَطاءً غَیْرَ مَجْذُوذٍ" در آیه شریفه و اشاره به لزوم خلود بهشتیان در بهشت و عدم لزوم خلود دوزخیان در دوزخ
    • بحث روایتی
      • اشاره
      • شرحی در مورد اختیاری بودن سعادت و شقاوت و نقش ایمان و عمل در تحصیل هر یک و بیان مراد روایاتی که در مورد مقدر و مقضی بودن سعادت و شقاوت نقل شده است
      • عالم هستی دارای دو وجه است: وجه ضرورت و تقدیر و وجه امکان و اختیار
      • روایاتی در ذیل آیات شریفه مربوط به خلود در جنت و نار و استثناء:" إِلَّا ما شاءَ رَبُّکَ"
      • رد سخن سیوطی در مورد منسوخ شدن دو آیه:" فَأَمَّا الَّذِینَ شَقُوا"
  • سوره هود (11): آیات 109 تا 119
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • بت پرستی پایه و مبنایی جز تقلید از نیاکان ندارد
      • دلالت جمله!" وَ لَوْ لا کَلِمَةٌ سَبَقَتْ ..." بر تاخیر عذاب اهل باطل، که در امر دین اختلاف کردند، تا فرا رسیدن قیامت
      • اشاره به اینکه شک و تردید یهودیان در اصالت و صحت تورات موجه بوده است
      • معنا و موارد استعمال واژه های:" قیام"،" اقامه" و" استقامت"
      • معنای جمله:" فَاسْتَقِمْ کَما أُمِرْتَ"
      • معنای" رکون" و مراد از رکون به سوی ستمکاران که در آیه:" وَ لا تَرْکَنُوا إِلَی الَّذِینَ ظَلَمُوا ..." از آن نهی شده است
      • منظور از:" الذین ظلموا" که از اعتماد و تمایل به آنان نهی گردیده است
      • سخن صاحب المنار در باره مراد از:" الَّذِینَ ظَلَمُوا" و نقاط ضعف آن سخن
      • آیه شریفه:" وَ لا تَرْکَنُوا ..." متضمن نهی از تمایل به ستمکاران چه از اهل کتاب و چه از موحدین و مسلمین می باشد
      • رکون به اهل ظلم اخص از ولایت کفار است و مراد از آن اعتماد و مماشات در امر دین و حیات دینی است نه مطلق رکون و اعتماد
      • سخنی دیگر از صاحب المنار در باره متعلق نهی از رکون به ظالمین و مصادیق رکون به اهل ظلم و اشکال وارد بر آن
      • اشاره به فرق بین میل به ظالمین و مصادیق مباشرت در ظلم
      • امر به نماز و صبر که مهمترین عبادات و اخلاقیات هستند
      • معنای" اختلاف" و مشتقات دیگر ماده" خلف"
      • در قرآن کریم اختلافات ناشی از هواهای نفسانی (مانند اختلاف در دین) مذمت شده نه اختلافات طبیعی که در حیات نوع انسان گریزی از آن نیست
      • جمله" وَ لا یَزالُونَ مُخْتَلِفِینَ" راجع به اختلاف در دین خواهد بود
      • مذمت اختلاف، از جهت لوازم آن یعنی تفرق و اعراض از حق است
      • رحمت الهی که همان هدایت الهی و منتهی به سعادت آدمی است غایت خلقت انسان می باشد (و لذلک خلقهم)
      • خلاصه آنچه که از تدبر در معنای دو آیه شریفه:" وَ لَوْ شاءَ رَبُّکَ ..." و" إِلَّا مَنْ رَحِمَ رَبُّکَ ..." استفاده می شود و اشاره به وجوهی که در معنای آن دو آیه گفته شده است
    • بحث روایتی چند روایت در ذیل جمله:" فَاسْتَقِمْ کَما أُمِرْتَ ..." و" لا تَرْکَنُوا إِلَی الَّذِینَ ظَلَمُوا"
      • اشاره
      • روایاتی در فضیلت نماز و اینکه نماز کفاره گناهان است (إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ).
      • امیدوار کننده ترین آیات کتاب خدا
      • چند روایت در ذیل جمله:" وَ لا یَزالُونَ مُخْتَلِفِینَ إِلَّا مَنْ رَحِمَ رَبُّکَ وَ لِذلِکَ خَلَقَهُمْ"
  • سوره هود (11): آیات 120 تا 123
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • فایده نقل داستان انبیاء گذشته برای رسول خدا (صلی اللَّه علیه و آله) و مؤمنین
      • آخرین حرف به ایمان نیاورندگان:" اعْمَلُوا عَلی مَکانَتِکُمْ ..."
