ترجمه تفسیر المیزان جلد 7

ترجمه تفسیر المیزان  جلد   7

ترجمه تفسیرالمیزان (مکارم شیرازی) جلد 7

• مشخصات کتاب
• (6)سوره انعام، مکی است و 165 آیه دارد
  • سوره الأنعام (6): آیات 1 تا 3
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • بیان اینکه سوره انعام مکی و دارای سیاق واحد می باشد، و نقل اقوالی در مورد اینکه بعضی آیات این سوره مدنی است
      • ثنای خدای تعالی در سه آیه اول سوره انعام متضمن اشاره به معارفی است که ماده اساسی شریعت می باشند
      • جهت و سبب جمع آوردن" ظلمات" و مفرد آوردن" نور" در جمله:" وَ جَعَلَ الظُّلُماتِ وَ النُّورَ"
      • معنای" اجل" و مراد از" اجل مسمی"
      • وجوهی که در بیان مراد از دو قسم اجل در آیه:" ثُمَّ قَضی أَجَلًا وَ أَجَلٌ مُسَمًّی عِنْدَهُ" ذکر شده است
    • بحث روایتی
      • روایاتی در باره فضیلت سوره مبارکه انعام
      • روایاتی در بیان مراد از اجل معلق و اجل مسمی
  • سوره الأنعام (6): آیات 4 تا 11
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • دو وجه در مراد کفار از در خواست نزول ملائکه
      • چگونه انسان در عین علم به چیزی در آن چیز گمراه می شود؟
      • چون دنیا دار اختیار است و دعوت الهی متوجه انسان مختار است رسول باید یکی از خود مردم باشد نه از ملائکه
  • سوره الأنعام (6): آیات 12 تا 18
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • اقامه برهان بر معاد با استناد به مالکیت مطلقه خداوند متعال و رحمت او
      • توضیحی در مورد" سمیع" و" علیم" بودن خدای سبحان
      • عوامل پیدایش مرام بت پرستی
      • احتجاج علیه بت پرستان با بهره جستن از منطق خودشان
      • معنای" قاهر" بودن خدای سبحان و فرق آن با قهر و غلبه موجودات بر یکدیگر
  • سوره الأنعام (6): آیات 19 تا 20
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • انذار و تخویف، در دعوت نبوت مؤثرتر از تبشیر و تطمیع بوده است
      • جمله:" لِأُنْذِرَکُمْ بِهِ وَ مَنْ بَلَغَ" شاهد بر ابدی و جهانی بودن رسالت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) می باشد
    • بحث روایتی
      • اشاره
      • بیان روایتی از امام رضا علیه السلام در باره سه مذهب و مسلک مردم در توحید
      • روایاتی در ذیل جمله:" وَ مَنْ بَلَغَ" و در باره معرفت اهل کتاب نسبت به پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله)
  • سوره الأنعام (6): آیات 21 تا 32
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • توضیح اینکه افترا زننده بر خدای عز و جل و تکذیب کننده آیات او از هر ظالمی ظالم تر است
      • قول به جواز شفاعت پیغمبر (صلی الله علیه و آله) و ائمه معصومین (علیه السلام) و اولیاء اللَّه شرک نیست
      • معنای" فلاح"
      • توضیح اینکه: ظالمان" فلاح" نمی یابند و به آرزوها و اهداف خود نمی رسند (إِنَّهُ لا یُفْلِحُ الظَّالِمُونَ)
      • بیان اینکه مشرکین در قیامت آلهه دروغین خود را نمی یابند
      • از آنجا که دروغگویی عادت و ملکه کفار شده، در قیامت نیز که روز بروز حقائق و کشف سرائر است دروغ می گویند
      • مواجه شدن با آتش و هول روز قیامت کفار را به تمنای رجوع به دنیا وادار می کند نه ظهور حق
      • وجوه نه گانه ای که در باره آنچه که کفار در دنیا مخفی داشته و در آخرت آشکار می شود، گفته شده است
      • دروغ گفتن کفار، در آرزوی رجوع به دنیا و عدم تکذیب آیات خدا
    • بحث روایتی
      • اشاره
      • روایات و شواهدی در مورد ایمان جناب ابو طالب
      • دو روایت در مورد عالم ذر، در ذیل جمله:" وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ ..."
  • سوره الأنعام (6): آیات 33 تا 36
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات .
