.jpg)
آیه ۱۱۰ | پیوند مسلمانان با خدا و خلق ۴
تفسیر سوره مبارکه بقره آیه ۱۱۰ جلسه ۴
حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ یدالله رضوانی
۴ جلسه تفسیر آیه صدو دهم
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ
یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَقُولُوا راعِنا وَ قُولُوا انْظُرْنا وَ اسْمَعُوا وَ لِلْکافِرینَ عَذابٌ أَلیمٌ (۱۰۴) ما یَوَدُّ الَّذینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ وَ لاَ الْمُشْرِکینَ أَنْ یُنَزَّلَ عَلَیْکُمْ مِنْ خَیْرٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَ اللَّهُ یَخْتَصُّ بِرَحْمَتِهِ مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظیمِ (۱۰۵) ما نَنْسَخْ مِنْ آیَهٍ أَوْ نُنْسِها نَأْتِ بِخَیْرٍ مِنْها أَوْ مِثْلِها أَ لَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَلى کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ (۱۰۶) أَ لَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ لَهُ مُلْکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما لَکُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ وَلِیٍّ وَ لا نَصیرٍ (۱۰۷) أَمْ تُریدُونَ أَنْ تَسْئَلُوا رَسُولَکُمْ کَما سُئِلَ مُوسى مِنْ قَبْلُ وَ مَنْ یَتَبَدَّلِ الْکُفْرَ بِالْإیمانِ فَقَدْ ضَلَّ سَواءَ السَّبیلِ (۱۰۸) وَدَّ کَثیرٌ مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ لَوْ یَرُدُّونَکُمْ مِنْ بَعْدِ إیمانِکُمْ کُفَّاراً حَسَداً مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمُ الْحَقُّ فَاعْفُوا وَ اصْفَحُوا حَتَّى یَأْتِیَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ إِنَّ اللَّهَ عَلى کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ (۱۰۹) وَ أَقیمُوا الصَّلاهَ وَ آتُوا الزَّکاهَ وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ مِنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصیرٌ (۱۱۰)
به نام خداوند بخشنده بخشایشگر
نه کافران از اهل کتاب و نه مشرکان، دوست ندارند که هیچ خیرى از سوى پروردگارتان بر شما نازل شود، در حالى که خدا هرکه را بخواهد به رحمت خود اختصاص مىدهد؛ و خدا داراى فضل بزرگى است. (۱۰۵) [حکم] هر آیهاى را که [بر اساس مصالح مردم و مقتضاى زمان] از میان برداریم یا به تأخیر اندازیم، بهتر از آن یا مانندش را مىآوریم. آیا ندانستهاى که خدا بر هر کارى تواناست؟! (۱۰۶) آیا ندانستهاى که فرمانروایى و حکومت آسمانها و زمین فقط در سیطره اوست و شما را جز خدا هیچ سرپرست و یاورى نیست؟ (۱۰۷) بلکه مىخواهید از پیامبرتان [کارهاى نامعقول و بیهوده] درخواست کنید، همان گونه که پیش از این از موسى درخواست شد؟ و کسى که کفر را به جاى ایمان اختیار کند، تحقیقا راه راست را گم کرده است. (۱۰۸) بسیارى از اهل کتاب پس از آنکه حق براى آنان روشن شد به سبب حسدى که از وجودشان شعله کشیده، دوست دارند که شما را پس از ایمانتان به کفر بازگردانند. هم اکنون [از ستیز و جدال با آنان] درگذرید، و [از آنان] روى بگردانید، تا خدا فرمانش را [به جنگ یا جزیه] اعلام کند؛ یقینا خدا بر هر کارى تواناست. (۱۰۹) و نماز را برپا دارید، و زکات بپردازید، و آنچه از کار نیک براى خود پیش فرستید آن را نزد خدا خواهید یافت. مسلما خدا به آنچه انجام مىدهید، بیناست. (۱۱۰)
تفسیر سوره مبارکه بقره – آیه ۱۱۰
آیه ۱۱۰ مسلمانان را به پیوند با خدا و خلق فرا مى خواند
حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ یدالله رضوانی
«أَعُوذُ بِاللَّهِ السَّمِیعِ الْعَلِیمِ مِنَ الشَّیْطَانِ اللَّعینِ الرَّجِیمِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ وَ صَلَّی اللهُ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرینَ وَ اللَّعنَهُ الدَّائِمَهُ عَلَی أعْدائِهِمْ مِنَ الآنِ إلِی قِیامِ یَومِ الدِّینِ».
