پژوهش های تفسیری آیه دوم سوره بقره 1

پژوهش های تفسیری آیه دوم سوره بقره

تفسیر رضوان . حوزه علمیه اصفهان

موضوع : عظمت قرآن و بدون تردید بودن آن 

--------------------------------

 

عمده حقائق بیان شده در سوره بقره

عبادت حقیقى خداى سبحان باین است که

• بنده او بتمامى کتابهایى که او بمنظور هدایت وى و بوسیله انبیایش نازل کرده،ایمان داشته باشد،
• و میان این وحى و آن وحى، این کتاب و آن کتاب، این رسول و آن رسول فرقى نگذارد.
• تخطئه و ملامت
  • در سوره بقره کفار و منافقین ، تخطئه شده اند و اهل کتاب ملامت شده ‏اند، که چرا بین ادیان آسمانى و رسولان الهى فرق گذاشتند؟

متقین داراى دو هدایتند

کفار و منافقین هم در دو ضلالت مى‏ باشند
متقین عبارتند از مؤمنین

• تقوى از اوصاف خاصه طبقه معینى از مؤمنین نیست،
  • و اینطور نیست که تقوى صفت و مرتبه‏ اى از مراتب ایمان باشد،
  • که دارندگان مرتبه پائین‏ تر، مؤمن بى تقوى باشند،
    • و در نتیجه تقوى مانند احسان و اخبات و خلوص،
      • یکى از مقامات ایمان باشد،
  • بلکه تقوا صفتى است که
    • با تمامى مراتب ایمان جمع میشود،
    • مگر آنکه ایمان ، ایمان واقعى نباشد.

هدایت اولِ متقین  : سلامت فطرت

هدایت دومِ متقین  : قرآن کریم

• و فرع بر هدایت اول است‏

و در این آیات نوزده‏ گانه که حال مؤمنین و کفار و منافقین را بیان مى‏ کند،

• از اوصاف معرف تقوى، تنها پنج صفت را ذکر مى ‏کند،
• 1) ایمان بغیب،
• 2) اقامه نماز،
• 3) انفاق از آنچه خداى سبحان روزى کرده، 
• 4) ایمان بآنچه بر انبیاء خود نازل فرموده،
• 5) یقین‏ بآخرت،
• و دارندگان این پنج صفت بر طریق هدایت الهى و داراى آن هستند.

و این طرز بیان بخوبى مى ‏فهماند که

• متقین بخاطر اینکه از ناحیه خداى سبحان هدایت شده ‏اند،
  • داراى این پنج صفت کریمه گشته ‏اند،
• ساده ‏تر اینکه
  • متقین متقى نشدند یعنی داراى پنج صفت نشده ‏اند ،
    • مگر به سبب هدایتى از طرف خداى تعالى،

خداوند کتاب خود را چنین معرفى مى ‏کند :

• قرآن هدایتِ همین متقین است .
• لا رَیْبَ فِیهِ هُدىً لِلْمُتَّقِینَ

نکته :  هدایتِ کتاب

• غیر آن هدایتى است که اوصاف نامبرده را در پى داشت

و مى ‏فهمیم که متقین ، داراى دو هدایتند ،

یک هدایت اولى

• که بخاطر آن متقى شدند،

یک هدایت دوّمى

• که خداى سبحان بپاس تقوایشان بایشان کرامت فرمود.

مقابله بین متقین ، با کفار و منافقین

• متقین داراى دو هدایتند
• چون کفّار هم داراى دو ضلالت
• و منافقین داراى دو کورى هستند
• یکى ضلالت و کورى اول ، که باعث اوصاف خبیثه آنان از کفر و نفاق و غیره شد،
• دوم ضلالت و کورى ‏اى که ضلالت و کورى اولشان را بیشتر کرد،
• خداوند متعال
  • ضلالت و کوری اولى را بخود آنان نسبت داد،
  • و ضلالت و کوری دومى را بخودش،
    • که بعنوان مجازات دچار ضلالت و کورى بیشترشان کرد،

و در خصوص کفار فرمود:

(خَتَمَ اللَّهُ عَلى‏ قُلُوبِهِمْ، وَ عَلى‏ سَمْعِهِمْ وَ عَلى‏ أَبْصارِهِمْ غِشاوَةٌ)،

• غشاوت را بخود آنان نسبت داد،
• و مهر زدن بر دلهاشان را بخودش.

در آیات بعد درباره منافقین

• (فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزادَهُمُ اللَّهُ مَرَضاً) 

 *  مرض اولى را بخود منافقین نسبت میدهد،

*  و مرض دومى ایشان را بخودش،

• یُضِلُّ بِهِ کَثِیراً، وَ یَهْدِی بِهِ کَثِیراً، وَ ما یُضِلُّ بِهِ إِلَّا الْفاسِقِینَ،

* خدا با این قرآنش بسیارى را گمراه،

* بسیارى را هدایت مى‏کند،

* و با آن گمراه نمی کند مگر فاسقان را،

 آنهایى را که قبل از برخورد با قرآن فاسق بوده ‏اند ،،

•   فَلَمَّا زاغُوا أَزاغَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ،
• وقتى خودشان از راه راست منحرف شوند،
• خدا هم دلهاشان را منحرف مى‏کند

خلاصه : 

1) متقین : دو هدایت  :

اولی را خودشان داشته اند و دومی را خدا به عنوان جزا داده

2) کفار : دو ضلالت :

اولی را خودشان داشته اند و دومی را خدا به عنوان جزا داده

3) منافقین : دو عمایت :

اولی را خودشان داشته اند و دومی را خدا به عنوان جزا داده

نکته :

 چون هدایت دومى متقین بوسیله قرآن صورت مى‏گیرد،

معلوم میشود هدایت اولى قبل از قرآن بوده،

و علت آن سلامت فطرت بوده است

 چرا بعضى فطرتشان سالم ، و بعضى ناسالم، است ؟

*  آیا علت تامه آن

* وراثت 

*  خوبى و بدى پدر و مادر

* شیر و امثال آنها است،

* یا علت تامه ‏اش خود انسان است؟

در پاسخ مى‏گوییم هیچیک از اینها علت تامه نیست،

ولى همه آنها بمقدار اقتضاء اثر دارد.