      • اشاره
      • معنای جمله:" فَإِنَّهُمْ لا یُکَذِّبُونَکَ وَ لکِنَّ الظَّالِمِینَ بِآیاتِ اللَّهِ یَجْحَدُونَ"
      • مراد از:" کلمة اللَّه"،" قول اللَّه" و" وعد اللَّه" در عرف قرآن مجید
      • دعوت به حق و قبول آن باید در مجرای اختیار جریان یابد گو اینکه خداوند بر هدایت اجباری و اضطراری مردم قادر است
      • چرا مشیت خدای تعالی بر هدایت همگانی انسانها با حفظ اختیار آنها، تعلق نگرفته است؟
      • توصیف مؤمنین به وصف حیات و شنوایی و توصیف مشرکین و معرضین به وصف مردگی، کری و کوری
    • بحث روایتی
  • سوره الأنعام (6): آیات 37 تا 55
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • سبب اینکه مشرکین به منظور عاجز ساختن پیامبر (صلی الله علیه و آله) درخواست معجزه از او کردند جهل به دو امر بوده است
    • گفتاری پیرامون اجتماعات حیوانی
      • اشاره
      • وجه اشتراکی که بین انسان و حیوانات دیگر وجود دارد و موجب تشابه انسان و حیوانات دیگر در مساله" حشر" و باز گشت به خدا می باشد، داشتن شعور است
      • پاسخ به چند سؤال در مورد حشر حیوانات غیر انسانی و حشر امثال آسمان ها و زمین و آفتاب و ماه و ...
      • تامل و دقت در" مختار" بودن بود و حالات نفسانیه ای که به وسیله آن افعال اختیاری خود را انجام می دهد
      • اختلاف فاحشی که در مبادی" اختیار" و اسباب آن در انسان وجود دارد
      • می توان گفت حیوانات هم تا اندازه ای مختار هستند و احتمالا به تکالیفی مناسب با افق فهم و اختیارشان مکلف هستند
      • چند احتمال در معنای" کتاب" در" ما فَرَّطْنا فِی الْکِتابِ مِنْ شَیْ ءٍ"
      • سخنان نادرستی که در معنای آیه مربوط به" امت بودن" و" محشور شدن" حیوانات غیر انسانی گفته شده است
    • بیان آیات
      • اشاره
      • نکته ای که در توصیف مشرکین به گنگی و کوری و کری، گاه به وصل و گاه به فصل، وجود دارد
      • در شدائد و سختی ها، روی آوردن به خدا از فطریات بشر است
      • بیان اینکه دعا در مورد امر حتمی الوقوع و نیز دعا با یاس از اجابت، دعا نیست، و دعای کافران از اینگونه است
      • ابتلاء امم قبل از امت اسلام به" باساء" و" ضراء"، تا شاید در برابر خدا سر فرود آورند
      • تا زمانی که شدت باسا و ضراء باعث انقطاع از اسباب ظاهری نشود فطرت توحیدی انسان مشرک بروز نمی کند
      • احتجاج علیه مشرکین به عجز شرکای ادعایی و بت هایشان از هر دخل و تصرفی در عالم
      • مشرکین، همان ستمکارانند و جز به خاطر ظلمشان عذاب نمی شوند
      • مراد از:" خَزائِنُ اللَّهِ"
      • مراد از اینکه فرمود:" من علم غیب ندارم" اینست که از ناحیه خودم مستقلا علم به غیب ندارم
      • جمله:" وَ لا أَقُولُ لَکُمْ إِنِّی مَلَکٌ" تعبیر دیگری است از:" إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ"
      • فرق بین پیامبر (صلی الله علیه و آله) و دیگر مردمان، مانند فرق بینا و نابینا است
      • وجه اینکه در جمله:" لَیْسَ لَهُمْ مِنْ دُونِهِ وَلِیٌّ وَ لا شَفِیعٌ" شفاعت، بدون استثناء، نفی شده است.
      • معنای جمله:" وَ أَنْذِرْ بِهِ الَّذِینَ یَخافُونَ أَنْ یُحْشَرُوا" با توجه به اینکه مشرکین مورد خطاب در سوره انعام، معتقد به حشر نبوده اند
      • بر حذر داشتن رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از راندن مؤمنین فقیر، که خواست امتیاز طلب های ثروتمند بود
      • نظر راغب اصفهانی در مورد معنای" وجه" در:" وجه اللَّه"،" وجه ربک" و امثال آن
      • مراد از" وجه اللَّه" ذات خدا نیست، بلکه هر چیزی که به خدا انتساب دارد و نیز آنچه که بنده از خدای خود انتظار دارد، وجه خدا می باشد.
