آیه ۱۵۵| آزمایش ‏هاى انسان در عرصه گیتى‏

تفسیر سوره مبارکه بقره آیه ۱۵۵ جلسه ۱

حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ یدالله رضوانی

 ۱ جلسه تفسیر آیه صدو پنجاه و پنج

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ‏

یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاهِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرینَ (۱۵۳) وَ لا تَقُولُوا لِمَنْ یُقْتَلُ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ أَمْواتٌ بَلْ أَحْیاءٌ وَ لکِنْ لا تَشْعُرُونَ (۱۵۴) وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرینَ (۱۵۵)

اى کسانى که ایمان آورده‏اید! از صبر و نماز [در همه امور زندگى‏] یارى جویید؛ زیرا خدا با صابران است. (۱۵۳) و به آنان که در راه خدا کشته مى‏شوند مرده نگویید، بلکه [در عالم برزخ‏] داراى حیات‏اند، ولى شما [کیفیت آن حیات را] درک  نمى‏کنید. (۱۵۴) و بى‏تردید شما را به چیزى اندک از ترس و گرسنگى و کاهش بخشى از اموال و کسان و محصولات [نباتى یا ثمرات باغ زندگى از زن و فرزند] آزمایش مى‏کنیم. و صبرکنندگان را بشارت ده. (۱۵۵)

[audio mp3="https://trezvan.ir/wp-content/uploads/2024/02/1401-04-11-ayeh1550.mp3"][/audio]

تفسیر سوره مبارکه بقره – آیه  ۱۵۵

زنده بودن شهیدان‏

حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ یدالله رضوانی

«أَعُوذُ بِاللَّهِ السَّمِیعِ الْعَلِیمِ مِنَ الشَّیْطَانِ اللَّعینِ الرَّجِیمِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم‏ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ وَ صَلَّی اللهُ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرینَ وَ اللَّعنَهُ الدَّائِمَهُ عَلَی أعْدائِهِمْ مِنَ الآنِ إلِی قِیامِ یَومِ الدِّینِ».

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ‏

یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاهِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرینَ (۱۵۳) وَ لا تَقُولُوا لِمَنْ یُقْتَلُ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ أَمْواتٌ بَلْ أَحْیاءٌ وَ لکِنْ لا تَشْعُرُونَ (۱۵۴) وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرینَ (۱۵۵)

اى کسانى که ایمان آورده‏اید! از صبر و نماز [در همه امور زندگى‏] یارى جویید؛ زیرا خدا با صابران است. (۱۵۳) و به آنان که در راه خدا کشته مى‏شوند مرده نگویید، بلکه [در عالم برزخ‏] داراى حیات‏اند، ولى شما [کیفیت آن حیات را] درک  نمى‏کنید. (۱۵۴) و بى‏تردید شما را به چیزى اندک از ترس و گرسنگى و کاهش بخشى از اموال و کسان و محصولات [نباتى یا ثمرات باغ زندگى از زن و فرزند] آزمایش مى‏کنیم. و صبرکنندگان را بشارت ده. (۱۵۵)

 

وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ‌ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ‌ ۱

امتحانات خداوند در دنیا

در این آیه شریفه آنچه که بیان شده این است که ما باید بدانیم چیزی که قرآن قصد دارد به ما بفهماند که در دنیا گرفتاری‌های بسیاری وجود دارد، لام و نون تاکید آورده «وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ» یعنی ما این کار را می‌کنیم، اگر خودمان باعث یک سری گرفتاری‌ها شویم که هیچ اما مسلما از طرف حق تعالی برای ما در دنیا بلیه‌های بسیاری بوده و امتحان می‌شویم، در ادامه انواع بلیه‌ها را بیان خواهیم کرد.

جوهره وجودی خلقت

آنچه که جوهره خلقت وجودی ما در دنیا بوده بلیه‌ها هستند یعنی نباید به دنبال این باشیم که در دنیا خوشگذرانی کنیم لذا کسانی که این دنیا را فقط به خاطر خود آن قبول داشته باشند و دنیای آخرت را قبول ندارند، خداوند آن‌ها را رها کرده تا در این دنیا خوشی بیشتری داشته باشند به همین جهت خداوند متعال فرمود :«الدُّنیا سِجْنُ الْمُؤْمِنِ وَ جَنَّهُ الْکافِرِ» ۲

رعایت مسائل خاص در دنیا

یک سری مسائلی هستند که اگر ما رعایت کنیم خدا به ما من حیث لایحتسب خواهد داد ، اکثر کسانی که به ظاهر مسلمان و مومن نیستند اما صادق و خدمتگزار هستند، خدا به آن‌ها خواهد داد.

