پژوهش های تفسیری آیه 40 سوره بقره

پژوهش های تفسیری آیه چهلم سوره بقره

تفسیر رضوان . حوزه علمیه اصفهان

موضوع : یاد آوری نعمت های الهی ، وفای به عهد الهی ، وفای به عهد مردم

--------------------------------

40. یا بَنِی إِسْرائِیلَ اذْکُرُوا نِعْمَتِیَ الَّتِی أَنْعَمْتُ عَلَیْکُمْ وَ أَوْفُوا بِعَهْدِی أُوفِ بِعَهْدِکُمْ وَ إِیَّایَ فَارْهَبُونِ‏
اى بنى‏ اسرائیل (/ فرزندان یعقوب) نعمت مرا، که بر شما ارزانى داشتم به یاد آورید؛ و به پیمانم وفا کنید، تا به پیمانتان وفا کنم و فقط از (مخالفت) من بهراسید!

نکته‏ ها و اشاره‏ ها :

1) نکته اوّل

  سوره ‏ى بقره نخستین سوره ‏اى است که در مدینه نازل شد و از آن‏جا که بسیارى از مردم مدینه یهودى بودند، برخى از آیات ‏این سوره ‏خطاب به آنان و یا در مورد سرگذشت آنان است.

2) نکته دوّم

قرآن کریم در این سوره ‏و در سوره ‏هاى دیگرى سرگذشت آموزنده ‏ى موسى علیه السلام و بنى‏ اسرائیل را بیان کرده است. «1» این ماجرا نکات آموزنده ‏اى‏ براى همه ‏ى مردم دارد و در ضمن آن، بسیارى از قوانین و حقایق الهى بیان شده است که در زندگى مسلمانان نیز کاربرد دارد.
__________________________________________________
 (1). ر. ک: سوره‏ هاى طه، شعراء و ...
 

3) نکته سوّم

در این آیه ‏دو سفارش و یک قانون الهى بیان شده است که براى مسلمانان نیز مفید است؛ چرا که این سه اصل، اساس همه‏ ى برنامه ‏هاى الهى است:
اول آن‏که، به یاد نعمت‏هاى الهى باشید (و سپاس‏گزارى کنید).
دوم آن‏که، از (عذاب) خدا بهراسید (و به مسئولیت‏هاى خویش عمل کنید).
سوم آن‏که، به تعهدات خویش در برابر خدا عمل کنید تا خدا نیز به تعهدات خود در مورد شما عمل نماید.
آرى، این یک قانون و اصل است که اگر کسى به پیمان‏هاى خود در برابر خدا عمل کرد، خدا نیز به تعهدات خویش در مورد او عمل مى ‏کند، وگرنه خدا هیچ تعهدى در مورد افراد بى‏ مسئولیت نخواهد داشت.

4) نکته چهارم

مقصود از نعمت‏هاى الهى نسبت به بنى‏ اسرائیل، نعمت‏هایى هم‏چون نبوّت موسى، آزادى آنان از چنگال فرعونیان و عبور از نیل و غذاهاى نیکوست.

5) نکته پنجم

منظور از پیمان خدا با بنى‏ اسرائیل چیست؟
برخى از مفسران با توجه به آیات‏ دیگر قرآن «1»، پیمان خدا با بنى ‏اسرائیل را شامل توحید، نیکى به پدر و مادر و خویشاوندان و یتیمان و بینوایان، سخن گفتن نیکو با مردم، برپاداشتن نماز، پرداختن زکات، خون‏ریزى نکردن، اخراج ننمودن دیگران از سرزمین، ایمان به پیامبران، انفاق و همانند آن مى‏ دانند. «2»
__________________________________________________
 (1). سوره ‏ى بقره، آیات 83- 84 و سوره‏ ى مائده، آیه‏ ى 12
 (2). تفسیر نمونه، ج 1، ص 202- 203

6) نکته ششم

بنى اسرائیل پیمان بسته بودند که این مسائل را رعایت کنند و خدا نیز به آنان وعده داده بود که داخل بهشت شوند، «1» اما آنان در بسیارى از موارد پیمان خود را شکستند و هنوز هم یهودیان امروز به این پیمان شکنى‏ ها ادامه مى‏دهند و هر روز شاهد خونریزى ‏هاى آنان در فلسطین هستیم.

7) نکته هفتم

در برخى احادیث از امام صادق علیه السلام حکایت شده که مقصود از وفاى به عهد مردم، ایمان به ولایت على علیه السلام ومنظور از وفاى به عهد خدا بردن آنان به بهشت است. «2»
البته این گونه احادیث با الغاى خصوصیت از بنى‏اسرائیل، به بطن آیه‏ و قانون کلى که از آیه ‏استفاده مى ‏شود اشاره مى‏ کنند که یکى از مصادیق آن میثاق امامت است.

8) نکته هشتم

انسان فقط باید از عذاب خدا بهراسد که در حقیقت هراس از اعمال ناپسند خویش و زمینه‏ ساز تقوا و رستگارى و انجام تعهدات و مسئولیت‏ هاست؛ پس انسان نباید از غیرخدا بهراسد و مسئولیت‏هاى خویش را رها سازد.

9) نکته نهم

 «إِسْرائِیلَ» یکى از نام‏هاى یعقوب پیامبر صلى الله علیه و آله است که به فرزندان او و نیز یهودیان بعدى، «بَنِی إِسْرائِیلَ» گفته مى‏ شود.
برخى مفسران قرآن برآن‏ اند که «إِسْرائِیلَ» مرکب از دو کلمه به معناى «بنده‏ ى خدا» است «3» ولى برخى نویسندگان مسیحى بر آن‏اند که یعقوب علیه السلام به خاطر ثبات و استقامت و ایمانش، اسرائیل نامیده شد و یا به خاطر این‏که با خدا کشتى گرفت و پیروز شد. «4»
البته روشن است که این‏گونه خرافات ساخته و پرداخته‏ى تحریف‏گران‏ تورات است، وگرنه خدا جسمانى و ناتوان نیست که با کسى کشتى بگیرد و شکست بخورد.
__________________________________________________
 (1) سوره ‏ى مائده، آیه‏ى 12
 (2) نورالثقلین، ج 1، ص 72
 (3) مجمع البیان و تفسیر نمونه، ذیل آیه‏
 (4) قاموس کتاب مقدس، ص 53 و 957
 

آموزه‏ ها و پیام‏ ها :

1) سه اصل یادآورى نعمت‏ها، هراس از (عذاب) خدا و وفاى به پیمان‏ها، موجب سعادت شما مى‏ شود.
2) انجام وعده ‏هاى الهى مشروط به انجام تعهدات شماست؛ اگر به تعهدات و مسئولیت‏هاى خویش عمل نکردید، انتظارى (در مورد تحقق وعده‏هاى الهى و بهشت) نداشته باشید.
3) خدا هیچ مسئولیتى در برابر انسان‏هاى بى‏ مسئولیت ندارد.
4) پاس‏داشتِ نعمت‏هاى بزرگ خدا وظیفه ‏ى همگانى است.
5) در راه اداى مسئولیت‏هاى خویش از غیر (عذاب) خدا نهراسید.

 

                        تفسیر قرآن مهر، ج‏1، ص: 245