تفسیر سوره مبارکه بقره آیه 37 - توبه حضرت آدم علیه السلام (جلسه دوم )

تفسیر سوره بقره آیه 37 | توبه آدم 2

--------------------------------

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ‏

37. فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ کَلِماتٍ فَتابَ عَلَیْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ‏

به نام خداوند بخشنده بخشایشگر

و آدم از پروردگارش کلماتى را دریافت نمود؛ و [خدا] توبه او را پذیرفت، [چرا] که تنها او بسیار توبه‏پذیر [و] مهرورز است.

تفسیر سوره مبارکه بقره - آیه سی و هفتم

حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ یدالله رضوانی

«أَعُوذُ بِاللَّهِ السَّمِیعِ الْعَلِیمِ مِنَ الشَّیْطَانِ اللَّعینِ الرَّجِیمِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم‏ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ وَ صَلَّی اللهُ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرینَ وَ اللَّعنَةُ الدَّائِمَةُ عَلَی أعْدائِهِمْ مِنَ الآنِ إلِی قِیامِ یَومِ الدِّینِ».

قرآن کریم در آیه‏ ى سى و هفتم سوره‏ ى بقره به‏ توبه‏ى آدم و پذیرش مهربانانه ‏ى توبه‏ ى او اشاره مى ‏کند و مى‏ فرماید:

37. فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ کَلِماتٍ فَتابَ عَلَیْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ‏

و آدم از پروردگارش کلماتى را دریافت نمود؛ و [خدا] توبه او را پذیرفت، [چرا] که تنها او بسیار توبه‏پذیر [و] مهرورز است.

 نکته ‏ها و اشاره ‏ها : 

1) نکته اول 

«توبه» در اصل به معناى «بازگشت» است و در قرآن کریم در دو معنا به کار رفته است:

الف) «توبه ‏ى مردم» که در این صورت به معناى بازگشت گناهکار و ترک گناه و طلب پوزش از خداست.

بــــــ) «توبه‏ ى خدا» که در این صورت به معناى بازگشت رحمت خدا به فرد گناهکار و پذیرش توبه‏ى اوست.^[1]

2) نکته دوم

آدم علیه السلام در اثر فریبکارى شیطان گرفتار لغزش و ترک اولى‏ و مخالفت در برابر امر ارشادى شد. هر چند گناه آدم علیه السلام گناه مطلق نبود، اما از فردى هم‏چون او چنین لغزش کوچکى، بزرگ شمرده مى‏شود؛ چرا که او از مقرّبان درگاه الهى بود و مشمول نعمت حق شده بود؛ از این رو، از گناه نسبى و لغزش خود پوزش خواست و توبه کرد.

3) نکته سوم

خوردن از درخت ممنوع اولین لغزش بشر بود و به همین سبب تجربه‏اى در زمینه‏ى توبه و بازگشت و کیفیت عذرخواهى نداشت؛ بنابراین پروردگار کلماتى را به او آموزش داد و راه توبه را به او آموخت و وى به سوى خدا بازگشت.

به عبارت دیگر، توبه‏ى آدم با دو توبه‏ى خدا همراه بود: نخست خدا با رحمت به سوى آدم بازگشت و توفیق توبه به او داد و روش توبه را به او آموخت، سپس آدم توبه کرد و در پایان، خدا توبه‏ى او را پذیرفت. آرى هر توبه‏ى انسان با دو توبه و بازگشت رحمت الهى همراه است.^[2]

4) نکته چهارم

مفسران در مورد کلماتى که به آدم آموزش داده شد احتمالاتى داده‏اند و در احادیث نیز مطالبى آمده است که مهم‏ترین آنها عبارت است از:

الف) این کلمات همان سخنانى است که در جاى دیگر از آدم و حوا نقل شده که گفتند: اى پروردگار ما، ما به خودمان ستم کردیم، واگر ما را نیامرزى و بر ما ترحّم ننمایى حتماً از زیانکاران خواهیم بود.^[3]

بــــــ) این کلمات، نام‏هاى بهترین انسان‏ها، یعنى محمد صلى الله علیه و آله، على، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام بود که با توسل آدم علیه السلام به آن بزرگواران توبه ‏اش پذیرفته شد.

جــــــ) این کلمات یک سلسله ادعیه و مناجات با خدا بود.

البته مانعى ندارد که همه ‏ى این معانى مقصود آیه ‏باشد.^[4]

5) نکته پنجم

این آیه ‏خدا را با دو صفت «توّاب» ( بسیار توبه‏پذیر) و «رحیم» (مهرورز و مهربان) یاد کرده است. خدا نسبت به بندگانش از مادر نسبت به فرزند مهربان‏تر است و اگر لغزشى از آنان سر زند ضمن بخشودن آنها به آنان لطف مى‏کند و مهر مى‏ورزد.

در تو تنها عشق و مهر مادرى است‏
شیوه ‏ى تو عدل و بنده پرورى است‏

(مولوى)

6) نکته ششم

توبه در جوانى نیکوست:

پس اى عزیز! هر چه زودتر دامن به کمر بزن و عزم را محکم و اراده را قوى کن و از گناهان تا در سنّ جوانى هستى، یا در حیات دنیایى مى‏باشى، توبه کن و مگذار فرصت خداداد از دستت برود و به تسویلات (فریبکارى) شیطانى و مکاید (نیرنگ‏ هاى) نفس امّاره اعتنا مکن.

پس بهار توبه، ایام جوانى است، که بار گناهان کم‏تر و کدورت قلبى و ظلمت باطنى ناقص‏تر و شرایط توبه سهل‏تر و آسان‏تر است.^[5]

آموزه ‏ها و پیام‏ها :

 

1) پس از لغزش توبه کنید و به سوى خدا بازگردید.

2) راه توبه و توسل را نیز از خدا بیاموزید.

3) خدا آن قدر مهربان و توبه‏پذیر است که حتى راه توبه را نیز به گناهکاران آموزش مى‏دهد.

4) هر توبه‏ى انسان با دو توبه و بازگشت رحمت الهى همراه است.

 

---

[1] . ر. ک: تفسیر کبیر؛ صافى و تفسیر نمونه ذیل آیه

 

 

[2] . تفسیر المیزان، ج 1، ص 133

 

 

[3] .« رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا وَ إِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنا وَ تَرْحَمْنا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخاسِرِینَ»( سوره‏ى اعراف، آیه‏ى 23)

 

 

[4] . تفسیر نمونه، ج 1، ص 197- 199

 

 

[5] . چهل حدیث، ص 233- 234

 

 

تفسیر قرآن مهر، ج‏1، ص: 240

99_03_18_site37.mp3