آیه ۱۵۴ | حیات طیبه شهیدان‏ ۲

تفسیر سوره مبارکه بقره آیه ۱۵۴ جلسه ۲

حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ یدالله رضوانی

 ۲ جلسه تفسیر آیه صدو پنجاه و چهار

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ‏

یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاهِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرینَ (۱۵۳) وَ لا تَقُولُوا لِمَنْ یُقْتَلُ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ أَمْواتٌ بَلْ أَحْیاءٌ وَ لکِنْ لا تَشْعُرُونَ (۱۵۴) وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرینَ (۱۵۵)

اى کسانى که ایمان آورده‏اید! از صبر و نماز [در همه امور زندگى‏] یارى جویید؛ زیرا خدا با صابران است. (۱۵۳) و به آنان که در راه خدا کشته مى‏شوند مرده نگویید، بلکه [در عالم برزخ‏] داراى حیات‏اند، ولى شما [کیفیت آن حیات را] درک  نمى‏کنید. (۱۵۴) و بى‏تردید شما را به چیزى اندک از ترس و گرسنگى و کاهش بخشى از اموال و کسان و محصولات [نباتى یا ثمرات باغ زندگى از زن و فرزند] آزمایش مى‏کنیم. و صبرکنندگان را بشارت ده. (۱۵۵)

[audio mp3="https://trezvan.ir/wp-content/uploads/2024/02/1401-04-08-02-ayeh154.mp3"][/audio]

تفسیر سوره مبارکه بقره – آیه  ۱۵۴

زنده بودن شهیدان‏

حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ یدالله رضوانی

«أَعُوذُ بِاللَّهِ السَّمِیعِ الْعَلِیمِ مِنَ الشَّیْطَانِ اللَّعینِ الرَّجِیمِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم‏ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ وَ صَلَّی اللهُ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرینَ وَ اللَّعنَهُ الدَّائِمَهُ عَلَی أعْدائِهِمْ مِنَ الآنِ إلِی قِیامِ یَومِ الدِّینِ».

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ‏

یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاهِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرینَ (۱۵۳) وَ لا تَقُولُوا لِمَنْ یُقْتَلُ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ أَمْواتٌ بَلْ أَحْیاءٌ وَ لکِنْ لا تَشْعُرُونَ (۱۵۴) وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرینَ (۱۵۵)

اى کسانى که ایمان آورده‏اید! از صبر و نماز [در همه امور زندگى‏] یارى جویید؛ زیرا خدا با صابران است. (۱۵۳) و به آنان که در راه خدا کشته مى‏شوند مرده نگویید، بلکه [در عالم برزخ‏] داراى حیات‏اند، ولى شما [کیفیت آن حیات را] درک  نمى‏کنید. (۱۵۴) و بى‏تردید شما را به چیزى اندک از ترس و گرسنگى و کاهش بخشى از اموال و کسان و محصولات [نباتى یا ثمرات باغ زندگى از زن و فرزند] آزمایش مى‏کنیم. و صبرکنندگان را بشارت ده. (۱۵۵)

 

وَلَا تَقُولُوا لِمَنْ یُقْتَلُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَاتٌ بَلْ أَحْیَاءٌ وَلَکِنْ لَا تَشْعُرُونَ ۱

صراحت قرآن در حیّ بودن شهدا

آنچه که تا کنون گفته شد بر این مبتنی بود که شهدا احیا بوده و «عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ» هستند  ، لذا از این جهت خداوند متعال فرمود:«وَلَا تَقُولُوا لِمَنْ یُقْتَلُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَاتٌ» و همچنین «وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْیَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ»۲ درحالی‌که ما نمی‌فهمیم چرا نمی‌فهمیم؟ اگر در قرآن صراحت دارد که آن‌ها احیا هستند پس به چه علت ما نمی‌توانیم‌آن‌ها را درک کنیم؟

دلیل درک نکردن شهدا

چرا قرآن می‌فرماید :«وَلَٰکِنْ لَا تَشْعُرُونَ»؟ شما درک آن را ندارید چون قابلیت آن را ندارید، مسلما در بحث حیات برای انسان غیر از حیوانات، جمادات و گیاهان و امثال آن‌ها وجود دارد ، حیاتی که در این کلمه به کار برده می‌شود ۴ نوع می باشد: ۱) حیات نباتی که رشد و نمو دارد و در گیاهان می‌باشد و اگر دقت بکنید آن با موت ازبین می‌رود،  قسمتی از حیات انسان را نیز رشد و نمو جسمش تشکیل می‌دهد.

ویژگی‌های مرگ و توقف رشد

اگر انسانی بمیرد رشد و نمو او متوقف می‌شود برای مثال موهای او یا ناخن‌ها رشد نخواهد کرد ،لذا رشد و نمو ندارد و جسم او نیز بزرگ‌تر نخواهد شد و رشد قدی نیز نخواهد داشت ،این حیات نباتی با مرگ و موت زائل می‌گردد.