این وجدانى همه ما است که

اگر فطرت کسى سالم باشد،

* ممکن نیست که باین حقیقت اعتراف نکند،

* که من موجود محتاجم،

* و احتیاجم بچیزى است که خارج از ذات خودم است،

* و همچنین غیر من تمامى موجودات،

* و آنچه که بتصور و وهم یا عقل در آید،

* محتاج بامرى هستند خارج از ذاتشان،

و آن امر و آن چیز، امرى است که

سلسله همه حوائج بدو منتهى میشود.

پس شخصى که سلامت فطرت داشته باشد

خواه ناخواه ایمان به موجودى غایب از حس خودش دارد

موجودى که هستى خودش

و هستى همه عالم، مستند بان موجود است.

شخص سلیم الفطره

بعد از آنکه بچنین موجودى غیبى ایمان آورد،

و اعتراف کرد،

فکر مى ‏کند که این مبدء

که حتى دقیقه ‏اى از دقائق از حوائج موجودات غافل نمی ماند،

و براى هر موجودى آن چنان سرپرستى دارد

که گویى غیر از آن دیگر مخلوقى ندارد،

چگونه ممکن است از هدایت بندگانش غافل بماند،

و راه نجات از اعمال مهلک،

و اخلاق مهلک را بانان ننماید؟

دلیل بر اینکه

هدایت دومى از ناحیه خداى سبحان،

و فرع هدایت اولى است،

آیات بسیارى است

که چند آیه از آنها ذیلا از نظر خواننده مى‏ گذرد:

یُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ، فِی‏ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ فِی الْآخِرَةِ،

• خدا کسانى را که ایمان آوردند، به قول ثابت در حیاة دنیا و در آخرت پا بر جا مى ‏کند، و خلاصه آن چنانشان را آن چنان‏تر می سازد)،

پس معلوم میشود بقول معروف

چشمه باید از خودش آب داشته باشد،

تا با لایه‏ روبى زیادترش کرد

یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ، وَ آمِنُوا بِرَسُولِهِ، یُؤْتِکُمْ کِفْلَیْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ، وَ یَجْعَلْ لَکُمْ نُوراً تَمْشُونَ بِهِ،

اى کسانى که ایمان آورده ‏اید. از خدا بترسید، و برسول او ایمان بیاورید، تا خدا از رحمتش دو برابر بشما بدهد، و برایتان نورى قرار دهد، تا با آن نور مشى کنید

فراموش نشود که فرمود: اى کسانى که ایمان آورده‏ اید، ایمان بیاورید،

معلوم مى ‏شود

ایمان اولى فطرى است،

و ایمان دومى برسول و بکتاب او است.

إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ یَنْصُرْکُمْ وَ یُثَبِّتْ أَقْدامَکُمْ،

اگر خدا را یارى کنید، خدا یاریتان مى ‏کند، و ایمانتان را قوى مى‏سازد

معلوم مى‏ شود

یارى کردن دین خدا

که همان هدایت اولى است

سبب مى‏ شود ثبات قدم را،

که خود هدایت دومى

و زائد بر اولى است .

وَ اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْفاسِقِینَ،

خدا مردم تبهکار را هدایت نمى‏ کند

پس معلوم می شود انحراف از هدایت اولى ،

که همان تبه‏کارى باشد،

باعث محرومیت از هدایت خدا مى ‏گردد،

• و از این قبیل آیاتى دیگر.

و مسئله ضلالت کفار و منافقین،

عینا مانند هدایت متقین، داراى دو مرحله است،

یکى از ناحیه خود مردم،

و یکى بعنوان مجازات از ناحیه خدا،

و در آیات مورد بحث بحیاة دیگرى اشاره شده،

که انسانها در آن حیاة زندگى را از سر مى‏ گیرند،

حیاتى است که فعلا پنهان است،

و نسبت بحیاة دنیا جنبه باطن را دارد

نسبت بظاهر، حیاتى است که

زندگى انسان بوسیله آن حیاة

در همین دنیا

و بعد از مردن و در بعث و قیامت یکسره مى‏شود،

و در بین، مرگى، و انعدامى فاصله نمى ‏گردد،

هم چنان که فرمود :

(أَوَ مَنْ کانَ مَیْتاً فَأَحْیَیْناهُ، وَ جَعَلْنا لَهُ نُوراً، یَمْشِی بِهِ فِی النَّاسِ، کَمَنْ مَثَلُهُ فِی الظُّلُماتِ لَیْسَ بِخارِجٍ مِنْها؟

آیا کسى که مرده و بى جان بود، او را زنده کردیم، و برایش نورى قرار دادیم، تا با آن در میانه مردم آمد و شد کرد، مثل کسى است که در ظلمتها قرار دارد، و بیرون شدنى برایش نیست؟)