• (12)سوره یوسف مکی است و صد و یازده آیه دارد (111)
  • سوره یوسف (12): آیات 1 تا 3
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات آهنگ مفاد و غرض کلی سوره یوسف
      • اشاره
      • اشاره به اینکه انزال وحی در قالب لفظ و به زبان عربی در حفظ و ضبط آیات الهی دخیل و مؤثر بوده است 101
      • احسن القصص بودن داستان یوسف (علیه السلام)
  • سوره یوسف (12): آیات 4 تا 6
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات رؤیای یوسف (علیه السلام) و تعبیر آن به وسیله پدرش یعقوب (علیه السلام)
      • اشاره
      • وجه اینکه در جمله:" وَ یُعَلِّمُکَ مِنْ تَأْوِیلِ الْأَحادِیثِ" از رؤیا به" حدیث" تعبیر شده است و مراد از علم یوسف (علیه السلام) به تاویل احادیث
      • معنای" نعمت"، ریشه، مشتقات و مورد استعمال آن
      • مراد از اتمام نعمت
      • سه نکته در باره شخصیت یعقوب (علیه السلام)، سجده برای یوسف (علیه السلام) و مراد از اتمام نعمت بر آل یعقوب (علیه السلام)
    • بحث روایتی (چند روایت در باره رؤیای یوسف (علیه السلام)
  • سوره یوسف (12): آیات 7 تا 21
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • توضیحی در این مورد که چگونه" برای سائلان، در داستان یوسف و برادرانش نشانه هایی الهی هست"
      • مراد پسران یعقوب (علیه السلام) در جمله:" إِنَّ أَبانا لَفِی ضَلالٍ مُبِینٍ" ضلالت در امر زندگی است نه در دین
      • بیان یکی از مفسرین در توجیه کلام پسران یعقوب:" إِنَّ أَبانا لَفِی ضَلالٍ مُبِینٍ" و اشکالات آن
      • وجوه بی اساس دیگری که در این باره گفته شده است
      • گفتگو و مشاوره برادران یوسف (علیه السلام) در مورد یوسف (علیه السلام) و از میان بر داشتن او
      • توبه ای که همزمان با عزم بر گناه قصد شود، توبه حقیقی نیست
      • پیشنهادی که برادران تصویب کردند:" یوسف را مکشید، او را در ته چاه بیفکنید"
      • گفتگوی برادران یوسف (علیه السلام) با پدر برای بردن او و اجرای قصد سوء خود
      • نکته ای که در آیه:" فَلَمَّا ذَهَبُوا بِهِ ..." به کار رفته و بر عظمت حادثه دلالت دارد
      • توضیح معنای جمله:" وَ أَوْحَیْنا إِلَیْهِ لَتُنَبِّئَنَّهُمْ بِأَمْرِهِمْ هذا ..." و اشاره به وجوه متعدد دیگری که در معنای آن گفته شده است
      • بیان معنای کلمه:" نستبق" در آیه:" قالُوا یا أَبانا إِنَّا ذَهَبْنا نَسْتَبِقُ ..."
    • گفتاری در اینکه در دروغگویی رستگاری نیست سخنی در باره بی فرجام بودن دروغ و اینکه سر انجام، حقیقت نمودار می شود
      • اشاره
      • جواب یعقوب (علیه السلام) به پسرانش که گفتند یوسف را گرگ خورده
      • اشاره به معنای صبر و اینکه صابران چه کسانی هستند
      • صبر، توأم با توکل کار ساز است
      • سر رسیدن کاروانیان و بیرون آوردن یوسف (علیه السلام) از چاه
      • توضیح معنای آیه:" وَ شَرَوْهُ بِثَمَنٍ بَخْسٍ دَراهِمَ مَعْدُودَةٍ ..." و وجوهی که در این باره گفته شده است
      • خریدار یوسف (علیه السلام)، عزیز مصر و منزل جدید او کاخ عزیز بوده است
      • معنای جمله:" و کذلک مکنا لیوسف فی الأرض"
      • معنای:" وَ اللَّهُ غالِبٌ عَلی أَمْرِهِ"
    • بحث روایتی روایتی از امام سجاد (علیه السلام) در باره داستان یوسف و اینکه علت ابتلاء یعقوب به فراق یوسف قصور در اطعام مسکینی بوده است
  • سوره یوسف (12): آیات 22 تا 34
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات بیان آیات مربوط به یوسف (علیه السلام) در خانه عزیز مصر مراد از جمله:" لما بلغ اشده"
      • اشاره
      • توضیحی در مورد حکم و علمی که خدا به یوسف (علیه السلام) داده و اشاره به اینکه خداوند از آن علم و حکم به همه نیکوکاران می دهد
      • معنای مراوده در جمله:" وَ راوَدَتْهُ الَّتِی هُوَ فِی بَیْتِها"
      • یوسف احساسات یوسف (علیه السلام) در کاخ عزیز مصر
      • همسر عزیز احساسات همسر عزیز نسبت به یوسف (علیه السلام)
      • یوسف و همسر عزیز
      • توحید خالص یوسف (علیه السلام) که از پاسخ او در مقابل در خواست همسر عزیز (مَعاذَ اللَّهِ إِنَّهُ رَبِّی أَحْسَنَ مَثْوایَ) نمایان است
      • مراد یوسف از رب در جمله:" إِنَّهُ رَبِّی أَحْسَنَ مَثْوایَ" خدای تعالی است
      • خویشتن دارای یوسف (علیه السلام) در برابر همسر عزیز شگفت انگیز و خارق العاده بوده است
      • معنای اینکه اگر یوسف (علیه السلام) برهان پروردگارش را ندیده بود قصد همسر عزیز را کرده بود (وَ هَمَّ بِها لَوْ لا ...)
