ترجمه تفسیر المیزان جلد 8

ترجمه تفسیر المیزان  جلد   8

ترجمه تفسیرالمیزان (مکارم شیرازی) جلد 8

• مشخصات کتاب
• (7)سوره اعراف در مکه نازل شده و 206 آیه دار
  • سوره الأعراف (7): آیات 1 تا 9
    • اشاره
    • ترجمه آیا
    • بیان آیا
      • اشاره
      • اشاره به عهدی که خدا از آدمیان گرفته، و سایر معارفی که در سوره اعراف آورده شده است
      • مکلف بودن مشرکین به توحید خدای تعالی و مسئول بودن آنان نسبت به ایمان و عمل صالح
      • مراد از" وزن" و" میزان" اعمال
      • اشاره به اینکه ممکن است هر یک از اعمال، و احدی برای سنجش داشته باشد و بیان معنای جمله:" وَ الْوَزْنُ یَوْمَئِذٍ الْحَقُّ"
      • اقوالی که در مورد معنای جمله:" وَ الْوَزْنُ یَوْمَئِذٍ الْحَقُّ" گفته شده است
      • موارد از" موازین" و معنای" ثقل موازین" در جمله:" فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازِینُهُ"
      • معنای وزن اعمال در روز قیامت، تطبیق اعمال است بر حق و برای هر کدام از اعمال انسان میزانی است
    • بحث روایتی (روایاتی در مورد مکی بودن سوره اعراف، وزن و میزان اعمال و ثقل و خفت اعمال و ...)
      • اشاره
      • روایتی در بیان مراد از وزن اعمال که می گوید عمل صفت کاری است که انجام می شود و قابل توزین (اصطلاحی) نیست و خدا جاهل نیست و احتیاج به توزین اشیاء ندارد
  • سوره الأعراف (7): آیات 10 تا 25
    • اشاره
    • ترجمه آیا
    • بیان آیا
      • اشاره
      • معنای تمکین انسان در زمین در جمله:" وَ لَقَدْ مَکَّنَّاکُمْ فِی الْأَرْضِ"
      • سجده ملائکه برای جمیع بنی آدم و برای عالم بشریت بوده است
      • بیان اینکه خلقت آدم در حقیقت، خلقت جمیع بشر بوده است و اشاره به اقوال دیگری که در توجیه نسبت دادن خلقت آدم به همگان گفته شده است
      • ابلیس با ملائکه بوده و فرقی با آنان نداشته و او و همه فرشتگان در مقامی قرار داشتند که آن مقام مامور به سجده شده است
      • بیان اینکه مراد از امتثال و تمرد در امر ملائکه به سجود برای آدم و تمرد ابلیس، امور تکوینی است
      • باز گشت تمامی معاصی به تکبر است و ابلیس با استدلال به برتری خود بر آدم و مستقل دیدن خود، نافرمانی کرد
      • ملاک برتری در تکوینیات بستگی دارد به بیشتر بودن عنایت الهی و استدلال ابلیس به برتری آتش غلط بوده است
      • وجوب امتثال امر الهی از جهت اینست که امر، امر او است و دائر مدار مصالح و جهات خیر نیست
      • توضیح در مورد اینکه امر ملائکه به سجده امری تکوینی بوده است
      • کبریا خاص خدای سبحان است و تکبر از او پسندیده است و از غیر او که از خود جز فقر چیزی ندارند مذموم است
      • مقصود از پیش رو، پشت سر، سمت راست و چپ، که شیطان گفته است از این چهار سو به سراغ بندگان خدا می رود
      • مراد از" مخلصین" و" شاکرین" که شیطان نمی تواند ایشان را بفریبد و اشاره به طریقه گمراه کردن شیطان
      • مراد از جمله" إِلَّا أَنْ تَکُونا مَلَکَیْنِ" در خطاب به آدم و حوا
    • گفتاری در باره شیطان و عمل ا
      • اشاره
      • اشاره به اهمال و قصور مفسرین در بحث از شیطان و شناختن او
      • چند مطلب که باید در بحث از مساله شیطان و حقائق دینی و تکوینی مربوط به آن بیان شود
        • 1- وجود نفسی اشیاء خیر است
        • 2- ارتباط اجزای عالم خلقت به نحو تساوی و تماثل نیست بلکه حکمت و نظام عالم مقتضی وجود مراتب مختلف است
          • اشاره
          • اگر شیطانی نبود، نظام عالم انسانی هم نبود و صراط مستقیمی فرض نمی شد. آیات مربوط به داستان سجده آدم تصویری است از روابط بین نوع انسانی و نوع ملائکه و ابلیس
        • 3- بهشتی که آدم قبل از هبوط در آن بوده بهشت جاودان نبوده بلکه بهشت برزخی بوده که غرائز بشری در آنجا ظاهر و هویدا می شده
          • اشاره