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ
یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَقُولُوا راعِنا وَ قُولُوا انْظُرْنا وَ اسْمَعُوا وَ لِلْکافِرینَ عَذابٌ أَلیمٌ (۱۰۴) ما یَوَدُّ الَّذینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ وَ لاَ الْمُشْرِکینَ أَنْ یُنَزَّلَ عَلَیْکُمْ مِنْ خَیْرٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَ اللَّهُ یَخْتَصُّ بِرَحْمَتِهِ مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظیمِ (۱۰۵) ما نَنْسَخْ مِنْ آیَهٍ أَوْ نُنْسِها نَأْتِ بِخَیْرٍ مِنْها أَوْ مِثْلِها أَ لَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَلى کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ (۱۰۶) أَ لَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ لَهُ مُلْکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما لَکُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ وَلِیٍّ وَ لا نَصیرٍ (۱۰۷) أَمْ تُریدُونَ أَنْ تَسْئَلُوا رَسُولَکُمْ کَما سُئِلَ مُوسى مِنْ قَبْلُ وَ مَنْ یَتَبَدَّلِ الْکُفْرَ بِالْإیمانِ فَقَدْ ضَلَّ سَواءَ السَّبیلِ (۱۰۸) وَدَّ کَثیرٌ مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ لَوْ یَرُدُّونَکُمْ مِنْ بَعْدِ إیمانِکُمْ کُفَّاراً حَسَداً مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمُ الْحَقُّ فَاعْفُوا وَ اصْفَحُوا حَتَّى یَأْتِیَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ إِنَّ اللَّهَ عَلى کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ (۱۰۹) وَ أَقیمُوا الصَّلاهَ وَ آتُوا الزَّکاهَ وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ مِنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصیرٌ (۱۱۰)
به نام خداوند بخشنده بخشایشگر
نه کافران از اهل کتاب و نه مشرکان، دوست ندارند که هیچ خیرى از سوى پروردگارتان بر شما نازل شود، در حالى که خدا هرکه را بخواهد به رحمت خود اختصاص مىدهد؛ و خدا داراى فضل بزرگى است. (۱۰۵) [حکم] هر آیهاى را که [بر اساس مصالح مردم و مقتضاى زمان] از میان برداریم یا به تأخیر اندازیم، بهتر از آن یا مانندش را مىآوریم. آیا ندانستهاى که خدا بر هر کارى تواناست؟! (۱۰۶) آیا ندانستهاى که فرمانروایى و حکومت آسمانها و زمین فقط در سیطره اوست و شما را جز خدا هیچ سرپرست و یاورى نیست؟ (۱۰۷) بلکه مىخواهید از پیامبرتان [کارهاى نامعقول و بیهوده] درخواست کنید، همان گونه که پیش از این از موسى درخواست شد؟ و کسى که کفر را به جاى ایمان اختیار کند، تحقیقا راه راست را گم کرده است. (۱۰۸) بسیارى از اهل کتاب پس از آنکه حق براى آنان روشن شد به سبب حسدى که از وجودشان شعله کشیده، دوست دارند که شما را پس از ایمانتان به کفر بازگردانند. هم اکنون [از ستیز و جدال با آنان] درگذرید، و [از آنان] روى بگردانید، تا خدا فرمانش را [به جنگ یا جزیه] اعلام کند؛ یقینا خدا بر هر کارى تواناست. (۱۰۹) و نماز را برپا دارید، و زکات بپردازید، و آنچه از کار نیک براى خود پیش فرستید آن را نزد خدا خواهید یافت. مسلما خدا به آنچه انجام مىدهید، بیناست. (۱۱۰)
وَأَقِیمُوا الصَّلَاهَ وَآتُوا الزَّکَاهَ ۚ وَمَا تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ مِنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ ۗ إِنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ ۱
اقامه صلاه در ادیان توحیدی
از آنچه که پیرامون استعمال کلمه صلاه در قرآن استفاده و بیان شد آنچه که خواستیم از آن نتیجه بگیریم این بود که کلمه صلاه در ارکان مخصوصه استعمال شده است و مسلما از بدو خلقت آدم تا الان ادیانی که تاکنون توسط پیامبران آورده شده‌اند، همه آن‌ها مامور به صلاه بودند لذا هر قوم و دینی صلاه و ارکان مخصوصه مخصوص به خودشان را داشتند ولی اقامه صلاه در همه آن‌ها وجود داشته است.
