ترجمه تفسیر المیزان جلد 6

ترجمه تفسیر المیزان  جلد   6

ترجمه تفسیرالمیزان (مکارم شیرازی) جلد 6

• مشخصات کتاب
• ادامه سوره مائده
  • سوره المائدة (5): آیات 55 تا 56
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اثبات اینکه این دو آیه شریفه در باره امام علی (علیه السلام) نازل شده و متضمن تنصیص بر ولایت و خلافت آن حضرت می باشد
      • مراد از" ولی" در آیه شریفه ناصر نیست بلکه ولایت به معنای محبت و دوستی است
      • اشکالات بعضی مفسرین معاند بر دلالت آیات شریفه:" إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ..." بر ولایت امیر المؤمنین (علیه السلام) و رد آن اشکالات
      • مواردی که جمع بر مفرد اطلاق شده است
      • در صدر اسلام" زکات" در معنای لغوی (انفاق مال) به کار می رفته، نه در خصوص زکات واجب
      • معانی و موارد استعمال کلمه" ولایت" و مشتقات آن
      • چهار دسته آیات شریفه در باره: ولایت تکوینی خدا، ولایت تشریعی خدا، ولایت رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) و ولایت امام علی (علیه السلام)
      • بحث روایتی (روایاتی در باره صدقه دادن امام علی (علیه السلام) انگشتری خود را در حال رکوع و نزول آیات گذشته در این شان)
  • سوره المائدة (5): آیات 57 تا 66
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • علت نهی از محبت کفار
      • اگر ایمان به خدا قابل استهزاء باشد، عدم ایمان به خدا و پرستش طاغوت بدتر و رسواتر است
      • سرزنش علماء اهل کتاب به جهت گنهکاری اهل کتاب و سکوت آنان در مقابل آن معاصی
      • وجوهی که در معنای سخن یهود که گفتند: (یَدُ اللَّهِ مَغْلُولَةٌ)، گفته شده است
      • معنای جمله: (بَلْ یَداهُ مَبْسُوطَتانِ) و معانی" ید" در موارد اضافه به خدای سبحان
      • معنای اینکه فرموده:" آنچه بر تو نازل شده- قرآن- بر طغیان و کفر یهود می افزاید"
      • مراد از:" ما أُنْزِلَ إِلَیْهِمْ" در آیه:" وَ لَوْ أَنَّهُمْ أَقامُوا التَّوْراةَ وَ الْإِنْجِیلَ وَ ما أُنْزِلَ إِلَیْهِمْ..."
      • مؤثر بودن اعمال بشر در نظام کون و طبیعت
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیات گذشته در باره وظیفه علماء، دست خدا، امت مقتصده و...)
  • سوره المائدة (5): آیه 67
    • اشاره
    • ترجمه آیه
    • بیان آیه
      • اشاره
      • مراد از" ناس" در آیه شریفه، یهود نیست و موضوع ماموریت جدید امری بسیار مهم و خطیر می باشد
      • خطری که رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) از آن نگران بوده خطر جانی نبوده بلکه پیامبر (صلی الله علیه و آله) از خطر اضمحلال دین بیمناک بوده است
      • این احتمال که آیه در اوایل بعثت نازل شده و مراد از:" ما انزل" مجموع دین باشد مردود است
      • این چه تکلیفی است که لازمه ابلاغ نکردن آن (به تنهایی) عدم ابلاغ اصل دین و مجموع آن می باشد؟
      • این تکلیف تکلیفی بوده حائز کمال اهمیت و رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) در ابلاغ آن از ناحیه مسلمین اندیشناک بوده است نه از ناحیه کفار و مشرکین
      • علت نگرانی رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) از ابلاغ آنچه بدان مامور شده است
      • آن امر مهم و خطیری که پیامبر (صلی الله علیه و آله) مامور به ابلاغ آن شده است" ولایت" و جانشینی امیر المؤمنین (علیه السلام) است
      • نکاتی که در آیه شریفه:" یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ" می باشد
      • جمله" وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ" گر چه صورت تهدیدی دارد ولی در حقیقت مبین اهمیت موضوع است