          • قلمرو اغوا و اضلال شیطان، ادراک انسانی و ابزار کار او عواطف و احساسات بشری است
          • تصرفات ابلیس در ادراک انسان تصرف طولی است نه عرضی و با استقلال انسان در کارهایش منافاتی ندارد
          • ولایت شیطان بر آدمیان در ظلم و گناه و ولایت ملائکه بر آدمیان در اطاعت و عبادت
          • بعضی از لشکریان ابلیس از جنس بشرند
          • خلاصه بحث در باره شیطان و وسوسه اندازی او
    • بحث عقلی و قرآنی (مناظره ای که شارح اناجیل نقل کرده و در تورات ذکر شده که بین ابلیس و ملائکه واقع شده است)
      • اشاره
      • در آفریدن خلایق و مخصوصا کفاری که نتیجه خلقتشان خلود در آتش است چه حکمتی است؟
      • با اینکه تکلیف بندگان برای خدای تعالی نفع و ضرری ندارد چرا خدا بندگان را مکلف ساخته است؟
      • چرا خداوند انسان را بدون اینکه مکلف نماید کامل نساخت و چرا او را کامل نیافرید؟
      • تکلیف ابلیس و ملائکه به سجده بر آدم برای چه بود و لعن و عقاب ابلیس بعد از نافرمانی چرا؟
      • بیان و توضیح جمله:" لا یُسْئَلُ عَمَّا یَفْعَلُ وَ هُمْ یُسْئَلُونَ" از نظر فلسفه و برهان و وحی
      • اشاره به ابحاث ممتد متکلمان اشاعره و معتزله در باره افعال خدا و توضیح مسئول نبودن خداوند و بیان یک حقیقت که روشن کننده مطلب است
      • تقسیم علوم و مدرکات انسان به: علوم کاشف از خارج و علوم اعتباری و ذهنی
      • تمام علوم و احکام، بر فعل خدای تعالی اعتماد دارد زیرا به عالم خارج که عالم صنع و فعل خدا است باز می گردند
      • عقل نظری را حاکم بر خدا کردن (عقیده معتزله) خدا را محدود و معلول دانستن است، همانطور که بی اعتبار دانستن عقل در تشخیص افعال خدا (عقیده اشاعره) به بی اعتباری حکم عقل به وجود صانع منتهی می شود
      • جریان احکام عقل عملی در افعال خدای تعالی
      • با اینکه عقل ما به کنه ذات و صفات خدا نمی تواند احاطه یابد، عقل نظری در تشخیص های خود در باره معارف مربوط به خدا مصیب است
      • افعال خداوند معلل به اغراض است. عقل می تواند در احکام تشریعی در پی جستجوی مصالح و مفاسد بر آید
      • آیاتی که جریان عقل نظری و عقل عملی را در ناحیه پروردگار تایید می کند
    • بحث روایتی (روایاتی در مورد شیطان و تمرد او از سجده بر آدم و وساوس و تصرفات او ...)
      • اشاره
      • رد اینکه ملائکه و شیاطین به تغییر ذات خود قدرت داشته باشند و به صور مختلفه در آیند
      • دو دسته روایات مربوط به تصرفات ابلیس و کیفیت تصرف او در شعور آدمی
  • سوره الأعراف (7): آیات 26 تا 36
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • خطابات" یا بَنِی آدَمَ" تعمیم خطابات به خود آدم است
      • اشاره به اینکه جمیع موجودات و آثار و اعمال طبیعی و اختیاری آنها منتهی به ذات پروردگارند
      • مراد از" لباس تقوی" و بهتر بودن لباس تقوی از لباس ظاهر
      • بیان ولایت شیطان بر غیر مؤمنین و اشاره به اینکه بیرون آوردن لباس آدم و حوا در بهشت تمثیلی است از در آوردن لباس تقوی از اندام همه آدمیان توسط شیطان
      • آنچه در مورد مراد از" فاحشه" در:" إِذا فَعَلُوا فاحِشَةً قالُوا ..." گفته شده است
      • معنای" قسط"
      • وجوهی که در معنای جمله:" أَقِیمُوا وُجُوهَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ" گفته شده است
      • معنای جمله:" کَما بَدَأَکُمْ تَعُودُونَ"
      • وجوه دیگری که در معنای جمله فوق محتمل است
      • اگر انسان به جایی برسد که باطل را حق بپندارد، امیدی به رستگاری و هدایت یافتن او نیست
      • اختلاف مفسرین در بیان ارتباط جمله:" کَما بَدَأَکُمْ تَعُودُونَ ..." با آیات قبل از آن
      • معنای اخراج زینت و طیبات رزق (در ذیل آیه: قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللَّهِ ...)