      • معنای برهان و اشاره به اینکه برهانی که دیدن آن، یوسف را از لغزش بازداشت نوعی علم شهودی بوده است که به بندگان مخلص ارائه می شود
    • اقوال بعضی از مفسرین عامه و خاصه در تفسیر آیه
      • اقوال پاره ای از مفسرین عامه و خاصه در تفسیر آیه:" لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها لَوْ لا ..."
      • افترائات ناشایسته و اتهامات قبیحی که در تفسیر جمله:" وَ هَمَّ بِها لَوْ لا ..." در تفاسیر عامه به ساحت حضرت یوسف (علیه السلام) نسبت داده شده است
      • افراط در پذیرش و تسلیم در برابر هر چه که حدیث نام دارد، یکی از دو علت وقوع در این افترائات می باشد
      • سخن زمخشری در توضیح و توجیه جمله:" وَ هَمَّ بِها لَوْ لا ..." و اشکال آن
      • گفته صاحب مجمع البیان در این زمینه و ایراد وارد بر آن
      • وجهی که صاحب المنار در این مورد بیان کرده و جواب آن
      • دو قول دیگر در این باره
    • بیان آیات
      • اشاره
      • نکات موجود در گفتگوی یوسف (علیه السلام) و همسر عزیز با عزیز مصر بعد از فرار یوسف (علیه السلام) از قصد سوء زلیخا
      • شاهدی که برای روشن شدن حقیقت ارائه طریق کرد چه کسی بوده و چرا از او به" شاهد" تعبیر شده نه به" قائل"
      • معنای جمله:" یُوسُفُ أَعْرِضْ عَنْ هذا وَ اسْتَغْفِرِی لِذَنْبِکِ ..." که گفته عزیز مصر است بعد از روشن شدن تقصیر همسرش
      • گفتگوی ملامت آمیز زنان شهر در باره عشق زلیخا به یوسف و تدبیری که زلیخا با ترتیب دادن میهمانی و ... برای رهایی از زخم زبان آنان اندیشید
      • اشاره به شدت و سختی وارد بر یوسف (علیه السلام) در مجلس میهمانی و پناه بردن آن حضرت به خدای تعالی
      • عکس العمل زنان مصر با دیدن یوسف (علیه السلام) و توضیح اینکه گفتند:" ما هذا بَشَراً إِنْ هذا إِلَّا مَلَکٌ کَرِیمٌ"
      • اعتراف همسر عزیز در جمع زنان مصر و تهدید صریح یوسف (علیه السلام) به حبس و خواری
      • مناجات و استغاثه یوسف (علیه السلام):" رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ إِلَیَّ ..."
      • علاوه بر همسر عزیز، دیگر زنان مصر که یوسف را دیدند نیز به او دل باخته و وی را به سوی خود خوانده بوده اند
    • بحثهایی پیرامون تقوای دینی و درجات آن در چند فصل 1- قانون و اخلاق کریمه و توحید
      • 1- رابطه قانون، اخلاق کریمه و توحید. و بیان اینکه قانون بدون اخلاق و اخلاق بدون توحید نمی توانند منشا اثری باشند
        • اشاره
        • جز توحید و اعتقاد به عالم دیگر، هیچ انگیزه ای موجب فداکاری و از خود گذشتگی نبوده نمی تواند از نقض قوانین و سنن اجتماعی جلوگیری کند
      • 2- تقوای دینی به یکی از سه امر حاصل می شود مراتب و درجات حصول تقوای دینی و پرستش خدا بر اساس خوف، رجاء و حب
        • اشاره
        • عالم هستی از دیدگاه محببین و مخلصین که خدا پرستی از روی خوف و رجاء را نوعی شرک می دانند و خداوند را چون شایسته پرستش است می پرستند
      • 3- چگونه محبت باعث اخلاص می شود؟
      • 4- معنای اخلاص 4- معنای اخلاص، وجه اسناد اخلاص عبد به خدا و اشاره به درجات عالی اخلاص معصومین (علیهم السلام)
        • اشاره
        • مبنای عصمت معصومین (انبیاء و ائمه علیهم السلام) علم است، علمی مغایر با سایر علوم
        • ملکه عصمت با مختار بودن معصوم منافات ندارد و انصراف معصوم از گناه به اختیار اوست
    • بحث روایتی روایتی از امام سجاد (علیه السلام) در باره داستان یوسف (علیه السلام) و همسر عزیز مصر
      • اشاره
      • چند روایت در توضیح جمله:" وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها لَوْ لا ..."