اقسام بلا در کلام مرحوم طیب

مرحوم طیب اصفهانی در تقسیماتی که برای بلا انجام داده چنین فرموده که در درجه اول بلاهایی که ما به آن گرفتار هستیم به علت سوء اختیار ما می‌باشد و از روی حماقت، جهالت، اشتباه و خیالات واهی رخ می‌دهد ، برای مثال فردی می‌گوید که قصد دارم به کویر بروم و فلان معدن را به دست بیاورم؛ در این حالت ممکن است که نسنجیده عمل کند و گرفتار طوفان شن گردد و هلاک شود.

عاقبت عدم سنجیدن عمل

چون خود افراد خواستار چیزهای اشتباه هستند و بدون حساب و کتاب اقدام به کاری می‌کنند احتمالا ضرر و زیان می‌بینند، هر فرد باید حساب و کتاب کار خود را انجام دهد سپس حرکت نماید.

طبیعت خلقت بشر و بلاها

یک سری از بلیات و گرفتاری‌ها نیز از سمت خداوند و طبیعت خلقت بشری هستند مانند حیاتی که ما در این دنیا داریم و باید گرما و سرما وجود داشته باشد ، اگر یخ و یخبندان نباشد یک سری آفات در دنیا به وجود خواهند آمد که آن‌ها محصولات کشاورزی که خوراک ما هستند را از بین می‌برند لذا زمستان باید یخ باشد و در تابستان هوا، گرم شود تا برخی از چیزها در اثر گرما ضدعفونی گردند.

فایده گرم بودن زمین کشاورزی

اکنون در زمین‌های کشاورزی که مشکل پیدا می‌کنند مانند نماتو که خاک بیمار شده و ریشه گیاهان را ازبین می‌برد و مانع از رشد آن‌ها می‌شود، راه حل این مشکل آن است که زمین را گرم کنیم؛ پس کود و آب به زمین می‌دهند و بر روی آن پلاستیک می‌کشند تا زیر این لایه حرارت ایجاد گردد؛ ابن حرارت به حدی می‌باشد که دست را می‌سوزاند ، از این روش می‌توان گاز هم تولید نمود و می‌توانند از کود و فاضلاب‌هایی که وجود دارند، انرژی تولید کنند.

مصلحت موجود در دنیا

گرمایش زمین نیز موثر می‌باشد و مصلحتی در آن وجود دارد که در واقع خداوند در وجود و جوهره آن برای ما بلا نگذاشته و حکمتی وجود دارد ، اکثر این بلاهایی که به ظاهر بالا بوده و شدت دارند در حقیقت تفضل و رحمت خداوند بوده و ما باید بتوانیم آن‌ها را درمان کرده و راه معالجه را فرا بگیریم.

راه معالجه بلاها

اگر راه معالجه هر بلایی را درست یاد گرفته و آن را به طور صحیح به کار بردیم، به نفع ما خواهد بود ، مانند همان روایتی که فرمود :«وَ إِنَّ مِنْ عِبَادِی مَنْ لاَ یُصْلِحُهُ إِلاَّ اَلْفَقْرُ فَلَوْ أَغْنَیْتُهُ لَأَفْسَدَهُ ذَلِکَ»۳ برخی از افراد هستند که اگر غنی شوند، طغیان می‌کنند لذا صلاحیت ندارند مگر اینکه اندکی فقیر باشند مانند داستان فقیر و حضرت موسی.

قسم دوم بلاها و ویژگی‌های آن

تجربه ۴۰ یا ۵۰ سالی که من سن دارم به ما می‌گوید که برخی از به پول رسیدن ، نابود شدند، درحالی‌که اگر فقیر بودند بهتر زندگی می‌کردند؛ البته منظور فقر نسبی می‌باشد نه فقر مطلق ، درباره قسم دوم بلاها می‌فرماید بسیاری از اخلاق حمیده و صفات حسنه در نتیجه گرفتار شدن به بلیه و مشکلات و مصائب و ناملایمات حاصل می‌شود.

اهمیت صبر و حلم بر بلاها

به دنبال این گرفتاری‌ها تمرین صبر وجود دارد یعنی انسان باید صبر کند و در برابر ناملایمات صبر نماید و در برابر حق به مقام رضایت برسد، تسلیم حضرت حق باشد که مسلم به معنای واقعی که در آیات قبلی عرض کردیم، آن مدنظر است و همچنین حلیم گردد ، البته کلیت آن را قبول نداریم که صد درصد که اگر کسی به این بلاها دچار شد، صفات حمیده را به دست می‌آورد.