      • چرا خداوند به ضروریات زندگی از قبیل لباس پوشیدن و خود را آراستن امر نموده است؟
    • بیان آیات
      • اشاره
      • معنای" فواحش"،" اثم" و" بغی" و اشاره به اینکه امم و جوامع بشری هم مانند افراد عمر و اجل معینی دارند
    • بحث روایتی روایاتی در مورد شان نزول آیه:" قَدْ أَنْزَلْنا عَلَیْکُمْ لِباساً ..." و" خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ"
      • اشاره
      • چند روایت در باره:" لِباسُ التَّقْوی" در آیه شریفه
      • روایتی که می گوید فاحشه ای که می گفتند خدا به آن امر کرده است، ادعای لزوم اطاعت از زمامداران جائر است
      • چند روایت در مورد دروغ بستن به خدای تعالی
      • روایاتی در ذیل جمله:" وَ أَقِیمُوا وُجُوهَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ"
      • روایاتی در ذیل جمله:" خُذُوا زِینَتَکُمْ ..." و" قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللَّهِ ..." پیرامون استفاده از نعمت های الهی
      • روایتی در معنای:" اسراف" و" اقتار" چند روایت در بیان مراد از فواحش ظاهر و باطن
    • بحثی آزاد پیرامون چند روای
      • بررسی آیات و روایاتی که ذاتی بودن سعادت و شقاوت را می رسانند و بیان اینکه قضای الهی در آغاز خلقت در باره سعادت و شقاوت انسان ها مشروط به عمل اختیاری آنان است
      • بررسی روایاتی که به خلقت انسان ها از طینت های مختلف دلالت دارند و بیان مراد آن روایات
      • سعادت و شقاوت آدمی، به نحو اقتضاء نه علیت، ارتباط مستقیمی با آب و گل (مواد اصلی) او دارد
      • وجه دقیق تری در بیان روایات گذشته
      • بررسی روایاتی که می گویند خلقت انسان منتهی به آب گوار و آب تلخ و شور است
      • بررسی روایاتی که به انتقال حسنات اشقیاء به نامه اعمال سعداء و انتقال سیئات سعداء به نامه عمل اشقیاء دلالت دارند
      • توضیح اینکه جمیع حسنات از هر کس سر بزند، در حقیقت عمل کسانی است که محسن و سعیدند و جمیع سیئات نیز از هر کس صادر شود عمل کسانی است که ذاتا بد کار و شقی هستند
      • وجه استشهاد در روایت به آیه:" لا یُسْئَلُ عَمَّا یَفْعَلُ وَ هُمْ یُسْئَلُونَ" برای اینکه نقل حسنات سعداء به اشقیا و به عکس، ظلم و خلاف عدل نیست
      • اختصاص حسنات به ذوات طیبه و اختصاص سیئات به ذوات خبیثه از جهت روابط تکوینی و خارجی است و معنای آن استغناء از خدای سبحان در ابراز اثر نیست
  • سوره الأعراف (7): آیات 37 تا 53
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • مراد از افتراء بر خدا به کذب در آیه" فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَری ..." شرک ورزیدن به خدا و انکار توحید است
      • مشاجره و گفتگوی دوزخیان با یکدیگر
      • جمله:" لا نُکَلِّفُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَها" مفید رفع نگرانی از عدم قدرت بر انجام دادن جمیع اعمال صالح است
      • معنای" غل" و اشاره به اینکه غل از بزرگترین ناملایمات است
      • توضیحی در مورد تعبیر به اینکه مؤمنین بهشت را به ارث می برند
      • وجه اختلاف تعبیر در" وَعَدَنا رَبُّنا" و" وَعَدَ رَبُّکُمْ" در آیه شریفه
      • اشاره به نفوذ حکم و امر انسان در قیامت
      • معنای" اعراف" و مراد از آن در آیه شریفه
      • رجال اعراف از طایفه جن یا ملک نیستند
      • مراد از رجال اعراف، مستضعفین نیستند
      • اصحاب اعراف از جنس بشر هستند و خصوصیاتی که برای آنان ذکر شده با جمله:" وَ الْأَمْرُ یَوْمَئِذٍ لِلَّهِ" منافات ندارد
      • اشاره به اقوال متعددی که در باره معنای اعراف و مراد از اصحاب اعراف گفته شده است
      • روایتی که آلوسی در باره مراد از رجال اعراف نقل کرده و صاحب المنار آن را بی اعتبار دانسته است
      • سخن ما با صاحب المنار که با مقایسه مسائل قیامت با نظام جاری در دنیا روایت مذکور را مردود دانسته است
    • اعراف در قرآن به چه معنا است
      • اشاره
      • دلالت جمله:" الَّذِینَ اتَّخَذُوا دِینَهُمْ لَهْواً وَ لَعِباً" بر اینکه انسان ناچار از تدین به دین است
    • بحث روایتی (در ذیل آیات شریفه گذشته است)
      • اشاره
      • روایتی از پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در باره کیفیت مرگ مؤمن و کافر