      • معنای جمله:" ما عَلَیْکَ مِنْ حِسابِهِمْ مِنْ شَیْ ءٍ وَ ما مِنْ حِسابِکَ عَلَیْهِمْ مِنْ شَیْ ءٍ"
      • کرامت و عزت، با شکر که همانا توحید است همراه می باشد و تفاوت های مادی، امتحان است
      • چند نکته در باره توبه که از آیه:" وَ إِذا جاءَکَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ ..." استفاده می شود
    • بحث روایتی
      • اشاره
      • چند روایت در باره" قدریه" و توضیحی در مورد حدیث معروف:" قدریه مجوس این امت است"
      • چند روایت در مورد سنت" املاء" و" استدراج" و مهلت دادن خداوند به کفار در دنیا
      • روایاتی پیرامون در خواست اشراف و اغنیاء از پیامبر (صلی الله علیه و آله) که فقرا را از خود دور کند، و نهی خداوند از این عمل
      • توضیحی در باره روش تطبیق، در تفسیر آیات قرآن و روایات شان نزول، و اشاره به اینکه این روایات، قابل اعتماد نیستند
  • سوره الأنعام (6): آیات 56 تا 73
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
    • گفتاری در معنای حکم و اینکه حکم تنها از آن خدا است
      • اشاره
      • حکم تکوینی، مختص به خدا و حکم تشریعی، همانند امور دیگر، بالاصالة و مستقلا منتسب به خدای تعالی است
    • گفتاری در معنای حقیقت فعل و حکم خداوند متعال
      • اشاره
      • افراط و تفریط دو گروه از مسلمین در مساله حسن و قبح و رابطه آن با تشریع
      • شرایع و احکام الهی، معلل به جهات حسن و مزایای مصالح است ولی نه آن چنان که افعال و احکام بشری چنین است
      • عقول بشری از درک تمام حقائق عاجز است
      • جهات حسن و مصلحت نسبت به احکام و افعال ما حاکمیت دارند ولی خداوند محکوم به این جهات نیست
    • بیان آیات
      • اشاره
      • معنای خزائن غیب و مراد از" مَفاتِحُ الْغَیْبِ"
      • مراد از" کِتابٍ مُبِینٍ"
      • فرق" کِتابٍ مُبِینٍ" با" مفاتح غیب"
      • عمومیت علم خداوند و نامتناهی بودن آن (یَعْلَمُ ما فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ ...)
      • حقیقت انسان که از آن به" من" تعبیر می شود، همان روح انسانی است و بس
      • جهت و هدف از گماشتن ملائکه" حفظه" برای آدمی تا زمان مرگ
      • ریشه فطری توجه انسان به خدا و وعده شکر و طاعت دادن او به هنگام گرفتاری های شدید
      • تهدید امت به نزول عذاب از ناحیه خدای تعالی
      • وجوهی که در معنای" عذاب از فوق" در آیه شریفه گفته شده است
      • پیشگویی تفرقه امت و درگیری های بین آنها پس از رسول خدا (صلی الله علیه و آله)
      • مراد از قوم رسول خدا که برای نخستین بار نفاق ورزیده، مخالفت و اعتراض کردند و راه مخالفت را برای سایرین باز کردند
      • پیغمبر (صلی الله علیه و آله) معصوم از فراموشی است و خطاب" ینسینک" در حقیقت خطاب به امت است
      • آمیزش با گناهکاران و حضور در مجلس معصیت، خطر وقوع در معصیت را برای انسان افزایش می دهد
      • استدلال فاسد و عجیب برخی، به بعضی آیات برای اثبات این ادعا که پیغمبران قبل از بعثت کافر بوده اند
      • معنای اینکه هدایت خدا هدایت است (إِنَّ هُدَی اللَّهِ هُوَ الْهُدی)
      • وجه و جهت اثبات ملک و سلطنت برای خدای تعالی در روز قیامت
    • بحث روایتی
      • اشاره
      • روایاتی در ذیل آیه مربوط به نزول بلا بر امت محمد (صلی الله علیه و آله) و بیان اختلاف و عدم اعتبار این روایات
      • چند روایت در ذیل آیه نهی از نشستن با کسانی که در آیات خدا خوض می کنند
  • سوره الأنعام (6): آیات 74 تا 83
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • بررسی کیفیت مخصوص رفتار و محاجه ابراهیم (علیه السلام) در این آیات، که به رفتار فطری یک انسان اولیه فرضی که برای نخستین بار به مظاهر مادی عالم برخورد می کند، شباهت دارد
      • هر چه اشتغال و سرگرمی به امور مادی بیشتر باشد، توجه به مبدأ و معاد کمتر می شود