صلاه و ارکان مخصوصه
آنچه که مسلم است استعمال صلاه در ارکان مخصوصه به وضع می باشد که تعیینی یا تعینی و معنای آن حقیقی است نه اینکه معنای مجازی باشد و بخواهیم آن بحث حقیقت را شرعیه را برای آن مطرح کنیم که الان نسبت به کلمه صلاه می‌توانیم این را بگوییم ، در کلمات دیگری که حقایق شرعیه آن‌ها بیان شده‌اند آنجا نیز این بحث جریان دارد و به حسب ظاهر خودش مورد توجه قرار خواهد گرفت.
اهمیت زکات در کنار اقامه صلاه
در کلمه بعدی زکات آورده شده و خداوند متعال فرموده :«وَ آتُوا الزَّکاهَ »، کلمه زکات ۵۹ بار در قرآن استعمال شده است و برای اینکه به خوبی روشن شود باید مقدمه‌ای را برای کلمه زکات عرض کنیم که چرا در قرآن زکات در کنار اقامه صلاه مکررا تکرار شده اما خمس تکرار نشده با اینکه خمس بیشتر مورد توجه است ، شاید کسی بگوید آن زمان زکات بیشتر بوده ولی آنچه که بنظر ما می‌رسد این است که خمس، اعطایی است و اگر مال کسی مشمول خمس باشد، فرد آن را اعطا می‌کند اما زکات و سایر زکوات گرفته می‌شوند.
شمول زکات بر مخارج حکومت اسلامی
زکات بر همه آنچه که یک مسلمان باید برای حکومت اسلامی بپردازد، صدق می‌کند و حتی خراج و صدقات و همه این‌ها را شامل می‌شود؛ اما معنای زکات یک معنای لغوی داریم که اگر بخاطر داشته باشید در شرح امثله بخوبی دنبال می‌شد پس یک معنای لغوی و یک معنای اصطلاحی داریم و این معانی اگر گفته شوند تناسب بین استعمال این کلمه در قرآن به این معانی و موضوعاتی که است، روشن خواهد شد.
معنای لغوی زکات در قرآن
زکات به معنای لغوی آن که در لغت مراجعه بکنیم دو معنی دارد یکی معنای رشد و نمو و دیگری معنای پاکی و پاکیزه کردن ، این دو معنا در کلمه زکات وجود دارند و در لغت آن را به کار برده‌اند اما در اصطلاح کلمه زکات به آن مالی تعلق می‌گیرد که انسان باید از مال خود خارج کرده و به غیر بپردازد و از طرف دیگر نکته‌ای که همیشه همراه صلاه غالبا و اکثرا استعمال شده، بخاطر این است که این امر، یک امر عبادی می باشد یعنی اگر زکات دادید باید قصد قربت داشته باشید.
قصد قربت در پرداخت زکات
قصد قربت برای زکات است مانند طهارات الثلاث که وضو، غسل و تیم هستند به این‌ها عبادات ثلاث گفته می‌شود لذا عبادات ثلاث یعنی این‌ها قصد قربت لازم دارند و بدون قصد قربت حاصل نمی‌شوند ، زکات نیز در واقع به آن خروج و خارج کردن مالی تعلق می‌گیرد که به قصد قربت از مال جدا شده است.
بررسی اصطلاح فقهی کلمه زکات
از لحاظ اصطلاحات فقهی وقتی کلمه زکات استعمال می‌شود آن را هم از نظر معنوی و هم از نظر روحانی باید زکات داده شود مثلا کسی که معلم است باید زکات علمش را بدهد که علم نشر پیدا کند ، کسی که چشم دارد زکات آن چیست؟ کسی که زبان و گوش دارد زکات آن‌ها چیست؟ هر نعمتی که شما در این دنیا دارید شامل زکات است و باید زکات آن را پرداخت کنید.