      • روایاتی در این باره که مراد از" مؤذن" در" فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَیْنَهُمْ ..." علی علیه السلام می باشد
      • مؤذن بودن علی علیه السلام و اعلام حکم خداوند توسط او در آخرت از فضائل آن حضرت به حساب می آید
      • روایاتی در باره اصحاب اعراف
      • اشکال وارد بر روایاتی که اصحاب اعراف را به کسانی که دارای حسنات و سیئات مساوی هستند تفسیر می کنند
      • چند روایت در مورد اینکه ائمه اهل بیت علیهم السلام اصحاب اعراف هستند
  • سوره الأعراف (7): آیات 54 تا 58
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • معنای" عرش" و مراد از" عرش خدا" و تشبیه و تنظیر عرش خدا به کرسی های حکومتی
      • مرحله و مقامی که در عالم کون زمام جمیع حوادث و اسباب آنها و ترتیب سلسله علل بدانجا منتهی می شود" عرش" نامیده می شود
      • معنی و مراد از" خلق" و" امر" در:" لَهُ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ"
      • فرق بین" خلق" و" امر"
    • گفتاری پیرامون معنای عرش
      • اشاره
      • اقول مختلف در باره معنای" عرش"
      • اگر چه تعبیر" استواء رحمن بر عرش" تمثیل است ولی مبین حقیقتی نیز می باشد که عبارت است از مقامی که زمام جمیع امور منتهی بدان است
      • عمومیت تدبیر و اراده خداوند و نفی هر مدبر دیگری
      • بیان آیات دو وجه در معنای:" ادْعُوا رَبَّکُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْیَةً"
    • بحث روایتی
      • اشاره
      • روش تفسیری صحابه و تابعین، سکوت در مورد معارف قرآنی از قبیل مساله عرش و کرسی بوده است و فقط مولی علی و دیگر ائمه معصومین علیهم السلام متعرض این حقائق شده اند
      • جواب امام علی (علیه السلام) به سؤالات جاثلیق در مورد عرش و ... و توضیح برخی فقرات آن
      • روایتی دیگر از امام صادق (علیه السلام) در باره معنای عرش و کرسی و شرح آن روایت
      • دو روایت در جواب سؤال در باره فاصله زمین و عرش
      • چند روایت در مورد حاملین عرش
  • سوره الأعراف (7): آیات 59 تا 64
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • بیان آیات مربوط به گفتگوی نوح علیه السلام با قوم خود و نجات یافتن او و غرق گشتن مکذبین آیات الهی
  • سوره الأعراف (7): آیات 65 تا 72
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • بیان آیات مربوط به محاجه هود علیه السلام با قوم خود
      • جواب مؤدبانه هود (علیه السلام) به قومش که او را سفیه خوانده بودند و اشاره به اینکه قوم هود دارای تمدن بوده اند
      • احتجاج هود علیه السلام با قوم خود در رد مسلک بت پرستی آنان
  • سوره الأعراف (7): آیات 73 تا 79
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • بیان آیات مربوط به رسالت صالح (علیه السلام) و داستان ناقه
      • فقط مستضعفین از قوم صالح (علیه السلام) به وی ایمان آورده بودند
  • سوره الأعراف (7): آیات 80 تا 84
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • مربوط به رسالت لوط (علیه السلام)
  • سوره الأعراف (7): آیات 85 تا 93
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • بیان آیات شریفه مربوط به رسالت شعیب (علیه السلام)
      • تعالیم شعیب (علیه السلام) به قوم خود
      • اشاره به اینکه ازدیاد نسل از نعمت های الهی و از پایه های تکامل بشر است
      • امر به شکیبایی در برابر کفر کافران، تعلیم دیگر شعیب علیه السلام بوده است
      • اشتباه یک مفسر که جمله:" إِنْ عُدْنا فِی مِلَّتِکُمْ" را دلیل بر مشرک بودن شعیب (علیه السلام) قبل از نبوتش گرفته است
  • سوره الأعراف (7): آیات 94 تا 102
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • سنن الهی در مورد امت هایی که به سویشان پیامبر می فرستاد
      • آثار خارجی گناهان و بیان اینکه ایمان و تقوی معیار و مدار نزول نعمت، و بی ایمانی و گناه منشا نقمت برای آدمیان است
      • جواب به کسانی که اعتقاد به تاثیر بد کاری ها در پیدایش بلایا و مصائب را معلول جهل و عقب افتادگی علمی پنداشته اند و بیان اینکه انسان نمی تواند بر نظام کون و نوامیس طبیعت مسلط شود
      • سنت ابتلاء به سختی ها (باساء و ضراء) و سنت عطاء نعمت، دو سنت الهی برای آزمایش امت ها است.