      • ضمیر مذکر آوردن برای" شمس" در کلام ابراهیم (علیه السلام):" هذا رَبِّی هذا أَکْبَرُ" شاهد بر اینست که آن حضرت همچون انسانی فرضی که خبر از هیچ چیز ندارد سخن گفته است
      • اختلاف مفسرین در معنای کلمه" آزر" و اینکه آزر چه نسبتی با ابراهیم علیه السلام داشته است
      • استغفار و دعای ابراهیم (علیه السلام) برای آزر، دعای صوری بوده و در دنیا واقع شده، نه در آخرت برای شفاعت
      • آزر، پدر صلبی و حقیقی ابراهیم علیه السلام نبوده است
      • توهم عجیب و غریب بعضی از مفسرین در مورد داستان هایی که در قرآن کریم نقل شده است
      • کلام الهی، کلام حق و فصل است و هزل و خلاف واقع در آن راه ندارد
      • بت ها (اصنام) چه بوده اند؟
      • مالکیت حقیقی خدای سبحان، مانند مالکیت انسان است نسبت به قوا و افعالش
      • " ملکوت" همان وجود اشیاء است به لحاظ انتسابشان به خدا و رؤیت ملکوت به معنای دیدن خدا است با دیدن اشیاء و موجودات
      • ستاره ای که مردم می پرستیدند و ابراهیم (علیه السلام) به آن اشاره فرمود و گفت:" هذا رَبِّی" ستاره" زهره" بوده است
      • مراد از" رب" در کلام ابراهیم (علیه السلام) (هذا رَبِّی)، خداوند آفریدگار هستی نیست
      • اینکه ابراهیم (علیه السلام) نخست ستاره و ماه و خورشید را" رب" دانست، از باب محاجه به زبان خصم بوده است
      • ربوبیت ملازم با محبوبیت است و" لا أُحِبُّ الْآفِلِینَ" یعنی من چیز متغیر را رب خود نمی دانم
      • وجه آوردن ضمیر مذکر برای" شمس" که مؤنث است در کلام ابراهیم (علیه السلام):" هذا رَبِّی هذا أَکْبَرُ"
      • اقوال مختلفی که در توجیه تذکیر ضمیر در جمله مزبور گفته شده است
      • سخن غریب و نادرست یکی از مفسرین که مدعی است ابراهیم (علیه السلام) به زبان عربی سخن می گفته است
      • جمله:" لا أُحِبُّ الْآفِلِینَ" حجتی است یقینی و برهانی بر مبنای محبت و عدم محبت، نه حجتی عوامانه و غیر برهانی
      • وجه اینکه ابراهیم (علیه السلام) افول را در احتجاج آورد نه طلوع را. و بیان اینکه مشرکین معتقد به اینکه اجرام سه گانه دارای مقام ایجاد و تدبیرند، نبوده اند
      • اشکالاتی که بر اقوالی که در توجیه" لا أُحِبُّ الْآفِلِینَ" بر مبنای اینکه افول مبنای برهان است وارد شده است
      • وجه جامعی که فخر رازی برای توجیه آیه بر همان مبنا ذکر کرده است و اشکال آن وجه
      • نکته ای در مورد ترتیب احتجاجات ابراهیم (علیه السلام) علیه بت پرستان و ستاره پرستان
      • هدایت، همیشه از ناحیه خدا است و ضلالت از ناحیه انسان- هیچ چیز غروب کننده و از کف رونده، شایسته محبت و تعلق خاطر نیست
      • معنای" فطر" و" فطرت" و" حنیف"
      • توجیه وجه به سوی خدا به معنای عبادت او است
      • اسلام، دین مطابق با فطرت انسانی و نوع وجودی آدمی است
      • بخش دوم احتجاجات ابراهیم (علیه السلام) که محاجه آن حضرت است با مشرکین بعد از اعلام بیزاری از بت ها
      • اقوال متعدد مفسرین در توضیح و توجیه جملات ابراهیم (علیه السلام) در محاجه با مشرکین
      • وجه اینکه ابراهیم (علیه السلام) عدم وجود اذن و دلیل از ناحیه خداوند را به عنوان دلیل بر بطلان بت پرستی آورده است
      • " امن" و" اهتدا" از خواص و آثار ایمان است، اگر با ظلم پوشیده نشود
      • " ظلم" دارای مفهوم وسیعی است ولی تمام اقسام آن به ایمان ضرر نمی رساند
      • گناه و ظلم اختیاری دارای مصادیق و مراتبی است که شخص مؤمن مناسب با درجه تقوا و معرفت و ایمانش از مصادیق و مراتب بیشتری از گناه دوری می کند
      • ایمان به خدا فقط مشروط به دوری از شرک و گناهان کبیره نیست
      • سخن بعضی از مفسرین در تفسیر آیه:" الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَمْ یَلْبِسُوا إِیمانَهُمْ بِظُلْمٍ ..." و اشکال وارد بر آن ...