      • معنای عصمت در جمله:" وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ"
      • مفهومی که کلمه" ناس" متضمن آنست و مراد از" ناس" در:" وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ"
      • دو توضیح لازم در باره معنای جمله:" وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ" و جمله:" إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرِینَ"
    • بحث روایتی
      • (روایاتی در ذیل آیه شریفه:" یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ..."، شان نزول آن و ابلاغ ولایت علی (علیه السلام) در غدیر خم)
      • روایتی در مورد نصب امیر المؤمنین (علیه السلام) به ولایت و قصه حارث بن نعمان که صاحب تفسیر المنار نقل کرده و سپس بر آن اشکالاتی ایراد نموده
      • رد اشکالاتی که صاحب المنار بر روایت فوق الذکر ایراد نموده است
      • نام جمعی از صحابه رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) که حدیث غدیر را نقل کرده اند
      • روایاتی دیگر از طرق عامه که شان نزول آیه شریفه را داستانهایی مختلف نقل می کنند
  • سوره المائدة (5): آیات 68 تا 86
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • نکته ای در باره اقامه دین که جمله:" لَسْتُمْ عَلی شَیْ ءٍ" در آیه شریفه:" قُلْ یا أَهْلَ الْکِتابِ لَسْتُمْ عَلی شَیْ ءٍ... متضمن آنست
      • اسم و لقب هیچ اثری در سعادت آدمی ندارد و فقط ایمان به خدا و روز جزا و عمل صالح مایه سعادت است
      • چون یهود برای خود برتری می پنداشتند کور و کر شدند (از دیدن حق و شنیدن پند عاجز گشتند)
      • بطلان و نامعقول بودن سخن نصارا که گفته اند:" إِنَّ اللَّهَ ثالِثُ ثَلاثَةٍ"
      • چگونگی اعتقاد به تثلیث در میان عوام نصارا
      • احتجاج بر نفی الوهیت مسیح (علیه السلام) و نیز نفی الوهیت مادر مسیح (بنا بر یک احتمال در معنای آیه)
      • استدلال بر وجوب عبادت خدای سبحان و عبادت نکردن هر چه جز او
      • نکاتی که در استدلال و احتجاج فوق در آیه شریفه وجود دارد
      • نکته اینکه در جمله:" ما لا یَمْلِکُ لَکُمْ ضَرًّا وَ لا نَفْعاً" و جملات مشابه آن" ضر" قبل از" نفع" آورده شده است
      • غلو اهل کتاب که از آن نهی شده اند این بوده که انبیاء و احبار و راهبان خود را تا مقام ربوبیت بالا می برده اند
      • اعتقاد به پدری و پسری از اقوام بت پرستی به مسیحیت راه یافته است
      • علت اینکه نصارا نزدیک ترین ملت ها به مسلمین از جهت دوستی معرفی شده اند
      • وجود علماء و پارسایان بسیار در میان نصارا و استکبار نورزیدن آنها علت انس بیشتر آنان با مسلمین بوده است
    • بحث روایتی
      • چند روایت در مورد اقوامی که به شکل خوک و میمون مسخ شدند
      • روایاتی در باره امر به معروف و نهی از منکر و تعلیم احکام الهی
      • روایاتی در ذیل آیه:" ذلِکَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّیسِینَ..." و نزول آن در شان نصارای حبشه و داستان نجاشی
    • گفتاری در معنای توحید از نظر قرآن
      • اشاره
      • قرآن کریم وحدت عددیه را از پروردگار جل و علا نفی می کند
      • چون خدای تعالی مالک تمامی کمالات و اصیل در هر کمالی است، اتصاف او به وحدت و کثرت عددیه محال است
      • وحدت خداوند سبحان در توحیدی که نصارا معتقدند وحدت عددی است که قرآن منکر آنست
    • بحث روایتی (شرح و تفسیر سخنانی از امیر المؤمنین (علیه السلام) در باره توحید خدای سبحان، نفی وحدت عددی و نفی حد از ذات اقدس الهی و...)