      • روایاتی در ذیل آیات گذشته راجع به داستان یوسف (علیه السلام) و زلیخا
  • سوره یوسف (12): آیات 35 تا 42
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات تصمیم به زندانی کردن یوسف (علیه السلام)
      • اشاره
      • رؤیای دو همزندانی یوسف (علیه السلام) و تعبیر خواب آن دو توسط یوسف (علیه السلام)
      • شرحی در مورد اینکه وجود مخلصین و معصومین (علیهم السلام) فضل و فیض خدا بر ایشان و بر مردم است و موجب پایداری و استمرار راه حق در میان نوع بشر است
      • معنای" خیر" و بیان حجت قاطعی که در جمله:" أَ أَرْبابٌ مُتَفَرِّقُونَ خَیْرٌ أَمِ اللَّهُ الْواحِدُ الْقَهَّارُ" نهفته است
      • استدلال یوسف (علیه السلام) در رد پرستش آلهه و اثبات توحید عبادی
      • چرا دین توحید دین" قیم" است؟ (ذلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ ...)
      • اشاره به اینکه مفاد دو آیه:" یا صاحِبَیِ السِّجْنِ ..." و" ما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِهِ ..." یک برهان بر توحید در عبادت است
      • توسل به اسباب منافاتی با اخلاص ندارد، بلکه اعتماد بر اسباب با اخلاص منافات دارد
    • بحث روایتی چند روایت که در آنها جمله:" اذْکُرْنِی عِنْدَ رَبِّکَ" بر یوسف (علیه السلام) خرده گرفته شده و اشاره به مخالفت این روایات با صریح قرآن
  • سوره یوسف (12): آیات 43 تا 57
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • توضیح مفردات و جملات آیه کریمه:" وَ قالَ الْمَلِکُ ..." که رؤیای پادشاه مصر را حکایت می کند
      • معنای" اضغاث" و" احلام و مراد معبرین که به پادشاه مصر گفتند رؤیای تو اضغاث احلام است و ما به تاویل احلام عالم نیستیم
      • دقائقی که در نقل سخن فرستاده دربار مصر به سوی یوسف با آن حضرت در آیه:" یُوسُفُ أَیُّهَا الصِّدِّیقُ ..." وجود دارد
      • توضیح الفاظ و مفاهیم آیات شریفه ای که گفته یوسف (علیه السلام) را در باره رؤیای ملک حکایت می کند
      • احضار و آزاد شدن یوسف (علیه السلام) توسط ملک و پیغام یوسف (علیه السلام) برای او
      • معلوم گردیدن بی گناهی یوسف (علیه السلام)
      • مفاد سخن یوسف (علیه السلام) که بعد از معلوم شدن بی گناهی اش گفت:" وَ ما أُبَرِّئُ نَفْسِی إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ ..."
      • سخن بعضی از مفسرین که آیه:" ذلِکَ لِیَعْلَمَ ..." و" وَ ما أُبَرِّئُ نَفْسِی ..." را ادامه سخن همسر عزیز مصر دانسته اند و اشکال وارد بر آن
      • عزت یافتن یوسف (علیه السلام) به رحمت الهی، بعد از آنکه برای ذلت او اسباب چینی کردند
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیات مربوط به رؤیای ملک مصر و تعبیر آن به وسیله یوسف و اثبات بی گناهی آن حضرت و عزت یافتن او)
  • سوره یوسف (12): آیات 58 تا 62
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات بیان آیاتی که وارد شدن برادران یوسف را بر یوسف (علیه السلام)- که اینک حکمران بود!- و گفتگوی آنها را حکایت می کنند
      • اشاره
      • در خواست آوردن برادر ابوینی خود از برادران پدری با تشویق، تهدید و تدبیر
  • سوره یوسف (12): آیات 63 تا 82
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات بیان و شرح آیاتی که بازگشتن برادران یوسف را نزد پدر و آوردن برادر تنی یوسف (علیه السلام) و نگاه داشتن او توسط یوسف را حکایت می کنند
      • اشاره
      • مراد یعقوب (علیه السلام) از جمله:" فَاللَّهُ خَیْرٌ حافِظاً وَ هُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ"
      • معنای توسل به خدا، لغو و بی اثر دانستن اسباب و وسائط نیست
      • سبب اینکه یعقوب (علیه السلام) به پسران خود سفارش کرد از یک دروازه وارد نشوند
      • سه نکته در باره توکل که از آیه شریفه:" وَ قالَ یا بَنِیَّ ..." استفاده می شود
      • معنای جمله:" ما کانَ یُغْنِی عَنْهُمْ مِنَ اللَّهِ مِنْ شَیْ ءٍ ..."