آثار زکات در زندگی و مال افراد
پرداخت سهمی که خداوند در مال اشخاص قرار داده، سبب می‌شود مال افراد پاکیزه گردد و نمو و برکت آن را در پی دارد و خیرات و برکات بدنبال آن خواهند آمد ، تجربه هم نشان داده که وقتی مال را تزکیه می‌کنند برای مثال زکات گندم کاشته شده را می‌دهد، این موجب برکت خواهد شد.
در باب الزام پرداخت زکات
کسی به مرجع تقلید خود مراجعه کرد و پرسید که زکات بر من واجب شده اما اگر در پایان سال دچار کسری شدم چکار کنم؟ در جواب گفته شد که شما بپرداز اگر دچار کسری شدی بیا و از من بگیر!
بررسی اموال ۹ گانه و زکات مصطلح
آنچه که تناسب بین معنای لغوی و معنای اصطلاحی کلمه زکات است این است که موجب تزکیه، پاکیزگی، خیر و برکت در مال می‌شود ، البته این زکاتی که ما می‌گوییم؛ یک زکات مصطلح داریم که نقدا به اموال ۹ گانه می‌رسد نقدین، غلات اربع و انعام ثلاث که جمعا ۹ مورد می‌شوند با نصاب‌های خودشان که مشمول زکات می‌شوند و برای مالک واجب است که زکات را بپردازد.
آثار عدم پرداخت زکات
نکته جالب این است که نپرداختن زکات و خمس در مال این‌ها باعث نابودی آن می‌شود و کلا از بین می‌رود و باید خوب دقت کرد که زکات به خوبی پرداخت گردد ، سایر ادیان اعتقاد درستی نداشتند اما بخشندگی داشتند و مال خود را به فقرا می‌دادند و همین باعث رشد مال آن‌ها می‌شده است یعنی همینکه انفاق می‌کردند خود انفاق کردن مال باعث این بوده که مال برکت بگیرد و به هرحال شامل دعای مردم بشود.
زکات به عنوان مصداق انفاق
پرداخت زکات با خدا و انفاق رابطه‌ای می‌شود که در ابتدای سوره بقره هم داشتیم که خداوند متعال فرمود:«مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ» ۲ یکی از مصادیق انفاق، زکات است که انفاق حالا انفاق واجب، زکات واجب و مستحب و غیر آن که جزء خیرات و مبرات قرار می‌گیرد، همه این‌ها باعث می‌شوند که رابطه خدا با انسان درست بشود.
دشواری و سختی پرداخت زکات
در بحث زکات کسانی که زکات می‌دهند یک خصوصیاتی دارند که زکات آن را شامل می‌شود و در بحث زکات اگر دقت بکنید از جهاد سخت‌تر است لذا یک وقتی من نذر داشتم و مبلغی بابتش پرداخت کردم پدرم گفت چگونه شهامتش را پیدا کردی متوجه منظورش نبودم تا زمانی که بحث زکات رسیدم پرداخت مال و پول دادن این شجاعت و شهامت لازم دارد.
روایت امیرالمومنین در باب پرداخت زکات
در روایتی از امیرالمومنین بیان شده که زکات بدن که در واقع باید پرداخت شود مانند زکات فطره یا کل زکات مال که می‌خواهی پرداخت کنی راحت نیست بخاطر همین قرآن می‌فرماید «لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ» ۳ یعنی بخشیدن آنچه که به جان تو بسته است، سخت خواهد بود بعد اگر خدا بخواهد «تَنْزِعُ الْمُلْکَ مِمَّنْ تَشاءُ» ۴ ممکن است مال را بکند و این «تَنْزِعُ» و نزع به معنای کندنی می باشد که جای آن می‌ماند.
تزکیه نفس در پرداخت زکات
اگر مال به جان آدمی بسته باشد، وقتی شما پرداخت کنید خود وجود انسان هم تزکیه می‌شود ،خود پرداخت مال باعث پاکی و تزکیه می‌شود و ممکن است زکات بدن به این باشد که تو روزه بگیری که نخوری و نیاشامی و تلذذ نداشته باشی اینجا هم این است که شما برای پرداخت زکات مال از مال خود استفاده کنید و پول بدهید؛ برای پول دادن هم باید بر خودتان سلطه داشته باشید.