    • بحثی تاریخی (در باره اعتقاد به وحدت عددی خداوند و رد آن در سخنان امام علی (علیه السلام))
  • سوره المائدة (5): آیات 87 تا 89
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • معنای کلمه:" حل" و مشتقات آن
      • الزام و التزام به ترک آنچه خدا حلال کرده تعدی از حدود الهی و تجاوز به سلطنت تشریعی او است
      • وجوهی که در باره مراد از اعتداء در جمله:" وَ لا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ" گفته شده است
      • سوگندهای لغو سوگندهایی است که عقد و التزام نداشته باشد
      • بیان کفاره حنث (شکستن) قسم
    • بحث روایتی
      • روایاتی در باره نزول آیه شریفه:" لا تُحَرِّمُوا طَیِّباتِ..." در شان جمعی از صحابه پیامبر (صلی الله علیه و آله) که اموری را بر خود ممنوع کرده بودند
      • چند روایت در باره سوگند لغو
  • سوره المائدة (5): آیات 90 تا 93
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • ده خصوصیت در این آیات که تشدید و تاکید حرمت شراب را می رسانند
      • معنای" مسیر" و" انصاب" و" ازلام" و نقل یک قول که می گوید:" ازلام" نوعی تفال و استخاره است و آیه، دلیل بر تحریم و بطلان تفال و استخاره می باشد و رد این قول
      • استخاره و تفال به این صورت که اگر خوب بود با طیب خاطر و اگر بد بود با توکل به خدا اقدام شود بلا مانع است
      • معنای رجس و شیطانی بودن شراب و دیگر اعمالی که در آیه شریفه ذکر شده است
      • اشاره به اینکه شیطان بر فکر آدمی در بعضی موارد سلطه دارد و مراد از مجسم شدن شیطان، مجسم شدن برای فکر بشر است
      • چگونه شیطان با شراب و قمار بین آدمیان دشمنی و کینه ایجاد کرده، آنان را از ذکر خدا و نماز وجوه مختلفی که در بیان مراد آیه:" لَیْسَ عَلَی الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ جُناحٌ فِیما طَعِمُوا" گفته شده است
      • وجه بدون اشکال در معنای آیه شریفه
        • اشاره
        • سبب اینکه" تقوا" در آیه شریفه سه بار تکرار شده است
      • وجوه متعددی که در توجیه تکرار" تقوا" در آیه شریفه گفته شده است
    • بحث روایتی
      • روایاتی متضمن داستانهایی که منجر به تحریم شراب در اسلام شده است
      • با توجه به اینکه قبل از هجرت، خمر تحریم شده بوده و صحابه از آن مطلع بوده اند این روایات دارای اشکال هستند
      • روایاتی دیگر در مورد تحریم خمر و میسر و انصاب و ازلام
      • شراب در همه شرایع حرام بوده است
  • سوره المائدة (5): آیات 94 تا 99
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • بیان حرمت صید در حال إحرام
      • کفاره صید در حال إحرام
      • توضیح آیه شریفه:" جَعَلَ اللَّهُ الْکَعْبَةَ الْبَیْتَ الْحَرامَ قِیاماً لِلنَّاسِ..."
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیات مربوط به کعبه و شکار در حال احرام و...)