      • علم موهبتی به یعقوب (علیه السلام)- وَ إِنَّهُ لَذُو عِلْمٍ لِما عَلَّمْناهُ- اکتسابی نبوده و نتیجه اخلاص در توحید است
      • توضیح در مورد جمله:" أَیَّتُهَا الْعِیرُ إِنَّکُمْ لَسارِقُونَ" و اینکه این جمله افتراء مذموم و محرمی که یوسف (علیه السلام) به برادران زده باشد نیست
      • پیمانه ملک گم شده است!
      • کیفر سارق معین شده، پیمانه از بار و بنه بنیامین (برادر ابوینی یوسف (علیه السلام) یافته می شود!
      • مراد از اینکه یوسف (علیه السلام) نمی توانست بر مبنای کیش مصریان برادر را نزد خود نگاه بدارد و معنای جمله:" فَوْقَ کُلِّ ذِی عِلْمٍ عَلِیمٌ"
      • گفتگوی یوسف (علیه السلام) با برادران پس از آنکه پیمانه گمشده از بار و بنه بنیامین یافته شد
      • گفتگوی برادران: چگونه بدون بنیامین نزد پدر باز گردیم؟
      • یکی از برادران: نزد پدر باز گشته بگویید پسرت دزدی کرد و" وَ ما شَهِدْنا إِلَّا بِما عَلِمْنا ... وَ ما کُنَّا لِلْغَیْبِ حافِظِینَ"
  • سوره یوسف (12): آیات 83 تا 92
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • جواب یعقوب (علیه السلام) به پسران بعد از شنیدن خبر باز داشت بنیامین و مراد او از جمله:" بَلْ سَوَّلَتْ لَکُمْ أَنْفُسُکُمْ أَمْراً ..."
      • معنای" روح" و بیان اینکه یاس از روح و رحمت الهی گناه کبیره به معنای کفر و عدم اعتقاد به احاطه و سعه رحمت خداوند است
      • بازگشت پسران یعقوب (علیه السلام) به مصر و اظهار عجز و خضوع در برابر عزیز مصر (یوسف (علیه السلام))
      • اینک که وعده الهی تحقق یافته، یوسف (علیه السلام) خود را معرفی می نماید
      • برادران به خطای خود اعتراف می کنند و یوسف (علیه السلام) از آنان در می گذرد و دعایشان می کند
    • بحث روایتی روایتی در شرح داستان یوسف (علیه السلام) و برادران در مصر
      • اشاره
      • چند روایت در معنای جمله ای که یوسف و مامورانش به فرزندان یعقوب (علیه السلام) گفتند:" أَیَّتُهَا الْعِیرُ إِنَّکُمْ لَسارِقُونَ"
      • چند روایت در مورد انتساب سرقت به یوسف (علیه السلام) در سخن برادران او:" فَقَدْ سَرَقَ أَخٌ لَهُ مِنْ قَبْلُ"
      • دو روایت در باره شکایت نزد خدا بردن یعقوب (علیه السلام)-نَّما أَشْکُوا بَثِّی وَ حُزْنِی إِلَی اللَّهِ
  • سوره یوسف (12): آیات 93 تا 102
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات بیان آیات راجع به بازگشت برادران نزد پدر با پیراهن یوسف (علیه السلام) و عزیمت آل یعقوب به مصر و ...
      • اشاره
      • به سجده افتادن در برابر یوسف، برای پرستش او نبوده است
      • یوسف (علیه السلام) خداوند را به جهت الطافش بر او حمد و ثنا می گوید و با گذشت و جوانمردی، ستم برادران بر خود را فقط با اشاره ای یاد می کند
      • معنای اینکه یوسف (علیه السلام) می گوید:" خدایا تو ولی من در دنیا و آخرت هستی" و از خدا می خواهد:" مرا مسلم بمیران و به صالحان ملحق بساز"
    • بحث روایتی (روایاتی پیرامون ملاقات برادران با یوسف (علیه السلام) در مصر و ...)