      • مکر خدا به عنوان مجازات صحیح و مکر ابتدایی از خداوند ممتنع است
      • چند وجه از وجوهی که در معنای آیه:" أَ وَ لَمْ یَهْدِ لِلَّذِینَ یَرِثُونَ الْأَرْضَ ..." گفته شده است
      • تفسیر و شرح آیه شریفه:" تِلْکَ الْقُری نَقُصُّ عَلَیْکَ ..."
      • اقوال متعدد دیگری که در تفسیر آیه فوق گفته شده است
    • بحث روایتی (روایتی در ذیل جمله:" وَ ما وَجَدْنا لِأَکْثَرِهِمْ مِنْ عَهْدٍ)
  • سوره الأعراف (7): آیات 103 تا 126
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • بیان آیات مربوط به بعثت موسی علیه السلام به سوی فرعون مصر
      • کلمه" فرعون" لقب پادشاهان مصر بوده
      • گفتگوی موسی (علیه السلام) با فرعون
      • تبدیل عصای موسی (علیه السلام) به اژدها و بیضاء گشتن دست آن حضرت
      • احضار ساحران، عکس العمل فرعون و فرعونیان در برابر موسی علیه السلام
      • معارضه ساحران با موسی (علیه السلام) و تسلیم شدنشان در برابر آن حضرت
      • فرعون بعد از ایمان آوردن ساحران آنان را به توطئه و تبانی قبلی با موسی (علیه السلام) متهم و آنان را تهدید می کند
      • پاسخ سحره به تهدیدات فرعون: إِنَّا إِلی رَبِّنا مُنْقَلِبُونَ ...
    • بحث روایتی (روایات عجیبه در مورد داستان موسی و فرعون و بیان ضعف آنها)
  • سوره الأعراف (7): آیات 127 تا 137
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • فرعون، هم مدعی خدایی بوده و هم خدایانی را می پرستیده است
      • سخن فخر رازی در باره معتقدات فرعون و اشکالی که بر آن وارد است
      • تحریک و تشویق موسی (علیه السلام) بنی اسرائیل را به قیام علیه فرعون و استعانت از خدا و صبر در برابر شدائد مبارزه
      • شکوه بنی اسرائیل نزد موسی (علیه السلام) و جواب موسی (علیه السلام) به ایشان
      • مبتلا نمودن خداوند فرعونیان را به قحطی و تفال بد آنان در باره موسی (علیه السلام)
      • نزول عذاب های متعدد بر قوم فرعون، به تفصیل و در زمان های مناسب
      • عهد شکنی قوم فرعون بعد از بر داشته شدن عذاب از آنان
    • بحث روایتی (در باره مبتلا گشتن فرعونیان به عذاب های متعدد و عهد شکنی ایشان)
  • سوره الأعراف (7): آیات 138 تا 154
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • اشاره به اینکه بنی اسرائیل مردمی مادی و حس گرا و تحت تاثیر مرام بت پرستی قبطیان بوده اند
      • برهانی کوتاه و لطیف در بیان مصنوع نبودن خدای تعالی
      • مواعده خداوند با موسی (علیه السلام)
      • مراد از خطاب موسی (علیه السلام) به هارون:" وَ أَصْلِحْ وَ لا تَتَّبِعْ سَبِیلَ الْمُفْسِدِینَ"
      • مراد از رؤیت در درخواست موسی (علیه السلام):" رَبِّ أَرِنِی أَنْظُرْ إِلَیْکَ" و در آیات مشابه دیگر، علم ضروری است
      • حقیقت علم ضروری که از آن به رؤیت تعبیر می شود
      • در مواردی که تعبیر" رؤیت خدا" آمده است خصوصیاتی ذکر شده که مراد از رؤیت را می رساند
      • علم ضروری مخصوص به خدای تعالی، حقیقتی است که قرآن پرده از آن برداشته است
      • نفی رؤیت خدا" لن ترانی" مربوط به دنیا است و معنای نفی رؤیت نفی طاقت و قدرت بر آن است
      • مراد از تکلم خدا با موسی (علیه السلام) و چگونگی آن
      • مقصود از جمله:" سَأُرِیکُمْ دارَ الْفاسِقِینَ" در آیه شریفه و وجوهی که در معنای آن گفته شده است
      • وجه تقیید تکبر و امثال آن به" بِغَیْرِ الْحَقِّ"
      • حبط عمل و بی اجر بودن آن، خود یک نحو کیفر است و عقاب بر معصیت مشروط به عمل منافی اطاعت نیست
      • اشاره به ماجرای گوساله پرستیدن بنی اسرائیل
      • معنای جمله:" وَ لَمَّا سُقِطَ فِی أَیْدِیهِمْ ..." در آیه شریفه