  • سوره المائدة (5): آیه 100
    • اشاره
    • ترجمه آیه
    • بیان آیه
      • اشاره
      • منشا قواعد دین، خبیث یا طیب بودن اشیاء عالم است و ملاک بهتر و برتر بودن، طیب بودن است نه بسیار بودن
  • سوره المائدة (5): آیات 101 تا 102
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • نهی از پرستش در باره اموری که خدای تعالی دریچه علم به آنها را با اسباب عادی بسته است به جهت خطری است که معلوم شدن آن امور دربر دارد
      • جواب هایی که در مورد ابهام و اشکال در آیه:" لا تَسْئَلُوا عَنْ أَشْیاءَ..." داده شده است
      • مراد از" اشیاء" که در آیه شریفه سؤال از آنها ممنوع شده، جزئیات مربوط به احکام دین است
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیه:" لا تَسْئَلُوا عَنْ أَشْیاءَ..." و مذمت سؤال کردن بسیار و بیجا)
  • سوره المائدة (5): آیات 103 تا 104
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • معنای" بحیره"،" سائبه"،" وصیله" و" حامی"، چهار قسم حیواناتی که در جاهلیت احکام خاصی داشتند
      • خدای تعالی منزه است از تشریع احکامی خرافی که مردم خرافی برای بعضی حیوانات جعل کرده اند
      • تقلید، به معنای رجوع جاهل به عالم، صحیح و عقلایی است ولی تقلید جاهل از جاهلی دیگر که توسط عالمی، راه نیافته، غلط است
    • بحث روایتی (روایاتی در باره چهار صنف حیواناتی که در جاهلیت احکام خاصی داشتند و اینکه واضع آن احکام کیست؟)
  • سوره المائدة (5): آیه 105
    • اشاره
    • ترجمه آیه
    • بیان آیه
      • اشاره
      • معنای" هدایت" و" ضلالت" و اشاره به اینکه همه راهها به خدا منتهی می شود
      • مؤمنین مسئول گمراهی اهل ضلالت نیستند. از ضلالت آنها نهراسند و تحت تاثیر قرار نگیرند
      • آیه شریفه:" عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُمْ..." هیچ منافاتی با آیات مربوط به امر به معروف و نهی از منکر ندارد
      • طریق انسان به سوی خداوند همان نفس انسان است که به منتهای مسیر می رسد (وَ أَنَّ إِلی رَبِّکَ الْمُنْتَهی
      • این طریق، طریقی است اضطراری که مؤمن و کافر در آن گام می نهند (إِنَّکَ کادِحٌ إِلی رَبِّکَ...)
      • التفات و توجه به این مسیر، تاثیر بارزی در عمل انسان دارد و عمل صالح منبع استکمال نفس و سعادت آنست
      • اختلاف مردم در مقام" تذکر" و درک این حقیقت که در طریق و مسیر" الی اللَّه" هستند
      • احتمالات دیگری که در معنای آیه شریفه:" یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُمْ..." می رود.
    • بحث روایتی
      • اشاره
      • بیان علت کلام معصوم (علیه السلام) که در روایت آمده: معرفت و سیر انفسی افضل از معرفت و سیر آفاقی است
      • وجه اشتراک و وجه افتراق معرفت نفسی و معرفت آفاقی
      • علم حاصل از سیر نفسی، علم حضوری است و علم حاصل از سیر آفاقی، علم حصولی است و علم حضوری سودمندتر می باشد
      • روایاتی در باره معرفت نفس، و خدا شناسی از راه خود شناسی
      • چند روایت در مورد راه صحیح کسب معرفت حقیقی به خدای تعالی (معرفت خدا به خدا)
      • روایاتی در ذیل آیه شریفه:" عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُمْ..." و بیان اینکه مفاد آن با ادله امر به معروف سازگار است
    • بحث علمی (شامل چند اشاره تاریخی و چند بحث علمی مربوط به نفس در چند فصل)
      • اشاره
      • 1- توجیه عامیانه" نفس" در زمانهای گذشته و بیان اینکه انسان با کمی دقت، به عدم سنخیت بین نفس و بدن مادی حکم می کند