    • بحث روایتی
      • اشاره
      • روایاتی در مورد تولد و نشو و نمای ابراهیم (علیه السلام) در خفا، و اینکه" آزر" پدر یا عموی ابراهیم (علیه السلام) بوده است
      • چند روایت در باره ارائه ملکوت به ابراهیم (علیه السلام)
      • روایاتی در خصوص جمله" هذا رَبِّی" که ابراهیم (علیه السلام) بر زبان آورد
      • روایاتی در ذیل جمله:" وَ لَمْ یَلْبِسُوا إِیمانَهُمْ بِظُلْمٍ"
      • سخن بعضی که در توجیه یک روایت گفته اند: امت ابراهیم فقط مکلف به ایمان بودند و به فروع و احکام مکلف نبودند و بیان فساد این ادعا
      • فروع و احکامی که توسط ابراهیم (علیه السلام) تشریع شده اند
      • سبب وجود قوانین" حمورابی" در تورات فعلی
    • گفتاری در باره شخصیت ابراهیم خلیل (علیه السلام) و سرگذشت او (در چند فصل)
      • اشاره
      • 1-داستان ابراهیم از نظر قرآن:
      • 2- منزلت ابراهیم در نزد خداوند و موقف بندگی اش - و مواهب خدا به او
      • 3- آثار پر برکتی که ابراهیم (علیه السلام) از خود در جامعه بشری به یادگار گذاشت:
      • 4- تورات فعلی در باره ابراهیم (علیه السلام) چه می گوید؟:
      • 5- تناقضات تورات بهترین دلیل بر دست خوردگی آن است:
        • اشاره
        • وجود نظیر نسبت های ناروای تورات فعلی به ابراهیم (علیه السلام)، در بعض روایات اهل سنت
        • عدم صحت نسبت دروغ گفتن، به ابراهیم (علیه السلام) که در روایات عامه آمده است
        • روایتی جامع از طریق ائمه اهل بیت (علیهم السلام) در باره قضایای ابراهیم (علیه السلام)
        • ذبیح ابراهیم (علیه السلام)، اسماعیل (علیه السلام) بوده است نه اسحاق (علیه السلام)
        • کلام نادرست طبری در تاریخ خود که اسحاق (علیه السلام) را ذبیح دانسته
      • 6- تورات بر خلاف قرآن کریم:
        • اشاره
        • اشکال بعضی از مستشرقین به قرآن در مورد عدم نقل خصوصیات ابراهیم و اسماعیل (علیه السلام) و داستان بنای کعبه و ... در سور مکیه و پاسخ بدان اشکال
        • اشکال دیگر به آیات مربوط به احتجاجات ابراهیم (علیه السلام) و در آتش انداختن آن حضرت
        • گفتاری بیرونی و مسعودی در باره عقائد ستاره پرستان، بت پرستان و صابئین
  • سوره الأنعام (6): آیات 84 تا 90
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره به استمرار و عدم انقطاع عقیده به توحید در قرون گذشته، با عنایت و هدایت الهی
      • قرآن کریم دختر زادگان را هم اولاد و ذریه حقیقی می داند
      • ملاک تفضیل و برتری انبیاء (علیه السلام) بر دیگر مردم، داشتن هدایت فطری و بهره مندی از هدایت خاص و بی واسطه الهی است
      • کوششی که صاحب المنار برای توجیه ترتیب اسماء انبیاء (علیه السلام) در سه آیه شریفه، نموده است
      • اشکالاتی که بر کلام صاحب المنار وارد است
      • دعوت همه انبیاء (علیه السلام) و تمام شرایع، در حقیقت یکی است اگر چه در سعه و ضیق و اجمال و تفصیل مختلف باشند
      • در هدایت الهی ضلالت راه ندارد و بقاء آن مشروط به شکر، که عبارتست از عمل به لوازم توحید و عبودیت می باشد
      • معانی" حکم" و بیان مراد از دادن کتاب و حکم و نبوت به پیامبران علیهم السلام
      • کتاب در اصطلاح قرآن به چه معناست؟
      • اقسام سه گانه اطلاق" کتاب" در قرآن مجید
    • گفتاری در معنای حکم از نظر قرآن
    • بیان آیات
      • اشاره
      • بررسی اقوال مختلفی که در باره اینکه قومی که موکل بر حفظ دین خدا هستند چه کسانی می باشند گفته شده است