حیات حیوانی مشترک با جانوران

۲_دومین حیاتی که انسان دارد و جزء‌ انواع حیات به شمار می‌رود، حیات حیوانی است ، حیات حیوانی در واقع آن حیاتی می‌باشد که حس و حرکت اراده را در خودش دارد که در این نوع حیات ما با حیوانات مشترک هستیم ، نوع اول حیات را هم با گیاهان و هم با حیوانات مشترک بودیم اما در این نوع فقط با جانوران اشتراک داریم.

غرائز منشا حیات حیوانی

منشا حیات حیوانی غرائز می‌باشد، زوال حیوانی نیز به موت خواهد بود یعنی وقتی انسانی مرد، نمی تواند آن کارهای حیوانی را انجام دهد مانند اینکه حرکات گیاهی و نباتی را نمی‌تواند انجام دهد.

توضیح در باب حیات انسانی

۳_حیات سوم ، حیات انسانی است ؛  حیاتی که مربوط به انسانیت انسان می‌شود ، این نوع حیات بخشی از وجود ما می‌باشد که ماسوای گیاهان و جانوران قرار می‌گیرد و آن عقل است لذا  قوه تعقلی که انسان دارد به این مورد، بحث انسانی گفته می‌شود.

بررسی ادراک کلیات در انسان

ادراک کلیات یعنی آنچه که در وجود انسان، مدرک کلیات می‌باشد ، این بخش از وجود انسان را حیات انسانی گویند که حیات انسانی ما به الامتیاز انسان و حیوانات می‌باشد یعنی آن چیزی که انسان‌ها را از سایر موجودات متمایز می‌نماید، همین حیات انسانی، عقل و قوه ناطقه که همان چیزی که مدرک کلیات است،  خواهد بود.

قطع تدبیر از قوه عقل

اگر انسان بمیرد این قوه ازبین نمی‌رود اما از او قطع تدبیر خواهد شد و نمی‌تواند تدبیر، تعقل یا اندیشه کند یا اینکه حرکتی را انجام دهد، تماما متوقف می‌شود مانند موتوری که بنزین آن را قطع کرده باشند.

والاترین رتبه در حیات

۴_ اما بخش مهم و حیات والا ؛ والاترین رتبه در حیات انسانی، حیات ایمانی ، الهی یا روحانی می‌باشد؛ این حیاتی است که «نَفَخْتُ فیهِ مِنْ رُوحی»۳ آن را بیان می‌کند و این نوع حیات همان حیاتی می‌باشد که قرآن درباره آن فرموده :«مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثى‌ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاهً طَیِّبَهً»۴

حیات طیبه و مطمئنه

به عبارت دیگر حیات چهارم برای انسان حیات طیبه می‌باشد ،حیات طیبه عبارت بیان از آن حیات مطمئنه خواهد بود ، همان نوع حیات که آرامبخش انسان است ، اطمینان نفس و روشنی قلب و همان‌هایی که آقای خمینی قبلا گفته بود و نمی‌دانم آن را مطالعه کرده بود یا از دل بیان می‌کرد.

مصداق قرآنی حیات طیبه

این حیات ایمانی و طیبه که مصداق آیه شریفه «فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاهً طَیِّبَهً» است، همان موردی می‌باشد که درباره شهید به کار می‌رود ، حیاتی که خداوند به شهید می‌دهد، شما نگویید شهیدان زنده‌اند ما چرا بجنگیم؟! یعنی اگر آن‌ها هستند به جنگ بروند ،در جواب باید گفت آن‌ها حیات نباتی و حیوانی خود را از دست داده‌اند و  برای جنگیدن نیاز به حیات حیوانی و نباتی داریم وگرنه در زمینه فیزیک نمی‌توان چنین کاری کرد.

بحث درباره حیات طیبه

حیاتی که در قرآن از آن یاد شده به حیات طیبه مربوط است که خداوند متعال می فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَجِیبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاکُمْ لِما یُحْیِیکُمْ» ۵ جمله «لِما یُحْیِیکُمْ» همان حیات طیبه می‌باشد ، ممکن است فردی این موضوعات را به مغالطه و بحث بکشد ، پس حیات یک معنای عام است که عبارت بیان از ظهور آثار متوقعه در آن موجود خواهد بود لذا به آن حیات گفته می‌شود.

ویژگی‌های حیات طیبه

در اینجا مسلما اقسام یا انواع حیات را آوردیم که کسی که هنوز به شهادت نرسیده چهار نوع حیات نباتی، حیوانی، انسانی و الهی را دارد ولی اگر کسی از این دنیا رفت و حیات نباتی و حیوانی زائل شد، نمی‌توان گفت که حیات طیبه ندارد اما این حیات طیبه شامل حیات طیبه در این دنیا می‌شود یا دنیای بعدی؟

ماده و معنای واژه طَیِّب

کلمه «طیّب» از «طیب»گرفته شده و چون به صیغه مبالغه تبدیل شده، معنای آن شدت گرفته است ، طیب در زبان عربی به معنای عطر می‌باشد که عطر دو خصوصیت دارد: یکی از محصول و میوه‌ای به نام گل به دست می‌آید که بسیار ظاهر زیبا و عالی دارد و بعد از آن به عصاره تبدیل شده که ظاهر و باطن آن تمیز و عالی خواهد بود.