      • 2- برخی حوادث و حالات، آدمی را از خارج نفس بریده، او را متوجه نفس خود کرده آثار نفسانی را آشکار می رساند
      • 3- با ترک لذائذ جسمانی و تن به ریاضت دادن، بطور موقت یا مستمر، قدرت شگرف نفس بارز می شود
      • 4- اشتغال به معرفت نفس و تحصیل آثار عجیب آن از قدیم ترین اعصار جزء کارهای ارزشمند بوده است
      • 5- تعالیم و دستورات ادیان و مسلک های مختلف برای تزکیه و تهذیب نفس با ریاضت کشیدن و زهد ورزیدن
      • 6- پاسخ به یک شبهه و بیان رابطه بین اعمال و عبادات و ریاضت ها و مجاهدات با نفس انسانی
      • 7- پاسخ به این توهم که دین همان عرفان است و بیان اینکه معرفت نفس، طریق است نه هدف مستقل
      • فرضیات و توجیهات غلطی که بر اثر غفلت از این حقیقت که نفس مغایرت جوهری با امور مادی دارد، در باره نفس گفته شده است
      • اقسام و اصناف کسانی که به معرفت نفس پرداخته اند
  • سوره المائدة (5): آیات 106 تا 109
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات توضیح آیات شریفه راجع به گواه گرفتن هنگام وصیت و حکم شهود غیر مسلمان بر وصیت
      • اشاره
      • وجه صحیح در معنای جمله:" مِنَ الَّذِینَ اسْتَحَقَّ عَلَیْهِمُ الْأَوْلَیانِ" در آیه شریفه
      • مراد از" لا عِلْمَ لَنا" که در جواب پیامبران (علیه السلام) به خدا آمده است نفی مطلق علم نیست
      • حقیقت علم جز در نزد خدای سبحان یافت نمی شود و ما که مخلوقیم و محدود، به حقیقت علم راه نداریم
      • چند شاهد برای اینکه برای غیر خدای سبحان علم اثبات شده، و مراد از" لا عِلْمَ لَنا" نفی مطلق علم نیست
    • گفتاری در معنای شهادت
      • اشاره
      • اعتبار شهادت در میان ملل مختلف و در اسلام
    • گفتاری پیرامون معنای عدالت
      • اشاره
      • اعتبار عدالت در شاهد، حکمی است فطری و ارتکازی همگان
      • مفهوم عدالت در اصطلاح فقه و لسان ائمه اهل بیت (علیه السلام) و فرق آن با عدالت به مفهوم اخلاقی آن
    • گفتاری پیرامون یمین (سوگند)
      • اشاره
      • اعتماد به سوگند مدعی، به خدا، در شرع اسلام، ناشی از اعتماد به ایمان افراد در مجتمع اسلامی است
      • در جوامع مادی امروز، نه تنها سوگند، بلکه هیچ قانون و ضابطه دیگری کوچکترین اثری ندارد
      • با اعراض مردم از دین، احکام دینی منفسخ نمی شوند
      • پاسخ به این توهم که سوگند به غیر اسم خدا و نیز خدا را به حق پیامبر (صلی الله علیه و آله) و اولیایش قسم دادن شرک است
    • بحث روایتی
      • (روایاتی در ذیل آیات مربوط به شهادت کافر و شان نزول آنها)
      • معنای این روایت که قرآن تمامیش تقریع و باطنش تقریب است
      • توضیح این روایت که مراد از" لا عِلْمَ لَنا" اینست که ما علمی به ما سوای تو نداریم
  • سوره المائدة (5):آیات 110 تا 111
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات بیان و توضیح آیات مربوط به معجزات عیسی (علیه السلام)
    • بحث روایتی (چند روایت در باره معجزات حضرت مسیح (علیه السلام))
  • سوره المائدة (5): آیات 112 تا 115
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • رد سخن بعضی که گفته اند مائده نازل نشد، و بیان عدم انطباق داستان مائده قرآن با داستان نان و ماهی در انجیل یوحنا
      • ذکر انواع معجزات انبیاء (علیه السلام) و خصوصیت معجزه مائده، و بیان وجه تهدید شدید حواریون در:" فَمَنْ یَکْفُرْ بَعْدُ مِنْکُمْ..."