      • به نظر ما مراد از این قوم انبیاء و معصومین و اتقیاء و صلحایند که همواره پاسدار دین حق می باشند
      • شریعت اسلام ناسخ شرایع قبل است و امر خداوند در" فَبِهُداهُمُ اقْتَدِهْ" به معنای امر به تبعیت از شرایع گذشته نیست
    • بحث روایتی
      • چند روایت در باره" یسع" یکی از انبیای بنی اسرائیل
      • روایاتی در مورد اینکه دختر زادگان هم از ذریه انسان بشمار می روند
      • مساله قرابت و ترتب آثار نسب در مورد زنان، و دختر زادگان مساله ای حقوقی و اجتماعی است که در اسلام شناخته شده است
      • استناد ائمه اهل بیت علیهم السلام به آیاتی از قرآن مجید برای اثبات اینکه دختر زاده اولاد بشمار می رود
      • روایاتی در ذیل:" ... فَقَدْ وَکَّلْنا بِها قَوْماً لَیْسُوا بِها بِکافِرِینَ"
  • سوره الأنعام (6): آیات 91 تا 105
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • موارد استعمال کلمه" قدر" و معنای جمله:" وَ ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ"
      • وجود کتب آسمانی و وجود معارف و احکام الهی در بین مردم، دو شاهد بر لزوم هدایت مردم از جانب خدا است
      • بیان اینکه در آیه:" قُلْ مَنْ أَنْزَلَ الْکِتابَ ..." که در آن به نزول تورات بر موسی احتجاج شده، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مامور به سؤال از یهود شده نه از مشرکین
      • اشکالاتی که بر بیان فوق وارد نموده و گفته اند مسئول در آیه شریفه مشرکین هستند نه یهود، و جواب آن اشکالات
      • آنچه از معارف الهی و ارزشهای معنوی که در گوشه و کنار جهان وجود دارد، میراث انبیاء (علیه السلام) و از آثار وحی است
      • داشتن برکت و خیر کثیر و هدایت انسان به سعادت، نشانه نزول قرآن از سوی خدا است
    • گفتاری پیرامون معنای برکت از نظر قرآن
      • اشاره
      • بیان اینکه سببیت خدا و برکت او در طول سایر اسباب است، و نزول برکت، با عمل سایر عوامل منافات ندارد
    • بیان آیات
      • اشاره
      • مراد از افتراء زدن به دروغ بر خدا در:" مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَری عَلَی اللَّهِ کَذِباً"
      • سخنی مرگ ظالمان (مرتکبین افتراء بر خدا، ادعای نبوت به دروغ و استهزاء به آیات خدا)
      • پس از مرگ، آدمی به بطلان پندارهای پیشین و پوچی دلبستگی به اسباب و مستقل دانستن آنها در تاثیر، آگاه می شود
      • مراد از انشاء و پدید آوردن بنی آدم از" نفس واحدة" و تقسیم آنان به" مستقر" و" مستودع"
      • وصف" بَدِیعُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ" متضمن حجت بر استحاله فرزند داشتن خدا است
      • دقائق و لطائفی که از جمله:" لا تُدْرِکُهُ الْأَبْصارُ وَ هُوَ یُدْرِکُ الْأَبْصارَ" استفاده می شود
    • گفتاری در عمومیت خلقت و گسترش دامنه آن
      • اشاره
      • در قرآن کریم افعال انسان به خود او نسبت داده شده و قانون" علیت" مسلم دانسته شده است
      • از نظر قرآن ذوات تمامی اشیاء مخلوق خدا است ولی اعمال و رفتار آنان منسوب به" تقدیر و هدایت" می باشد
      • دو اشکال بی اساس بر عمومیت خلقت: عدم صحت انتساب افعال قبیح به خدا و اینکه عمومیت خلقت مستلزم جبر است
      • خلقت و حسن، متلازمند و هر چیزی ذاتا و به لحاظ اینکه آفریده خدا است، نیکو است
      • حسن و قبح، از امور اعتباریه می باشند و قابل خلق و ایجاد نیستند
      • پاسخ به اشکالی دیگر و بیان اینکه انحصار خلقت و علیت ایجاد در خدا، مستلزم نفی قانون علیت نیست