      • اشاره
      • چند روایت در مورد علت تاخیر و تسویف یعقوب (علیه السلام) در دعا برای آمرزش فرزندان (سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِّی)
      • روایاتی در باره سجده یعقوب (علیه السلام) و فرزندانش در برابر یوسف (علیه السلام)
      • روایتی در مورد حلیت نعمت های دنیوی و جواز بهره برداری از آنها
    • گفتاری در چند فصل پیرامون داستان یوسف
      • 1-داستان یوسف در قرآن
      • 2- ثنای خداوند بر یوسف و مقام معنوی او
      • 3- داستان یوسف از نظر تورات
    • گفتاری در چند فصل پیرامون رؤیا
      • 1- اعتنای مردم نسبت به رؤیا
      • 2- رؤیا دارای حقیقت است
      • 3- خوابهای راست
      • 4- در قرآن مؤید آنچه گفته شد هست
  • سوره یوسف (12): آیات 103 تا 111
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • اشاره ای به دلالت جمله:" یَمُرُّونَ عَلَیْها" بر حرکت زمین
      • توضیحی در مورد نسبی و اضافی بودن ایمان و شرک و امکان اجتماع بعض مراتب آن دو با هم (وَ ما یُؤْمِنُ أَکْثَرُهُمْ بِاللَّهِ إِلَّا وَ هُمْ مُشْرِکُونَ)
      • اعلام راه:" هذِهِ سَبِیلِی" بیان راه:" أَدْعُوا إِلَی اللَّهِ عَلی بَصِیرَةٍ" دعوت کنندگان: رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله) و پیروان او
      • تطبیق دعوت پیامبر اسلام (صلی اللَّه علیه و آله) با دعوت پیامبران پیش از آن حضرت
      • معنای آیه:" حَتَّی إِذَا اسْتَیْأَسَ الرُّسُلُ وَ ظَنُّوا أَنَّهُمْ قَدْ کُذِبُوا ..."
    • بحث روایتی روایاتی در معنای جمله!" ما یُؤْمِنُ أَکْثَرُهُمْ بِاللَّهِ إِلَّا وَ هُمْ مُشْرِکُونَ"
      • اشاره
      • دو روایت در بیان این که مراد از:" مَنِ اتَّبَعَنِی" در آیه:" قُلْ هذِهِ سَبِیلِی ..." علی (علیه السلام) است
      • چند روایت در معنای آیه:" حَتَّی إِذَا اسْتَیْأَسَ الرُّسُلُ ..."
• (13)سوره رعد
  • سوره الرعد (13): آیات 1 تا 4
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات آهنگ کلی سوره: اثبات آیت بودن و حقانیت قرآن کریم
      • اشاره
      • مکی بودن سوره رعد و اشاره به اقوال دیگر در این مورد
      • معنای جمله:" تِلْکَ آیاتُ الْکِتابِ" و دلالت آن بر آیات کتاب طبیعت و کتاب وحی
      • وجه دلالت آیه:" الَّذِی رَفَعَ السَّماواتِ بِغَیْرِ عَمَدٍ ..." بر وحدانیت رب و مدبر عالم و وجه آوردن قید:" ترونها"
      • آیه شریفه:" اللَّهُ الَّذِی رَفَعَ السَّماواتِ ..." در مقام اثبات وحدت خدای تعالی در ربوبیت است
      • معنای تدبیر و مراد از تدبیر امر عالم (یُدَبِّرُ الْأَمْرَ)
      • معنای" تفصیل آیات" و اینکه مراد از آیات تکوینی است یا آیات کتاب وحی
      • برخی از نشانه ها و آیات تکوینی:" هُوَ الَّذِی مَدَّ الْأَرْضَ ..."
      • معنای اینکه خداوند میوه ها را" زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ" قرار داد و بیان طنطاوی در تطبیق این جمله با نر و ماده بودن گیاهان
      • وجود اختلاف، تنوع، و تمایز در خلقت مستند به اختلاف اراده مسبب الاسباب عز و جل است
    • بحث روایتی
  • سوره الرعد (13): آیات 5 تا 6
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • دلائل و جهات انکار و استبعاد زنده شدن بعد از مرگ و پوسیده شدن، و رد و جواب هر یک
      • بیان اینکه لازمه انکار معاد انکار عالم ربوبی و در حقیقت کفر به رب العالمین است
      • معنای جمله:" إِنَّ رَبَّکَ لَذُو مَغْفِرَةٍ لِلنَّاسِ عَلی ظُلْمِهِمْ ..." و نکاتی در باره عفو و عقاب الهی که از آیه استفاده می شود
    • بحث روایتی (روایتی در باره وعده عفو و وعید عذاب)
  • سوره الرعد (13): آیات 7 تا 16
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • مقصود کافران از اینکه گفتند:" چرا از جانب پروردگارش آیتی بر او نازل نمی شود" و خطاب" تو فقط بیم دهنده هستی" در جواب خواسته نابجای آنان
      • معنای اینکه خداوند" آنچه رحم ها کم و زیاد می کنند" را می داند و بعضی وجوهی که در این باره گفته شده است
      • هر موجودی به امر و حکم خدا، محدود به حد و مقداری است
      • معنای غیب و شهادت و اینکه خداوند عالم الغیب و الشهادة است و جز خدای سبحان کسی غیب نمی داند
      • معنای" کبیر" و" متعال" بودن خدای تعالی
      • مراد از اینکه انسان پی گیرندگانی (نگهبانانی) دارد که او را از امر خداوند حفظ می کنند (لَهُ مُعَقِّباتٌ ...)