      • وجوه مختلفی که در توجیه سخن حواریون که گفتند:" هَلْ یَسْتَطِیعُ رَبُّکَ أَنْ یُنَزِّلَ عَلَیْنا مائِدَةً مِنَ السَّماءِ" ذکر شده است
      • اشکالاتی که بر یکی از آن توجیهات که گفته مراد از" یستطیع"" یطیع" است وارد می باشد
      • دلائل و معاذیری که حواریون برای در خواست نزول مائده ذکر کرده اند
      • نکات و دقائقی که در دعای عیسی (علیه السلام) برای نزول مائده وجود دارد و حکایت می کند از ادب عبودیت او در برابر خداوند سبحان
      • از وعده صریح خداوند به انزال مائده (إِنِّی مُنَزِّلُها عَلَیْکُمْ) استفاده می شود که مائده نازل شده است
    • بحث روایتی (روایاتی راجع به مائده سماوی و بررسی روایات دال بر مسخ خائنین در قضیه مائده)
  • سوره المائدة (5): آیات 116 تا 120
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • مورد استعمال عبارت" مِنْ دُونِ اللَّهِ" در قرآن، و بیان اینکه خدا قابل انکار نیست هر چند در تشخیص اسماء و صفات او اشتباه شود و به ظاهر انکار گردد.
      • اعتقاد به الوهیت مریم، مادر عیسی (علیه السلام) در میان مسیحیان و نقل گفتار صاحب تفسیر" المنار" در این باره
      • نکاتی که در جواب عیسی (علیه السلام) به خدای تعالی در مقام تبرئه خود از شرک وزیدن نصارا نهفته است، و حاکی از نهایت ادب بندگی او می باشد.
      • فقط علم خدای سبحان معتبر است و علم و جهل جز او را بها و اعتباری نیست
      • حقیقت شهادت را فقط خدا دارا است و اوست که بر هر چیز شهادت عامه و مطلقه دارد" وَ أَنْتَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ شَهِیدٌ"
      • نکاتی چند در عبارت:" إِنْ تُعَذِّبْهُمْ فَإِنَّهُمْ عِبادُکَ وَ إِنْ تَغْفِرْ لَهُمْ فَإِنَّکَ أَنْتَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ"
      • صدق صادقین (در قول و در عمل) در آخرت بر ایشان سودمند خواهد بود
      • فرق رضایت از عمل با رضایت از عامل و اشاره به معنای رضایت پروردگار از بنده و آثار این رضایت
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیات شریفه:" أَ أَنْتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ...")