      • معنای جمله:" أَ عَجِلْتُمْ أَمْرَ رَبِّکُمْ"
      • رفتار تند موسی (علیه السلام) با هارون (علیه السلام) بعد از باز گشتن به سوی بنی اسرائیل و مواجه شدن با گوساله پرستی آنان
      • توضیح در مورد رفتار موسی (علیه السلام) با برادر و وجوهی که در این باره گفته شده و اشاره به اینکه اشتباه در اموری که به حکم الهی مربوط نیست از امور زندگی، با عصمت منافات ندارد
      • چرا با اینکه موسی (علیه السلام) قبل از باز گشت از میقات از گوساله پرستی بنی اسرائیل خبر داشته غضبناک نشد؟
    • بحث روایتی
      • اشاره
      • دو روایت در مورد تقاضای موسی (علیه السلام) رؤیت خداوند را
      • گفتگوها و مشاجرات علماء و اهل بحث اشاعره و معتزله در باره در خواست رؤیت توسط موسی (علیه السلام)
      • بیان ضعف روایتی که می گوید موسی (علیه السلام) از زبان قومش تقاضای رؤیت کرد
      • تجلی خدای تعالی فی حد نفسه امر ممکنی است ولی کسی و چیزی تاب تحمل آن را ندارد
      • روایاتی دیگر در مورد تقاضای رؤیت، تجلی برای جبل، ضعقه موسی، دک جبل و ...
    • بحث روایتی دیگر (پاره ای از روایات از ائمه علیهم السلام در معنای رؤیت قلب)
      • اشاره
      • اصطلاح" ظل" و" ظلال" در لسان اهل بیت علیهم السلام
      • همانطور که مقصود از رؤیت، دیدن به چشم نیست، مقصود ایمان قلبی از راه استدلال هم نیست
      • چند روایت در باره حجاب بین خدا و خلق
      • روایتی از امام صادق (علیه السلام) در باره معرفت به خدا
      • توضیح اینکه خداوند به ذات خود شناخته می شود و انحصار معرفت به خدا در فکر و استدلال، خود جهل به خدا و شرک خفی به او است
      • در علم به هر چیزی نخست علم به آفریدگار آن حاصل می شود و محال است که خدای تعالی شناخته نشود
      • توضیح فقرات دیگری از روایت که معرفت با واسطه به خدا را شرک دانسته است
  • سوره الأعراف (7): آیات 155 تا 160
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • انتخاب هفتاد نفر از بنی اسرائیل و حضور آنان در میقات و نزول رجفه، جزئی از داستان میقات و نزول تورات است
      • سخن صاحب المنار مبنی بر اینکه داستان هفتاد نفر غیر داستان میقات موسی (علیه السلام) است
      • اشکال بر کلام صاحب المنار و اشاره به روش قرآن در نقل داستان ها و اشاره به اینکه عذاب در برابر خود عمل نیست، بلکه در مقابل لازمه عمل و قول است
      • بیان اینکه رحمت خدا عام و عذاب او خاص است
      • اشاره به دو قسم رحمت برای خدای تعالی: رحمت عام و رحمت خاص
      • آیه:" فَسَأَکْتُبُها لِلَّذِینَ یَتَّقُونَ ..." استجابت و تقیید دعای موسی (علیه السلام) را می رساند
      • معنای" اصر" در" وَ یَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ"
      • امر به معروف، نهی از منکر، تحلیل حلائل، تحریم خبائث، و بر داشتن تکالیف شاقه، از مختصات اسلام است
      • کامل و جامع بودن اسلام، خود دلیلی است مستقل بر حقانیت آن
      • وجوهی که در معنای جمله:" انزل معه" و علت تعدیه کلمه:" انزل" با" مع" گفته شده است
      • عمومیت و شمول رسالت پیغمبر اکرم اسلام (صلی الله علیه و آله) و استدلال برای رفع استیحاش یهود و مردم غیر عرب از بعثت آن حضرت
      • مراد از" هدایت" و" امت" در:" وَ مِنْ قَوْمِ مُوسی أُمَّةٌ یَهْدُونَ بِالْحَقِّ"
      • معنای" اسباط" و اشاره به آیات و معجزاتی که از موسی (علیه السلام) در سوره اعراف آمده است
    • بحث روایتی روایتی در باره علت اینکه انتخاب امام به مردم واگذار نشده است
      • اشاره
      • چند روایت در مورد داستان هفتاد نفر بر گزیدگان موسی (علیه السلام) برای حضور در میقات
      • بیان ضعف آن روایات
      • روایاتی در باره رحمت واسعه خدای تعالی