      • مقصود از جمله:" إِنَّ اللَّهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ"
      • بین اعمال خیر و آثار نیک خارجی ملازمه هست ولی بین اعمال شر و آثار سوء آنها ملازمه نیست
      • پنج مساله راجع به: حافظ بودن خداوند، تغییر وضع اقوام با تغییر در انفس ایشان و ... که از آیه شریفه:" لَهُ مُعَقِّباتٌ ..." روشن می شود
      • جهت و حکمت وجود تلازم بین اعمال صالح و نعمت ها و بهره مندی ها
      • اختلاف شدید مفسرین در معنای آیه شریفه:" لَهُ مُعَقِّباتٌ ..."
      • معنای دعا و بیان اینکه حق دعا (دعای مستجاب) برای خدا است و در برابر او نه غیر او
      • تمثیلی که حال کسی را که غیر خدا را می خواند بیان می کند
      • تسبیح، سجود سؤال و قنوت آنچه در آسمان ها و زمین است، تعابیر مختلفی است از ذلت حقیقی همه چیز در برابر خدای تعالی
      • تذلل و تواضع همه موجودات در برابر خدا ذاتی و به" طوع است" ولی در مورد انسان تسلیم و تذلل به" کره" متصور است
      • وجه اینکه سجود موجودات برای خدا، به صبح و شام اختصاص داده شده است و وجه اسناد سجود به سایه ها
      • جهت اختصاص جمله:" وَ یُسَبِّحُ الرَّعْدُ بِحَمْدِهِ" به بیان تسبیح رعد
      • توحید خالق به معنای توحید رب است و با اعتقاد به وحدانیت خالق، اعتقاد به ربوبیت ارباب و آله مورد ندارد
    • بحث روایتی روایاتی در ذیل جمله:" إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ" که بر طبق آنها (از باب جری بر مصداق)" هادی" علی (علیه السلام) می باشد
      • اشاره
      • روایاتی در معنای:" اللَّهُ یَعْلَمُ ما تَحْمِلُ کُلُّ أُنْثی وَ ما تَغِیضُ الْأَرْحامُ وَ ما تَزْدادُ"
      • چند روایت در ذیل آیه شریفه:" لَهُ مُعَقِّباتٌ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ .."
      • روایاتی در بیان مراد از:" إِنَّ اللَّهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ ..."
      • روایتی در مورد سجود هر که در آسمان ها و زمین است برای خدا
  • سوره الرعد (13): آیات 17 تا 26
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • وصف طریق حق و باطل و بیان حال اهل حق و باطل با ذکر یک مثال:" أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً ..."
      • معنای" حق" و" باطل" بودن موجودات و افعال
      • حوادث خارجی در عالم شهادت، خود مثل هایی هستند که ارباب بصیرت را به حقایق عالم غیب رهنمون می سازند
      • چند مطلب راجع به کلیات معارف الهی که از مثل کف، در آیه شریفه، استفاده می شود
      • هیچ امر حقی معارض و مزاحم حق دیگر نیست
      • منظور از" حسنی" که اجابت کنندگان دعوت پروردگارشان دارای آن هستند
      • وصف گروندگان به حق و" أُولُوا الْأَلْبابِ" و مقایسه آنان با جاهلان به حق
      • اشاره به اینکه حجت الهی فقط از طریق فطرت تمام نمی شود و محاسبه و مؤاخذه، فرع بر تشریع و ابلاغ است
      • فرق میان" خشیت" و" خوف" و موارد استعمال هر یک
      • معنای:" صَبَرُوا ابْتِغاءَ وَجْهِ رَبِّهِمْ" و اشاره به اینکه جهت عمل و الهی بودن آن مقصود حق گرایان می باشد
      • وجوهی که در باره جهت اختلاف در بیان وصف اولوا الألباب گفته شده است
      • معنای اینکه اولوا الألباب و پذیرندگان حق را" عقبی الدار" و عهد شکنان و مفسدان را" سوء الدار" است
      • مژده به صله رحم کنندگان که با ارحام صالح خویش در بهشت عدن جمع خواهند شد
      • معنای جمله:" وَ مَا الْحَیاةُ الدُّنْیا فِی الْآخِرَةِ إِلَّا مَتاعٌ"
    • بحث روایتی
      • اشاره
      • روایاتی در باره صله رحم و پیوند ارتباط با آل محمد (علیهم السلام) در ذیل جمله:" وَ الَّذِینَ یَصِلُونَ ..."