شک عُزَیر پیامبر به معاد

برخی اوقات لازم است چیزی را به ما بچشانند‌ مانند همان پیامبری (عزیر) که صد سال در خواب بود ، او در چه چیزی شک کرده بود؟ در معاد و اینکه خداوند به چه صورت مردم را در روز قیامت زنده می‌کند، البته من فکر نمی‌کنم که او بلا را فهمیده باشد اگر جسم او پوسید و خاک شد و اتفاقات دیگری افتاد و دوباره زنده شد، خودش قطعا متوجه نمی‌شود.

آمادگی برای امتحانات خداوند

بحثی که ما در اینجا درباره بلیه بیان می‌کنبم و این «وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ»که آورده‌اند، قصد دارد بگوید که بلا یک امتحان می‌باشد و آن کسی که به امتحان کنکور می‌رود اگر به خوبی مطالعه کرده باشد امتحان خود را با لذت انجام می‌دهد و مشکلی برای آن وجود نخواهد داشت ، اما کسی که مطالعه نکرده هنگامی که به جلسه می‌رود، هر سوالی که می‌بیند به مثابه پتکی بر او خواهد بود.

نحوه کسب صفات حمیده

با این تفاسیر اگر کسی مسلح باشد به راحتی می‌تواند صفات حمیده را به دست آورد اما اینگونه نیست که  منحصر به درگیری با بلاها باشد ، برخی اوقات با نعمت‌ها می‌آیند که آن‌ها به صبوری نیاز دارند ، در دنیا هر آنچه هستیم باید همراه با صبر باشد. اگر از نعمت‌های خدا به خوبی استفاده نکنیم، خلاف صبر خواهد بود.

نحوه صبر در برابر نعمت

صبر در برابر نعمت آن است که برای آن شکرگزار باشید و شکر نعمت به گونه‌ای خواهد بود که آن‌ها را فیما امره الله استفاده نمایید ، مرحوم طیب آنچه که در مقام تصور عقلی آن است را می‌فرماید، حداقل متصورات عقلی آن وجود دارد اگر نگوییم که وقوع دارد اما امکان آن وجود دارد و فرض آن محال نمی‌باشد.

رسیدن به مقام رضا، تسلیم و حلم

رسیدن به مقام رضا، تسلیم و حلم را منوط به این می‌داند که انسان گرفتار بلا شود و بتواند آن را تحمل نماید ، سومین دسته‌ای که مرحوم طیب برای بلاها بیان می‌فرماید آن است که برخی از آن‌ها هستند که انسان را از خواب غفلت بیدار می‌کنند ، این از نظر عقلی نیز واقعیت دارد که ما باید بفهمیم که داستان این دنیا و نعمت‌های آن به چه صورتی خواهد بود.

بی خبری افراد از نعمت‌ها

پدرم می‌گفت که مردم نمی‌دانند نانی که می‌خورند چگونه به وجود می‌آید و نمی‌دانند که گندم آیا از درخت به وجود می‌آید یا از بوته رشد می‌کند یا ریشه دارد ، برخی اوقات آسایش و نعمت‌هایی که خداوند به ما داده را باید به واسطه بلایی که به آن دچار می‌شویم، درک کنیم.

تربیت فرزند برای مراقبت کردن

به یاد دارم به هنگام تولد فرزند اولم بخاری نفتی داشتیم و می‌گفتند که مراقبت کنید بچه به سراغ آن نرود ، ما به آن فکر کردیم که چگونه بچه را کنترل کنیم درحالی‌که بخاری را وسط پذیرایی گذاشته‌ایم ، یک روز به آرامی دست او را به سمت بخاری بردم تا داغ بودن آن را حس کند ، هنگامی که دست وی سوخت ترسید و هرگز به سمت آن نرفت!

تمثیل و توضیح  متنعم بودن

برخی اوقات خداوند قصد دارد یک توجهی به انسان بدهد و غفلت را از انسان بیرون کرده و متنعم بودن را به ما ثابت کند ،یک ماهی به مادر خود گفت که آب چیست؟ مادر هر توجیهی برای او آورد فایده نکرد، او را به نزدیک ساحل برده و از آب بیرون انداخت ، بچه تقلا کرد تا خود را به آب رساند مادر به او گفت حال متوجه شدی که آب چیست.

حکمت از دست دادن نعمت ها

برخی اوقات یک نعمتی را از دست می‌دهیم تا قدر آن را بفهمیم چون غافل می‌شویم ، اگر دقت کنیم این امنیتی که اکنون در نظام ما ایجاد شده، نعمت بسیار بزرگی می‌باشد ، اگر عده‌ای داعش بر ما مسلط می‌شدند، امنیت ما زیر سوال می‌رفت؛ پس برخی از بلاها به گونه‌ای هستند که انسان را از غفلت بیدار کنند.