      • جواب این شبهه که علیت خدا در بقاء اشیاء مستلزم توارد و اجتماع دو علت مستقل در معلول واحد است
      • قول به اینکه موجودات در حدوث محتاج به خدا و در بقاء بی نیاز از خدایند با برهان فاعلی و برهان غایی اثبات بر صانع، منافات دارد
    • بیان آیات
    • بحث روایتی
      • اشاره
      • روایاتی در مورد نزول آیه:" وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَری عَلَی اللَّهِ ..." در باره عبد اللَّه بن سعد بن ابی سرح
      • روایتی راجع به" طینت" آدمی
      • روایاتی در باره" مستقر" و" مستودع" در آیه شریفه
      • چند روایت در مورد دیده نشدن خدای تعالی به چشم (لا تُدْرِکُهُ الْأَبْصارُ)
  • سوره الأنعام (6): آیات 106 تا 113
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • در نظام عالم تشریع نیز سنت علیت و معلولیت حاکم است و هدایت نصیب کسی می شود که در صدد تحصیل آن باشد
      • مراد از اینکه پیامبر (صلی الله علیه و آله) حفیظ و وکیل بر مردم نیست
      • نهی از هر کلام زشتی نسبت به مقدسات دینی
      • اقسام لذایذ اقسام لذائذی که عمل و متعلقات عمل انسان را زینت داده او را به عمل وا می دارد
      • وجه اینکه لذات موافق با هوای نفس و گناهان بدون واسطه به خدا نسبت داده نمی شود
      • اقوال متعددی که در باره مراد از زینت دادن اعمال در" کَذلِکَ زَیَّنَّا لِکُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ" گفته شده است
    • بیان آیات
      • اشاره
      • ایمان آوردن مردم منوط به مشیت الهی است و کفرشان نیز خارج از مشیت خدا نمی باشد
    • بحث روایتی
      • (روایاتی در ذیل آیات شریفه گذشته: نهی از سب خدایان مشرکین، ایمان نیاوردن کفار و ...)
  • سوره الأنعام (6): آیات 114 تا 121
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • معنای" کلمة" و موارد استعمال آن در قرآن
      • مراد از تمامیت کلمه به صدق و عدل در:" تَمَّتْ کَلِمَةُ رَبِّکَ ..." کمال یافتن شرایع- با تشریع شریعت اسلام است
      • در اموری از قبیل معارف الهی و شرایع، نباید به حدس و تخمین بسنده کرد و جز به علم و یقین تکیه نباید کرد
      • مراد از گناه ظاهری و گناه باطنی در:" ذَرُوا ظاهِرَ الْإِثْمِ وَ باطِنَهُ" و اقوال مفسرین در این باره
      • خطاب به مؤمنین که اگر در خوردن مردار، از مشرکین پیروی کنند در زمره آنان قرار خواهند گرفت
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل جمله" وَ تَمَّتْ کَلِمَةُ رَبِّکَ ... ..." و تذکیه حیوانات و)
  • سوره الأنعام (6): آیات 122 تا 127
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • تشبیه ایمان، به حیات و نور، و کفر، به مرگ و تاریکی
      • بیان اینکه حقیقتا مؤمن در حیاتی جز زندگی سایر انسانها بسر می برد و از اراده و شعوری فوق اراده و شعور دیگران برخوردار است
      • مکر بزرگان و اعیان هر قریه در برابر دعوت انبیاء و استهزائشان به رسالت پیغمبر (صلی الله علیه و آله)
      • معنای" شرح صدر" و بیان اینکه خداوند برای هدایت بنده سینه او را شرح و توسعه می دهد
      • دو اشتباه در مورد انتساب هدایت و ضلالت انسان به خدای تعالی
    • گفتاری در معنای هدایت الهی
      • اشاره
      • تقسیم هدایت الهی به دو قسم: تکوینی و تشریعی. و تقسیم هدایت تشریعی به دو قسم: ارائه طریق و ایصال به مطلوب
    • بحث روایتی (در ذیل آیات مربوط به حیات و نور شخص مؤمن و شرح صدر ...)