      • چند روایت در ذیل جمله:" وَ یَخافُونَ سُوءَ الْحِسابِ"
      • روایتی در باره صبر و اقسام آن
  • سوره الرعد (13): آیات 27 تا 35
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات هدایت به دست خدا است و صرف وجود آیت معجزه سبب ایمان آوردن نیست
      • اشاره
      • اشاره به معنای" ایمان" و بیان اینکه ایمان صرف ادراک نیست، بلکه عبارتست از ادراک توأم با تسلیم و قبول قلبی
      • معنای ترس از خدا و توضیح اینکه چرا با یاد خدا هم خشیت و ترس و هم سکون و اطمینان قلبی حاصل می شود
      • توضیحی در باره اینکه دلها فقط به ذکر خدا آرام می گیرد (أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ) و اینکه مراد از ذکر اعم از ذکر لفظی است
      • مراد از حیات طیبه و" معیشت طوبی" که از آثار اطمینان و آرامش قلب است
      • معنای جمله:" إِلَیْهِ مَتابِ"
      • هدایت و ضلالت به دست خدا است و بدون مشیت او شگفت ترین آیات الهی نیز اثری در هدایت گمراهان نخواهد داشت
      • وجوهی که در معنای آیه شریفه:" وَ لَوْ أَنَّ قُرْآناً سُیِّرَتْ بِهِ الْجِبالُ ... بَلْ لِلَّهِ الْأَمْرُ جَمِیعاً" گفته شده است
      • سه وجه در معنای آیه:" أَ فَلَمْ یَیْأَسِ الَّذِینَ آمَنُوا أَنْ لَوْ یَشاءُ اللَّهُ لَهَدَی النَّاسَ جَمِیعاً"
      • تهدید کفاری که در ابتدای دعوت اسلام انکار و دشمنی پیشه کردند به نزول مصیبت ها
      • معنای قائم بودن خدای تعالی بر هر نفس و به آنچه می کند
      • احتجاجی بی سابقه علیه مشرکین: اوصاف و فضائل شرکای خدا را بیان کنید.
      • وعده به مؤمنان در مقابل وعیدی که به کافران داده شد
    • بحث روایتی
      • اشاره
      • روایاتی در ذیل جمله:" أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ" و بیان اینکه پیامبران (صلی اللَّه علیه و آله) و اهل بیت او (علیهم السلام) مصادیق ذکر خدایند
      • چند روایت در باره شجره طوبی در ذیل جمله:" طُوبی لَهُمْ وَ حُسْنُ مَآبٍ"
      • روایاتی دیگر در ذیل آیه:" وَ لَوْ أَنَّ قُرْآناً سُیِّرَتْ بِهِ الْجِبالُ ..."
  • سوره الرعد (13): آیات 36 تا 42
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • توضیحی در مورد خوشحال شدن اهل کتاب از نزول قرآن
      • وجوه دیگری که در بیان مراد از:" وَ الَّذِینَ آتَیْناهُمُ الْکِتابَ یَفْرَحُونَ بِما أُنْزِلَ إِلَیْکَ گفته شده است
      • نهی شدن پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله) از پیروی خواسته های اهل کتاب
      • انبیاء (علیهم السلام) در آوردن آیه و معجزه دارای اختیار و استقلال نبوده اند
      • مراد از اینکه خدای تعالی در هر وقت و مدتی کتاب و حکم قضایی دارد، محو و اثبات می کند و ام الکتاب نزد او است
      • نکاتی که در باره محو و اثبات قضایا و احکام الهی، از آیه:" یَمْحُوا اللَّهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ" استفاده می شود
      • معنای آیه شریفه:" أَ وَ لَمْ یَرَوْا أَنَّا نَأْتِی الْأَرْضَ نَنْقُصُها مِنْ أَطْرافِها"
    • بحث روایتی روایاتی در مورد محو و اثبات احکام و قضایای الهی در ذیل" یَمْحُوا اللَّهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ"
      • اشاره
      • روایاتی در مورد" بداء" و توضیحی در مورد اینکه حصول بداء مستلزم تغیر علم خدای تعالی نیست
      • چند روایت در مورد اینکه:" أَنَّا نَأْتِی الْأَرْضَ نَنْقُصُها مِنْ أَطْرافِها" اشاره به مرگ علماء و اخیار است
  • سوره الرعد (13): آیه 43
    • اشاره
    • ترجمه آیه
    • بیان آیه
      • اشاره
      • شرح و توضیح مراد از جمله:" قُلْ کَفی بِاللَّهِ شَهِیداً بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ" که در جواب انکار رسالت پیامبر اسلام (صلی اللَّه علیه و آله) آمده است
      • اقوال مختلفی که در تفسیر جمله فوق گفته اند
    • بحث روایتی (روایاتی در این باره که مراد از:" مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ" علی (علیه السلام) است

• • •