      • اشاره
      • توضیح اینکه در حدیث آمده: خداوند با یک حرف از خلق خود محجوب شده و شرحی در مورد اینکه اسم اعظم خداوند از نوع الفاظ نیست
    • گفتاری پیرامون معنای ادب معنای ادب و بیان اختلاف مفهوم آن با اختلاف مقاصد در جوامع مختلف
      • اشاره
      • اخلاق وصف روح، و ادب وصف عمل است و ادب، ناشی از اخلاق می باشد و ادب الهی انبیاء هیات زیبای اعمال دینی ایشان است
      • اسلام سر تا پای زندگی را دارای ادب نموده است و آن عبارت است از انجام دادن اعمال بر هیات توحید
      • اثر عمل در پرورش خود و دیگران، و بیان اینکه مربی باید بدانچه به دیگران می آموزد ایمان داشته، عملش مطابق علمش باشد
      • مراد از هدایت انبیاء (علیه السلام) توحید ایشان است و امر به اقتداء به هدایت آنان (فبهدیهم اقتده) امر به پیروی آنان است در عمل
      • تادیب الهی انبیاء (علیه السلام) از طریق وحی تسدیدی و تادیبی است که جدای از وحی نبوت و تشریع بوده است
      • ادب الهی انبیاء (علیه السلام) هم شامل ادب نسبت به خداوند می شود و هم شامل ادب نسبت به مردم (ادب فردی و ادب اجتماعی)
      • عدم تکلف و استفاده از طیبات و رزق حلال از آداب انبیاء (علیه السلام) بوده است
      • ادب آدم و حوا در دعای خود:" رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا..." پس از آنکه نهی ارشادی از خوردن درخت را مخالفت کردند
      • ادب نوح (علیه السلام) در گفتگویش با خدای تعالی در داستان دعوت فرزندش
      • ادب ابراهیم (علیه السلام) در احتجاج با قوم خود و در دعا و درخواست هایش از خداوند
      • ادب اسماعیل (علیه السلام) نسبت به خداوند تعالی
      • ادب یعقوب (علیه السلام) در کلامش که گفت:ِنَّما أَشْکُوا بَثِّی وَ حُزْنِی إِلَی اللَّهِ..."
      • ادب در دعای یوسف صدیق (علیه السلام) به هنگامی که همسر عزیز مصر او را تهدید کرد و در کلام او پس از دیدار پدر
      • ادب موسی (علیه السلام) در دعاهایش و بیان اینکه اعتراف آن جناب (رَبِّ إِنِّی ظَلَمْتُ نَفْسِی) اعتراف به گناه نیست
      • فرق بین دعا و نفرین و بیان آدابی که موسی (علیه السلام) در نفرین خود به فرعون و فرعونیان رعایت نموده است
      • ادب در دعا و ثنای حضرت شعیب، داوود و سلیمان (علیه السلام)
      • ادب در دعای یونس (علیه السلام) در شکم ماهی
      • دعای ایوب و زکریا (علیه السلام)
      • وجوه لطیفی از ادب عبودیت عیسی (علیه السلام) در مقام دعا برای نزول مائده و در مقام تبرئه خود از شرک ورزیدن نصارا
      • دعائی که ادب بندگی پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) و مؤمنین به آن حضرت را نشان می دهد
      • یکی از آداب انبیاء (علیه السلام) ادبی بود که در گفتگوی با قوم خود از طرف پروردگار خود آن را رعایت می کردند
      • مقایسه طرز گفتار و رفتار طواغیت همچون فرعون و نمرود، با رفتار و گفتار انبیاء (علیه السلام)
      • ادب دیگر انبیاء (علیه السلام)، ادبی است که در معاشرت و گفتگو با مردم و در برابر مکذبین و معاندین مراعات می نمودند
      • خود را از مردم شمردن و متناسب با میزان عقل مردم سخن گفتن، از آداب انبیاء (علیه السلام) است
      • در باطل و در حقی که آمیخته با باطل است ادب نیست و انبیاء در دعوت به حق صراحت داشته اند هر چند با ادبهای دروغین سازگار نباشد
      • نفی امتیازهای مادی و طبقاتی و بزرگداشت اهل علم و تقوا، از جمله آداب انبیاء (علیه السلام) است
    • بحث روایتی دیگر
      • (شامل یکصد و هشتاد و سه روایت راجع به اوصاف، احوال و سنن پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله))