ویژگی‌های لازم برای انفاق کردن
لازم است سلطه ، شجاعت و شهامت داشته باشید که مال را و آنچه که می‌خواهید را بدهید ؛ چه چیزی را در راه خدا بدهید؟ همانی که به جان تو بسته باشد لذا مصداق «لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ»۵ است ، آنچه که مسلم است زکات و صلاه را در قرآن با یکدیگر ذکر کرده‌اند نشان‌دهنده این است خود پرداخت زکات رابطه ای با خداوند تبارک و تعالی می باشد که در واقع دو چیز هستند که یکی عبادت و دیگری بحث مسائل مالی است.
جدایی ناپذیر بودن صلاه و زکات
صلاه و زکات با هم هستند و جدا نیستند و اینکه برخی اوقات می‌گوییم ما در مال نیستیم مثلا هنگام دختر شوهر دادن می‌گوییم ما در فکر جهیزیه نیستیم یا مادیات نیستیم دروغ است چرا که ریشه زندگی ما در این دنیا به مادیات بازمی‌گردد لکن اگر این مادیات به سمت خدا سوق پیدا کند و به جهت خدا برود این باعث رشد و نمو ما می‌شود اگر که به سمت و سوی خدا نباشد و هرچه تلاش می‌کنیم فقط برای خود مادیات باشد این مادیات برای ما رزق و بال خواهند شد.
آثار عدم انفاق کردن در قیامت
اگر انفاق نکنید در روز قیامت آتش به جان تو خواهد شد ، اینکه صلاه و زکات را کنار یکدیگر گذاشتند بیانگر این است که ما باید به هر دوی آن‌ها توجه داشته باشیم ، اینکه شما طلبه‌ها به عنوان معیشت و به صرف طلبگی برای خودتان تلاش نکنید لکن کسی محقق می‌شود، پژوهش کند، بنویسد، کارهای علمی بکند یا بنویسد ، بالاخره باید برای خودتان معیشتی فراهم کنید.
در باب مذمت وبال جامعه بودن
یک بنده خدایی در محله ما بود کار نمی‌کرد از ابتدا با پدرش بود و بعد از مرگ پدرش زمین‌ها را می‌فروخت و مصرف می‌کرد خصوصا بعد انقلاب هم به کمیته امداد وابسته شد ، یک روحانی به آنجا رفته بود و احوالپرسی کرده بود و او گفته بود که حاج آقا خوشم آمده که ما با هم همکاریم! سوال شد مگر شغل شما چیست؟ گفت که من هم مانند شمال وبال جامعه‌ام.
اهمیت کسب معیشت برای طلاب
نباید در ذهن مردم این باشد که طلبه‌ها وبال جامعه هستیم و باید این را از ذهن بیرون کنیم وعمل ما این کار را خواهد کرد) و اگر بخواهید خواهید توانست. اگر بخواهید میتوانید و خدا هم لشکر فرشتگان را از نظر مالی برای شما می‌فرستد اما شما باید قبلش کار انجام بدهید و موثر باشید لذا لازم است مادیات کنار معنویات باشد چون بدون مادیات معنا ندارد.
اهمیت قصد قربت در پرداخت زکات
کسی معیشت ندارد چگونه می‌تواند معیشت داشته باشد؛ بنابراین این آوردن زکات مکررا در کنار صلاتی که عبادی محض است بیانگر این است که ما باید در راه خدا یک انفاقاتی مانند خمس، زکات و صدقاتی را داشته باشیم و بعنوان الله باشد و به قصد امتثال الهی باشد و به عبارت دیگر قصد قربت داشته باشد و عبادی شود تا ما را رشد دهد.
منابع
۱_ سوره مبارکه بقره آیه ۱۱۰
۲_ سوره مبارکه بقره آیه ۳
۳_ سوره مبارکه آل عمران آیه ۹۲
۴_ سوره مبارکه آل عمران آیه ۲۶
۵_سوره مبارکه آل عمران آیه ۹۲