      • اهمیت و ارزش بیشتر ایمان کسانی که پیامبر (صلی الله علیه و آله) را ندیده به آن حضرت ایمان آورده اند
      • منشعب شدن بنی اسرائیل به هفتاد و چند فرقه و ناجیه بودن یکی از آن فرق
      • اشاره به روایات و داستان های خرافی و مجعولی که در باره فرقه ناجیه یهود ساخته و پرداخته شده است
  • سوره الأعراف (7): آیات 161 تا 171
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • بیان آیات شریفه، که قسمت دیگری از داستان های بنی اسرائیل و نافرمانی هایشان را نقل می کند
      • جواب دسته ای از امت موسی (علیه السلام) که نهی از منکر می کردند به دسته دیگری که سکوت پیشه کرده بودند
      • سکوت در برابر فسق و فساد و عدم قطع رابطه با ستمگران، شرکت در فسق و ظلم و موجب اشتراک با ظالمین در عذاب می باشد
      • معنای: إِنَّ رَبَّکَ لَسَرِیعُ الْعِقابِ"
      • امیدواری به خدا، بدون اضطراب و بیم از گناه و گفتن اینکه خدا ما را می آمرزد (سَیُغْفَرُ لَنا) امید صادق نیست
      • توضیحی در باره رابطه دین و فطرت بشر و اصلاح شؤون زندگی بشر
      • دین، بشر را جز به اصلاح اعمال و شؤونش دعوت نمی کند
    • بحث روایتی
      • روایتی در باره نافرمانی قومی از اهل" ایله" در مورد تحریم صید ماهی در روز شنبه و مسخ شدنشان به صورت میمون
      • فقط فرقه ای که نهی از منکر کردند از عذاب نجات یافتند و مرتکبین صید و ساکتین در برابر آنها عذاب شدند
      • چند روایت در مورد قرار گرفتن کوه بر بالای سر بنی اسرائیل و پذیرفتن آنان تورات را پس از آن
  • سوره الأعراف (7): آیات 172 تا 174
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • معنای اخذ ذریه بنی آدم از ظهور آنان و گواه گرفتن (اشهاد) آنان بر خودشان
      • اعتراف بنی نوع بشر به ربوبیت خدای سبحان در عالم ذر ناشی از فقر ذاتی انسان به خدا است
      • چند وجه در مورد سؤال و جواب در:" أَ لَسْتُ بِرَبِّکُمْ قالُوا بَلی"
      • اتمام صحبت خدای تعالی بر بندگان با گواه گرفتن آحاد افراد بشر بر خودشان
      • جواب به این احتمال که پدران اصلا اشهاد نشده و تنها ذریه یا بعض ذریه اشهاد شده باشند
      • کلام عده ای از مفسرین که قضیه اشهاد را مربوط به دنیا دانسته اند و وجوهی که در رد عالم ذر آورده اند
      • پاسخ به یکا یک اشکال های منکرین عالم ذر
      • شرح و بیان مثبتین عالم ذر در مورد آن عالم و اشهاد بنی آدم بر خودشان
      • اشکالاتی که بر آنچه مثبتین عالم ذر از آیه و روایات مربوط به عالم ذر فهمیده اند وارد است
      • سخن منکرین عالم ذر و بیان عدم سازگاری آن با سیاق آیه شریفه
      • عالم ذر، نشاه انسانی متقدم بر نشاه دنیوی است، نه به تقدم زمانی
    • بحث روایتی (روایاتی در تفسیر آیه ذر، اخراج بنی آدم، اخذ میثاق از آنان و اشهاد آنان)
      • اشاره
      • چند روایت صحیحه که بر وجود عالم ذر دلالت می کنند
      • تواتر معنوی حدیث ذر و اشاره به بعض طرق نقل آن در عامه و خاصه
  • سوره الأعراف (7): آیات 175 تا 179
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • بیان آیات مربوط به بلعم باعوراء و اشاره به اینکه تا مشیت خدا کمک نکند، اسباب و وسائل معمولی برای تحصیل سعادت بسنده نیست
      • مشیت الهی بر هدایت نکردن مردم ظالم و دلبستگان به زندگی خاکی قرار گرفته است
      • بدون مشیت الهی بر هدایت یا ضلالت کسی، هدایت و ضلالت صوری است و حقیقی نیست
      • توضیح عدم منافات بین آیاتی که دلالت دارند بر اینکه نتیجه خلقت، رحمت است با آیه:" لَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ کَثِیراً مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ" و آیات مشابه آن