      • شرح و تفسیر کلمات و جملات روایت مشهوری که در باره اوصاف جسمی و احوال روحی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نقل شده است
    • روایاتی چند در باره پاره ای از سنن و آداب آن حضرت در معاشرت
      • اشاره
      • از جمله سنن و آداب آن حضرت در امر نظافت و نزاهت
      • آداب آن جناب در سفر
      • روایاتی در باره آداب حضرتش در پوشاک و متعلقات آن
      • آداب آن حضرت در خوردنیها و آشامیدنی ها
      • آداب آن جناب در وضو ساختن و غسل نمودن
      • از جمله آداب حضرتش در نماز و ملحقات آن
      • روزه گرفتن آن حضرت
      • جمله ای از آداب آن جناب در قرائت قرآن و دعا
    • گفتاری پیرامون بندگی و بنده داری
      • اشاره
      • اعتبار عبودیت برای خدای سبحان
      • سلطنت حقیقی و مالکیت واقعی پروردگار منشا وجوب انقیاد موجودات در برابر اراده او است
      • برده گیری و اسباب آن
      • سیر تاریخی برده گیری
      • لغو دو سبب از اسباب بردگی (سلطه و قلدری- ولایت پدر و شوهر) در اسلام
      • برده گیری اسرای جنگی در جنگ مسلمین با کفار، در اسلام پذیرفته شده است
      • راه برده گیری در اسلام
      • رفتار و سیره اسلام در باره غلامان و کنیزان و عنایت به آزاد گشتن بردگان
      • سیر برده گیری در تاریخ
      • اندیشه الغای بردگی تا چه اندازه صحیح بوده است
      • لازمه زندگی اجتماعی، محدودیت آزادی های فردی است
      • میزان محدودیت آزادی در اجتماع؟ و بیان صحت نظر و روش اسلام در باره برده گیری و انطباق آن با عقل و فطرت
      • سر انجام داستان الغاء بردگی، ادامه برده گیری در اشکال مختلف و با شدت بیشتر، در قرن بیستم و توسط مدعیان آزادی و حقوق بشر بوده است!
      • بررسی این سخن که منشا اندیشه الغاء بردگی، تساوی حقوق افراد بشر بوده است
      • چرا اسلام برای بردگان تملک و دارا شدن مال را تشریع نکرده و چرا بردگی را موقت، و محدود به اسلام ننموده است؟
    • گفتاری چند در پیرامون عفو و مجازات
      • اشاره
      • لزوم وجود سنخیت بین عمل و کیفر و پاداش
      • کیفر دادن در مقابل جرائم نشان دهنده یک نوع بردگی است
      • عفو و بخشش، حد مشروعیت آن و اسبابی که برای مغفرت در قرآن آمده است: (توبه و شفاعت)
      • مراتب عفو که مترتب است بر مراتب گناه
      • انواع امر و نهی: جزائی- اخلاقی
      • میزان حسن و قبح عمل برای افراد و طبقات مختلف به میزان تعقل و افق اندیشه آنان بستگی دارد
      • نوعی دیگر از احکام و قوانین، مخصوص افق حب و بغض می باشد که مربوط به انبیاء و اولیاء (علیه السلام) است
      • غفلت بعضی مفسرین از قرائن لفظی و مقامی متصل و منفصل، و اکتفاء به فهم عامیانه آنان را به تاویل و حتی جسارت به ساحت مقدس خداوند و انبیاء (علیه السلام) مبتلا ساخته است
      • خرافات و مجعولات اهل کتاب بخصوص یهود، از طریق عالم نمایان مسلمان در بین مسلمین نشر یافته است
      • اقسام گناه و اقسام عفو
      • آیا بدون گناه مؤاخذه و مغفرت معقول است؟
      • اعتبار عقل در ثواب و عقاب، و حکم افراد غیر عاقل و مستضعفین از نظر ثواب و عقاب در دنیا و آخرت
      • سه گونه عفو و مغفرت خداوند و اشاره به اینکه صفت عفو و مغفرت در خداوند مثل صفت رحمت و هدایت او به امور تکوینی و تشریعی تعلق می گیرد
      • در بیان قرآن، رابطه میان عمل و جزا رابطه حقیقی است نه آن گونه که اهل اجتماع قائلند اعتباری و قرار دادی
      • ثواب و عقاب در حقیقت بر حالاتی که دل ها از راه عمل کسب می کنند مترتب می شود

• • • •