ارتزاق از طیبات

اینکه در قرآن گفته می‌شود :«کُلُوا مِنْ طَیِّباتِ ما رَزَقْناکُمْ»۶ اشاره به همین موضوع دارد؛ به چه علت می‌گویند چای نخورید؟ سیگار نکشید؟  چرا می‌گویند نباید چیزهای تلخ خورد؟ در اطعمه و اشربه خواندیم که چرا نباید از غذای بد بخوریم؟ برای اینکه ما مامور به این هستیم که اکل و شربمان از طیبات باشد.

لذات موجود در حیات طیبه

این طیب و حیات طیبه‌ای که در این آیه به آن اشاره شده، به زندگی شهید می‌پردازد که خوردن یا دفع این دنیا را ندارد، لذاتی که در آن دنیا وجود دارند با این دنیا قابل قیاس هستند زیرا ممکن است یک خوردن برای شهید آنجا را تبدیل به قیامت کند.

روایت پیامبر از حیات طیبه

مانند همان روایت معروف منسوب به پیامبر صلوات الله علیه که حضرت در یک گورستان به گوری اشاره کردند و فرمودند :«قم باذن الله» و از او پرسیدند چند قرن در قبر بوده‌ای؟ گفت به قرن نمی‌رسد، پرسیدند چند سال طول کشیده؟ گفت به سال نمی‌رسد، دوباره سوال شد که چند ماه است که دفن شده‌ای؟ باز پاسخ داد که به ماه نمی‌کشد.

زمان حیات طیبه

فرمود چند روز از دفن تو گذشته؟ باز گفت به روز و ساعت نیز نمی‌رسد ، پیامبر علت را جویا شدند گفت بعد از دفن من یک حوری آمد و من دست در گردن او انداختم که گردنبند مروارید او از هم گسیخت ، مشغول جمع کردن دانه‌های آن بودیم که شما فرمودید :«قم باذن الله»در این لحظه پیامبر فرمودند چندین قرن از دفن او می‌گذرد.

مصداق اکمل شهید در حیات طیبه

خداوند خوشی و حیات طیبه را به‌گونه‌ای می‌دهد که تا زمانی که قیامت برسد، گویی بوسه‌ای بر حوری نشانده‌ای ، مسلما آن حیاتی که ما در اینجا از آن بحث می‌کنیم، همان حیات طیبه‌ای می‌باشد که ما نمی‌توانیم‌ آن را درک کنیم و اگر بتوانیم به آن برسیم، آنگاه مصداق شهید خواهیم شد.

ویژگی‌ها و  مصداق شهید

اگر مصداق شهید شویم، امین، علیم و خبیر خواهیم بود و به هو المؤمن تبدیل می‌شویم ، مصداق اکمل حیات طیبه حیات موجود در قیامت خواهد بود «فَلَنُحْیِیَنَّهُ» وگرنه لازم نبود آن را بگویند ،«فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاهً طَیِّبَهً» این آیه به زندگی اخروی اشاره دارد.

جزئیات وضع کلمه حیات طیبه

مسلما در اینجا چیزی که برای وضع این کلمه برای حیات وجود دارد فقط حیات حیوانی، گیاهی یا نباتی را نمی‌گوید؛ منظور حیات عالیه ای می‌باشد که در برزخ هم می‌توانیم آن را داشته باشیم ، آن حیات جسمانی که در دار دیگر وجود دارد را بیان می‌کند که ذره‌ای اشمئزاز و ناراحتی در آن نیست چرا که آنجا دار ثمرات و مکافات به شمار می‌رود.

پاداش افراد مومن در آخرت

افراد مومن از دار آخرت ثمره و پاداش می‌گیرند و در همه چیز غوطه ور هستند «جَنَّهٍ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ»۷  و جمله «وَلَٰکِنْ لَا تَشْعُرُونَ» یعنی شما نسبت به آنچه که در این باب وجود دارد، جهل دارید، «وَلَٰکِنْ لَا تَشْعُرُونَ» منطبق بر جهل در این موضوع می‌باشد ، شعور نداریم یعنی چه؟ یعنی نمی‌دانیم ، چون نمی‌دانیم آن را نمی‌فهمیم و نسبت به آن حس نداریم.

معنای عدم شعور در آیه شریفه

این عدم شعوری که در قرآن می‌فرماید یعنی همان ادراک اولیه‌ای که شما نسبت به آن جهل دارید ،شما حیات را در چه چیزهایی می‌بینید؟ خوردن، رفتن و آمدن و امثال این‌ها اما آن حیات طیبه‌ای که قرآن می‌فرماید «فَلَنُحْیِیَنَّهُ» نسبت به آن اطلاعی ندارید و جاهل هستید.

منابع

۱_سوره بقره آیه ۱۵۴

۲_سوره آل عمران آیه ۱۶۹

۳_سوره حجر آیه ۲۹

۴_سوره نحل آیه ۹۷

۵_سوره انفال آیه ۲۴

۶_سوره بقره آیه ۱۷۲

۷_سوره آل عمران آیه ۱۳۳