ثمره و نتیجه بلاها

پدر در تربیت فرزند خود باید پول را از او بگیرد تا باعث توجه وی گردد، وجود بلاها در زندگی انسان موجب می‌شود که توجه او به خداوند بیشتر شده و غافل بودن از او خارج گردد که کلیت آن صحیح می‌باشد، برخی از امتحانات و بلاها موجب ارتفاع درجه می‌شود مانند اینکه کسی قصد دارد به دانشگاه برود و باید در کنکور شرکت کند. ۸۰۰ هزار نفر یا بیشتر در رشته تجربی امتحان دادند.

لزوم وجود اختبار و آزمایش

اختبار و آزمایش برای هر بنده‌ای وجود دارد، هر بلا موجب می‌گردد که انسان ارتفاع درجه یابد و به دانشگاه برود، ارشد یا دکتری کسب کند ، مرحوم طیب اصفهانی پنجمین نوع از بلاها را که تقسیم کرده و بیان فرموده‌اند می‌فرماید بلاهایی که موجب ثواب در آخرت می‌شوند و درجات اخروی انسان را افزایش می‌دهند.

حقیقت بلا در جامعه‌شناسی و  واقع‌بینی

معصوم علیه السلام می فرماید:«مَرَارَهُ آلدُّنْیَا حَلاَوَهُ آلاْخِرَهِ وَحَلاَوَهُ آلدُّنْیَا مَرَارَهُ آلاْخِرَهِ» ۴ اگر بخواهید از نظر جامعه‌شناسی و واقع‌بینی دقت بکنید این موارد قابل توجیه نیستند مسلما و به طور کلی یک سری بلاها در این دنیا وجود دارند و یک سری نیز از طرف خداوند هستند که آن بلیه‌‌ای که از طرف خدا می‌آید برای این است که انسان در مال خود امتحان شود.

امتحان الهی در مال

برای مثال شما ثروتمند هستید و یکی از نزدیکان شما بیمار می‌شود یا اینکه مشکل مالی برای اطرافیان شما ایجاد می‌شود، این یک امتحان الهی خواهد بود ، در این حالت بلا این است که شما پول خرج کنید چرا که برخی اوقات جان دادن از پول خرج کردن راحت‌تر خواهد بود ، دلیل اینکه می‌فرماید :«وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ‌ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ» به همین علت است .

استفاده درست از نعمت‌های خدا

شما باید پول بدهید و نعمت خدا را به درستی استفاده کنید و در جایی که خدا خواسته آن را صرف کنید تا بهره‌مند گردید! اگر مال را صرف نکنید احتمالا علاوه‌ برآن جان را هم خواهید داد ، شاید انسان قصد ندارد مال را برای خودش خرج کند و این موارد را قبل در صفات فرد لئیم گفتیم که در برابر فرد کریمه "نه خود خورد نه کس دهد، گنده کند و به سگ دهد" بنابراین آن‌ها نمی‌توانند در این راه پیروز شوند لذا آن مثوبت اخروی برای آن‌ها نیست .

 نتیجه ارتکاب معاصی

برخی اوقات یک بلاهایی هستند که ما به دنبال معاصی که انجام دادیم به آن دچار می‌شویم ما باید این موارد را به مردم بگوییم تا بفهمند خصوصا در مسائل مالی، ناموسی و آبرویی باید توجه کنیم ، اگر آبروی کسی را بردی آبروی تو را خواهند برد.

گفته قرآن درباره عاقبت اعمال

اگر کاری کردی که شخصی را از نظر ناموسی مورد هجمه قرار دادی، ناموس تو را مورد هجمه قرار خواهند داد لذا امتحان و اختبار یک بخش از آن بوده و بخش دیگر دچار به عقوبت دنیوی آن نسبت به معاصی است که نص قرآن درباره آن می‌فرماید :«وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَهٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَ یَعْفُوا عَنْ کَثِیرٍ» ۵

عاقبت برخی از اعمال

یعنی آنچه (از نظر مصیبت) که به شما اصابت می‌کند، به واسطه اعمال زشت خود شما می‌باشد با اینکه خداوند بسیاری از آن‌ها را نادیده گرفته است. اما برخی اوقات باید عقوبت مقدار کمی از آن را ببینید «وَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّهٍ شَرًّا یَرَهُ» ۶

منابع

۱_سوره بقره آیه ۱۵۵

۲_ الخصال ج ۱ ص ۱۰۸

۳_ تفسیر صافی ج ۴ ص ۳۷۶ عوالی اللئالی ج ۲ ص ۳۰۸

۴_ بحارالانوار ج ۷ ص ۱۳۱ حدیث ۱۳۵

۵_سوره شوری آیه ۳۰

۶_سوره زلزال آیه ۸