      • توضیحی در باره گمراه تر بودن دسته ای از مردم، از چهار پایان" أُولئِکَ کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ"
    • بحث روایتی (روایاتی در مورد آیات مربوط به بلعم باعورا)
      • اشاره
      • داستانی که در روح المعانی در باره شان نزول آیات شریفه:" وَ اتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ الَّذِی ..." نقل کرده است
  • سوره الأعراف (7): آیات 180 تا 186
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • اختلاف و انشعاب مردم به دو صنف در باره اسماء و صفات خدای سبحان
      • مراد از" اسماء حسنی"
      • حقیقت بهترین اسم ها فقط و فقط از خدای سبحان است
      • معنای جمله:" فَادْعُوهُ بِها" این است که خدا را با اعتقاد به اتصاف او به صفات حسنه و معانی جمیله عبادت کنید
      • معنای استدراج در عذاب" و الذین کفروا بآیاتنا سنستدرجهم من حیث لا یعلمون"
      • معنای" املاء" در:" وَ أُمْلِی لَهُمْ" و فرق آن با استدراج
      • اشاره به معنای" ملکوت" در عرف قرآن مجید
    • گفتاری پیرامون اسماء حسنی، در چند فصل
      • 1- معنای" اسماء حسنی" چیست؟ و چگونه می توان بدان راه یافت؟
        • اشاره
        • درک وجود خدای تعالی و فقر همه چیز به او، نخستین درک و حکم ما است
      • 2- حد اسماء و اوصاف خدای تعالی چیست؟
        • اشاره
        • محدود نبودن خداوند و اینکه صفات او عین ذات او است
      • 3- انقسام هایی که برای صفات خدای تعالی هست:
      • 4- اسماء و صفات چه نسبتی به ما دارند؟ و چه نسبتی در میان خود؟
      • 5- معنای اسم اعظم چیست؟
        • اشاره
        • توجیه و تفسیر روایاتی که دلالت می کنند بر اینکه اسم اعظم خدا اسم لفظی است
      • 6- شماره اسماء حسنی:
      • 7- آیا اسماء خدا توقیفی است؟
    • بحث روایتی روایاتی که می گویند برای خدا نود و نه اسم است ...
      • اشاره
      • آنچه در مورد این روایات باید گفت
      • شرح و تفسیر روایتی از امام صادق (علیه السلام) در باره اسماء حسنای خدای تعالی
      • روایات دیگری در باره اسم اعظم و اسماء حسنای خداوند
      • چند روایت در مورد اینکه در:" وَ مِمَّنْ خَلَقْنا أُمَّةٌ یَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ یَعْدِلُونَ" امت چه کسانی هستند؟
      • چند روایت در باره سنت استدراج و املاء
  • سوره الأعراف (7): آیات 187 تا 188
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • توضیحی در مورد اینکه قیامت را جز خدا کسی هویدا نمی کند و در مورد سنگین بودن قیامت در آسمانها و زمین
      • سبب حقیقی اختصاص علم غیب به خدای تعالی
    • بحث روایتی
  • سوره الأعراف (7): آیات 189 تا 198
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • شرح آیات مربوط به خلقت انسان از نفس واحدة و نقض عهد والدین بعد از فرزند دار شدن
      • داستان شریک قائل شدن برای خدا بعد از فرزند دار شدن، مربوط به آدم و حوا نیست بلکه شرح حال نوع بشر است
      • بررسی این احتمال که آیات مذکوره در باره آدم و حوا باشد و اشکال وارد بر آن
    • بحث روایتی
  • سوره الأعراف (7): آیات 199 تا 206
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • معنای عفو در:" خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ"
      • معنای" عرف" و" معروف" و" نزغ شیطان"
      • پناه بردن به خدا از شر شیطان
      • امر به ذکر خدای تعالی با" تضرع" و" خیفه" و در صبح و شام
      • قرب به خدا فقط به وسیله یاد و ذکر او حاصل می شود
    • بحث روایتی (روایاتی در باره: عفو و گذشت، ذکر خدا، استماع به تلاوت قرآن و ...)

• • •