  • سوره الأنعام (6): آیات 128 تا 135
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • بین قضای الهی و اختیار انسان، مزاحمتی نیست
      • سلطه و ولایت شیاطین بر انسان، قهری نیست، بلکه به اعتراف کفار در قیامت، نتیجه معامله طرفینی است
      • سنت الهی چنان نیست که مردم بی خبر را (قبل از اتمام حجت) هلاک سازد
      • نفی جمیع انحاء ظلم از خدای متعال در جمله:" وَ رَبُّکَ الْغَنِیُّ ذُو الرَّحْمَةِ"
    • بحث روایتی (چند روایت در باره محبت ظالم، انتقام از ظالم بدست ظالمی دیگر، آرزوی دراز)
  • سوره الأنعام (6): آیات 136 تا 150
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات بیان آیات شریفه، که متضمن احتجاج علیه مشرکین در مورد قربانی کردن فرزندانشان در برابر بت ها، و بعض احکام در مورد خوردنی ها، می باشد
      • اشاره
      • مراد از نهی از اسراف در:" وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ"
      • خداوند متعال به مشیت تکوینی خود از هیچکس ایمان نخواسته است
    • بحث روایتی روایاتی در مورد حق فقرا و مساکین در محصول زراعت
      • اشاره
      • معنای:" ثَمانِیَةَ أَزْواجٍ مِنَ الضَّأْنِ اثْنَیْنِ ..."
      • در قیامت از جاهل سؤال می شود: چرا علم نیاموختی تا بدان عمل کنی؟
  • سوره الأنعام (6): آیات 151 تا 157
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • بیان آیات مربوط به تحریم محروماتی که به شریعت معینی از شرایع اختصاص ندارد
      • عقوق والدین، بعد از شرک به خدا، در شمار بزرگترین، یا بزرگترین گناهان است
      • نهی از کشتن فرزندان از ترس فقر و گرسنگی
      • نهی از نزدیک شدن به فواحش و قتل بنا حق نفس محترمه
      • دستور و سفارش در مورد مال یتیم، وفا و عدالت در میزان وکیل و پرهیز از سخن ناحق حتی بخاطر نزدیکان
      • مراد از عهد خدا که به وفا به آن امر شده، دستورات الهی است
      • وجه اختلاف تعابیر در آخر سه آیه شریفه:" لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ"،" لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ"
      • تقوای دینی با تفرقه و اختلاف نمی سازد، ولی راههای غیر راه خدا مختلف و متعددند و پیروانشان متشتت می باشند
      • توجیه ناصحیح صاحب تفسیر روح المعانی در مورد اختلاف تعابیر در آخر سه آیه شریفه
      • وجوهی که در باره ارتباط آیه شریفه:" ثُمَّ آتَیْنا مُوسَی الْکِتابَ ..." با آیات دیگر ذکر شده است
      • اقوالی که در معنای جمله:" تَماماً عَلَی الَّذِی أَحْسَنَ" گفته شده است
    • بحث روایتی (چند روایت در ذیل آیه: قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ... و در باره صراط مستقیم)
  • سوره الأنعام (6): آیات 158 تا 160
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • مراد از آمدن خدا و آمدن بعض آیات خدا در آیه شریفه:" هَلْ یَنْظُرُونَ ..."
      • ایمان و عمل در موقع روبرو شدن با عذاب الهی یا هنگام مرگ، سودی ندارد
      • امت اسلام هم مانند سایر امم روزی دچار عذاب گشته و مشمول قضای به قسط و حکم فصل خداوند می شود
      • بیزاری رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از مشرکین و کفار و بدعت گزاران و مذهب تراشان امت خود
    • بحث روایتی (در باره آیات الهی قبل از قیامت، تفرقه در دین و پاداش مضاعف حسنات)
  • سوره الأنعام (6): آیات 161 تا 165
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • مقصود از اینکه رسول اللَّه صلی اللَّه علیه و آله" أَوَّلُ الْمُسْلِمِینَ" می باشد
      • استدلال به نشات دنیا و قبل و بعد از آن برای مساله توحید
    • بحث روایتی

• • •